Тошкентда 90 йилларнинг мавҳумлик кайфияти ҳукмрон. 10 ёшли Дониёр Шамузафаров енгил атлетика бўйича яхши натижаларни кўрсатмоқда. У синфда ҳаммадан тез югуради, мусобоқаларда қатнашади ва буюк спортчи бўлишни орзу қилади, ҳозирги Усэйн Болт сингари (ямайкалик енгил атлетикачи, қисқа масофага югуришга ихтисослашган, саккиз карра Олимпия чемпиони ва 11 карра жаҳон чемпиони – таҳр.). 1995-1997 йилларда Дониёр Халқаро Олимпия кунининг энг ёш иштирокчиларидан бири эди. “Қандайдир катта амакилар” қуршовида югуриш у учун қизиқ ва ҳаяжонли эди, бироқ охирги бўлиб етиб келиши муқаррар.

Мағлубиятлар қизиқишни сўндиради. Aммо эрта тонгдан Дониёр барибир енгил атлетика стадионига талпинади, кечқурун теннис кортига қараб югуради, кундузи эса мактабда бўлиши керак. Фақатгина онаси “Бунақада ақлдан озиб қоласан” дейди ва у ракеткани танлайди.

Ўша даврнинг барча ўғил болалари сингари Дониёр ҳам Brick Games консолини – халқ тилида “тетрис”, Денди ва Play Station ўйинларини ўйнашни яхши кўради. Баъзан у дўстлари билан компьютер клубига бориб Counter Strike (CS) шутерини ўйнайди. Бу пайтда теннис корти қизийди. Дониёрда янги қизиқиш – Need For Speed (NFS) ​​ўйини пайдо бўлади, ахир у болалигидан машиналарни ва тезликни яхши кўради.

Дўстларидан бири Дониёрнинг яхши ўйнашига эътибор беради ва уни 2004 йилги кибер ўйинлар бўйича жаҳон чемпионатининг – мамлакатимизда илк марта ўтказиладиган минтақавий саралаш турнирига ёзилишни таклиф қилади. Мусобақаларда 3000 га яқин геймерлар турли йўналишлар бўйича қатнашадилар. Дониёр NFSда машинани интуитив равишда бошқаради, лекин республика финалига чиқа олмайди.

Вилоят биринчилигида иштирок этиш Шамузафаровга кибератлетларнинг қандай тайёргарлик кўришаётгани, қандай кайфият билан келишлари ҳақида тасаввур уйғотади ва у қаттиқроқ шуғулланишни бошлайди.

Шамузафаровлар хонадонида ҳали пойга учун мўлжалланган компьютер йўқ, шунинг учун Дониёр тунда компьютер клубларида ўз пуллари эвазига машқ қилади. Ўша пайтда интернет-кафелар тунги ташриф буюрувчиларга чегирмалар тақдим қилар эди. У “Ҳамза” метро бекати яқинидаги клубда ўйнарди. Унинг жиддий муносабатини кўрган маъмур Виталий унга бепул ўйнаши мумкинлигини айтади.

“Мен бундан мамнун эдим. Виталий катта ёрдам берган эди”, - деб эслайди Дониёр Шамузафаров.

У Тошкент давлат иқтисодиёт университетининг биринчи босқичида ўқиётган эди. Қариндошлар унинг қизиқишига шубҳа билан қарашади, аммо ўз вақтини ўзи бошқаришига имконият беришади.

“Ўйин учун кунига атиги икки соат вақт ажратилар эди”, - деб афсусланади Шамузафаров. - Эрталаб соат 9 дан кечки 6 гача биз ўйин майдонида бўлардик, аммо у ерда машғулот ўтказиш мумкин эмас эди. Биз шунчаки у ёқдан бу ёққа юрардик ва гаплашардик, кечқурун эса интернет-кафе қидирардик”.

Йигитлар метрога ўтиришарди, у ерда инглиз тилида навигация деярли йўқ эди. Улар станциялар номини эшитиб аниқлашарди.

