Ўзбекистон Марказий банкининг июль-сентябр ойларида қарийб 2 млрд долларлик валюта интервенцияларини амалга оширди, дейилади регулятор ҳисоботида.
Учинчи чоракда Марказий банк 19,5 трлн сўмга ёки ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 19,6 фоизга кўп (16,3 трлн сўм) монетар олтин сотиб олди. Регулятор иккинчи чоракда (апрель-июнь) ҳам шунча миқдорда олтин сотиб олган эди.
Шу билан бирга, июль-сентябрь ойларида 22,8 трлн сўмлик (1,9 млрд доллар) интервенциялар амалга оширилди, бу иккинчи чоракдагига нисбатан 18 фоизга кам (28 трлн сўм ёки 2,4 млрд доллар). Ўтган йилнинг шу даври учун маълумотлар тақдим этилмаган.
Бунда, соф интервенциялар чораклик қимматбаҳо металлар харидидан бироз (300 млн долларга) юқори бўлиб, олдинги даврларда
ички валюта бозорида таклиф ҳажмининг етарли бўлганлиги сабабли сотиш имконияти бўлмаган хорижий валютанинг «нейтраллик
тамойили» доирасида интервенция қилиниши сифатида баҳолаш мумкин, дейилади шарҳда.
Марказий банк тўртинчи чоракда (октябрь-декабрь) ички валюта бозорига интервенцияларнинг «олтин-валюта захиралари нейтраллиги» тамойили асосида амалга оширилишини кутмоқда. Бунда, Молия вазирлиги ҳамда Ўзбекистон тикланиш ва тараққиёт жамғармаси томонидан ишлатиладиган хорижий валюта маблағлари ҳам нейтраллик тамойили бажарилишини прогноз қилишда ҳисобга олинган.
Ўтган чоракда миллий валюта долларга нисбатан кескин — қарийб 6 фоизга қадрсизланди. Девальвациянинг асосий қисми август ойининг ўрталарида содир бўлди, ўшанда сўм бир кунда 400 сўмга пасайиб, бир доллар учун 12 минг сўм чегарасидан ўтиб кетди.
Марказий банкнинг олтин сотиб олиши ва валюта интервенциялари ўртасидаги боғлиқлик
Марказий банк ички валюта бозорида интервенцияни иқтисодиётга чиқарилган қўшимча пулларни қайтариб олиш ёки «стерилизация» қилиш мақсадида амалга оширади. Яъни, олтин сотиб олиш учун регулятор сўмларни босиб чиқаради, сўнгра қимматбаҳо метални ишлаб чиқарувчилардан сотиб олиб, уни чет элга сотади ва валюта олади. Валюта эса ички валюта бозорига жўнатилади, банклар долларни сўмга сотиб оладилар ва шу тариқа қўшимча муомалага чиқарилган сўмлар қайтариб олинади.
«Ортиқча» ликвидликни олиб қўйиш инфляция босимининг ҳаддан ташқари ўсиши ва макроиқтисодий номутаносибликларнинг пайдо бўлишининг олдини олишда зарур чора ҳисобланади. Акс ҳолда, пул массаси автомат равишда сотиб олинган олтин қийматига қўшимча равишда ошади, бу эса инфляциянинг тезлашишига олиб келади.
Марказий банк валюта интервенцияларини олтин-валюта захираларининг «бетарафлиги» тамойили асосида амалга оширишини маълум қилмоқда. Бу тамойил Марказий банкнинг хорижий валютани соф сотиш ҳажмини йил давомида сотиб олинган монетар олтин доирасида ушлаб туришини, яъни регулятор валютани сотиб олинган олтиндан пастроқ миқдорда сотишга ҳаракат қилишини назарда тутади. Бошқача қилиб айтганда, Марказий банк ички валюта бозорида операцияларни амалга оширишда олтин-валюта захираларини тўплаш ёки улардан фойдаланиш мақсадини кўзламай, балки пул массасининг ҳаддан ташқари ўсишига йўл қўймаслик тамойилидан келиб чиқади.
Кўпгина мамлакатларда олтин ишлаб чиқарувчилар қимматбаҳо метални марказий банк иштирокисиз экспорт қилади. Бу регуляторнинг валюта операцияларида иштирок этиш заруриятини бартараф этади, чунки ишлаб чиқарувчиларнинг олтинни сотишдан тушган маблағлари мустақил равишда ишлаб чиқариш ёки бошқа мақсадларда фойдаланилади ёки ички валюта бозорида сотилади.