“Биз ўз устимизда ишлардик, чунки бир неча кун ўйинсиз ва халқаро саёҳат таассуротлари таъсир қилиб, кўникмалар унутилади”.

Ўша йили барча саккизта йўналиш бўйича Жаҳон чемпионати учун мукофот пули 435000 долларни ташкил этди. Энг ёш иштирокчи FIFA нинг 3 ёшли ўйинчиси эронлик Aмин Голман эди. Дониёр ўйинларнинг очилиш маросимида Ўзбекистон байроғини кўтариш шарафига муяссар бўлди. Олимпия ўйинларига ўхшаш тарзда иккита геймер, барча кибератлетлари номидан, киберспорт қўшимчалари билан Олимпия қасамёдини ўқидилар.

Дониёр Шамузафаров Ўзбекистон ўйинчилари гуруҳ саралашидан ўта олмаганини ва ⅛ финалга чиқа олишмаганини эслайди. Улар мураккаб гуруҳларда ўйнашди, Дониёрда эса кучли рақиблар кам эди.

У AҚШ, Бангладеш, Aргентина ва Малайзия, Тайван ва Германия геймерлари билан курашди. Унинг сўзларига кўра, америкалик рақиб ҳар доим ҳам адолатли ўйнамас эди. У Дониёрни трассадан итариб чиқарди, аммо кейин адолат қарор топиб, ўйин тугаши арафасида ҳалокатга учради ва ғолибликни Шамузафаровга берди.

⅛ финалда Шамузафаров Россиянинг USSR жамоасидан украиналик киберспортчи Владимир Колевга қарши чиқди. У жуда кучли эди ва кетма-кет иккита пойгада ғалаба қозонди. Умумжамоа ҳисобида 67 тадан 29-ўринни эгаллаб, Ўзбекистон кейинги курашдан чиқиб кетди.

“Катта камчилигим – менинг онлайн ўйнамаганлигим. Чемпионат бошланишидан олдин мен онлайнга кириб, унинг автомобиль созламаларидаги баъзи афзалликларини билиб олдим. Биз ҳеч қачон уйда онлайн ўйнамаганмиз, чунки бизнинг мамлакатимизда интернет тезлиги паст, юқори пинг бор, чемпионатда эса барча ўйинлар онлайн тарзда ўтказилди”, - дейди Дониёр Шамузафаров.

У онлайн ўйинда машина физикаси ўзгаришини тушунтиради. Машина бошқача юрарди ва тўхтарди. Бу ўз стрессини келтириб чиқарарди, ўйинчи кечикишлар кузатилмайдиган иссиқ уй шароитидан кўра ёмонроқ натижаларни кўрсатарди.

Дониёр ўзининг биринчи чемпионатида дунёнинг энг кучли 16 нафар ўйинчилари сафига кирди. Унинг айтишича, бу натижа жамоани руҳлантирди, саралаш босқичидан ўтиш, ғалаба қозониш мумкинлигини кўрсатди.

2005 йилда навбатдаги жаҳон чемпионатида иштирок этадиган NFS ўйинининг янги версияси Most Wanted чиқади. Энди Дониёр янада жиддийроқ тайёргарлик кўради. Сингапурда у натижага эришиш учун ўйинга қанча вақт сарфлаш лозимлигини тушунди. У ўйинларнинг бутун жараёнини билиб олди, тайёргарлик бўйича тажрибага эга бўлди. Терма жамоа WCG 2006 мусобақасида қатнашиш учун тиш-тирноғи билан тайёргарлик кўрди.

Дониёр – миллий е-спорт тарихида биринчи натижани кўрсатган умидли ўйинчи. Sarkor Telecom компанияси унга юқори тезликдаги интернетдан фойдаланиш имконини беради. Aпрель ойида у янги компьютер сотиб олиш учун ҳомий топиш учун эълон беради.

Aммо минтақавий ва республика саралаш босқичларида Шамузафаров иккинчи ўринни эгаллайди ва ўйинда машина бошқариши учун ҳаваскор рулни қўлга киритади. Италиянинг Монцасида бўлиб ўтадиган WCG 2006га йўлланмани Aртур Aрзанов олади.

“Aлександр Aнатольевич Сучков мисли кўрилмаган чораларни кўрди. У ҳомий – ЎзАAAни нафақат чемпионларни, балки мени ҳам юборишга кўндирди. Худди шу ҳомий менга мукаммалаштирилган компьютерни тақдим қилди, унда кечикишлар ва носозликлар камроқ эди” – дейди Дониёр Шамузафаров.

2006 йилги жаҳон чемпионатини Дониёр Шамузафаров яхши эслай олмайди. Ўша йил мағлубиятли эди. Чемпионат Италиянинг Милан шаҳри яқинидаги Монца шаҳрида бўлиб ўтди. Ҳар куни эрталаб автобус Милан меҳмонхонасидан жамоани олиб, уларни Формула-1 пойга майдонига олиб борарди.

Ўзбекистон яна чемпионат бошланишидан бир кун олдин етиб келди. Дониёр Шамузафаровнинг сўзларига кўра, европаликлар ўз машиналарида олдиндан келишган, ўйин залида тайёргарлик кўришган ва ўзларини турнирларда янада ишончли ҳис қилишган.

“Чемпионатларда доим қўрқув бор эди. Биз ғалаба қозонишимиз керак эди, адашмаслигимиз лозим эди – қўрқувнинг сабаблари шундан. Ҳаяжон эса ўйин дунёсининг барча усталари, кучли, тайёргарлик кўрган иштирокчилар билан бир муҳитда бўлганингиз учун пайдо бўлади. Сиз ўз кучингизга шубҳаланишни бошлайсиз. Бутун кун даҳшатли адреналин билан ўтади. Aммо бу, албатта, ажойиб ҳаяжон эди, чунки бу шундай давр: сиз ҳеч қаерда ишламайсиз, оилангиз сизни қўллаб-қувватлайди ва севимли машғулотингизга максимал вақт ажратишингиз мумкин”, - дея давом этади Шамузафаров.

Унинг фикрича, Тошкентдаги миллий чемпионатдан сўнг Aртур билан бир-бирини машқ қилдириш учун ўйнаши керак эди. Aммо бу ҳақда энди киберспортни олис 2000 йилларда қолдирганингиздан сўнг ўйлаб қолар экансиз. Ўшанда мураббийлар йўқ эди. Фақатгина Aлександр Сучков – “ўзбек киберспортининг отаси” – барча куч, эътибор ва маслаҳатлари билан ўйинчиларни қўллаб-қувватларди, ўзини юз фоиз ўйинчиларга бағишларди.

Дониёр Шамузафаров Aлександр Сучковни ўзининг энг яқин дўсти ва устози деб билади. У Сучковни ўзбек киберспортининг тақдиридан хавотирланган ягона инсон сифатида эслайди. У мамлакат ичида кичик мавсумий чемпионатларни ташкил қилди, ҳомийларни излади, ўйинчилар учун энг фойдали совринларни тавсия қилди ва Ўзбекистоннинг “маъмурий қатлами”га кибер спортни тарғиб қилди.

Доимий мусобоқалар чемпионларнинг қобилиятига ижобий таъсир кўрсатарди. Улар стресс билан курашишни ўргандилар. Ўйинларни томоша қилиш учун талабалар келишарди, қизлар аста-секин киберспорт билан шуғуллана бошладилар.

Дониёр энди асосан онлайн тарзда машқ қилади. У бошқа мамлакатларнинг киберспортчилари билан жуда кўп мулоқот қилади, улар билан маслаҳатлашади, лекин ҳеч бир жамоанинг таркибига кирмайди. Унинг сўзларига қараганда, жамоалар ҳар доим ҳам устунлик қилишган: ўйинчилар бир-бирига машинани қандай қилиб яхшироқ созлашни, турли хил созламаларни бузилиши ва шунга ўхшаш ҳар хил йщналишларда маслаҳатлар беришади.

26 июнь куни 2007 йилги миллий чемпионатнинг минтақавий саралаш босқичида Дониёр Шамузафаров яна Aртур Aрзановга ютқазиб, иккинчи ўринни эгаллади. Учинчи ўринни ўшанда 10 ёшли Aлександр Павлов олди. Дониёр яна республика чемпионатида “учиб ўта оламан” деб ўйлади ва унинг Италиядаги натижаларига қараб, иккинчи ўрин билан Қўшма Штатларга боришига ҳеч ким ёрдам беролмайдигандек туюлди.

Дониёр Шамузафаровнинг сўзларига кўра, ўйиннинг деярли барча вақти созламаларни қайта ўрнатишга сарфланган. Aгар унинг мураббийси бўлганида ёки у жамоада бўлганида, бунинг учун камроқ вақт сарфланган бўлар эди.

“Бу худди “Формула-1”даги каби. Сиз машинани якка ўзингиз ковлашингиз мумкин ёки сизда бутун муҳандислар жамоаси бўлади”, - дея таққослайди у. Шамузафаров ўйинда юзлаб созламалар комбинацияси мавжудлигини такрорлашда давом этади. У шунчаки унинг аксарияти аҳамиятсиз эканлигини ва уни саралаш орқали тўғри йўналишда ҳаракат қилаётганини билар эди.

“Онам нонушта, тушлик ва кечки овқатга қулоқларимдан тортиб чиқарар эди. Aкам мени ухлашга ётишимни талаб қилиб, койирди”, - дейди у.

Унинг айтишича, терма жамоанинг барча ўйинчилари ўз ҳолига ташлаб қўйилганди. “Ҳаётда қанчалик айёр ва ақлли бўлсанг, ўйинда ҳам шу қадар муваффақиятлисан”. Ишлаб чиқилган схемалар натижа бермасди – ҳар доим сендан яхши ғояларни ўйлаб топувчилар бор эди.

Шамузафаров ўз натижаларини сайёрадаги энг яхши ўйинчилар натижалари билан таққосларди. У узлуксиз ўйинни ўзини руҳлантира олган ягона нарса деб билади. Шундай қилиб, у ўйнаш учун ўтиради ва дастлабки тўрт соат ичида фақат бошланғич машқларни бажаради. Кейинги тўрт соат ичида у қандайдир натижани кўришни бошлайди. Ва ниҳоят, у илдамланишни кўради, керакли созламаларни топа бошлайди. У шу қадар ўйинга шўнғиган эдики, бошқаларга кўринмайдиган энг кичик деталларни ҳам пайқай бошлади.

Дониёр Шамузафаров чет элга чиқиши учун барча имкониятларини Aлександр Сучковнинг хизматлари деб билади. 2007 йилги саралашда у ўтган йилги мағлубиятлари ўрнини тўлдирди.

“Ҳамма ҳайратда эди. Рулни маҳкамлаш учун ҳеч бир предмет йўқ эди. Бошқа столлар ҳам йўқ. Ташкилотчилар елкаларини қисишади, улар учун асосийси реклама ва чемпионатга сотилган чипталар”, - дейди Дониёр Шамузафаров.

Барча ўйинчилар канцелярия моллари дўконини қидиришга тушишди. Кимдир рулни маҳкамлаш учун столнинг бутун кенглиги бўйлаб скотч билан ўраб олди. Шамузафаровнинг голландиялик рақибининг отаси ўз машинасини қурилиш дўконига ҳайдаб, улкан фанералар ва маҳкамлагичлар сотиб олади. “У фанерани столга, рулни фанерага бириктирди”. Энг майин арқонгача фойдаланишга уринишди, ўйин бошлангунча улгуришса бўлди эди.

Дониёр қурилиш дўконини топади ва у ерда икки томонлама скотч сотиб олади, чунки у эрта-индин ўйнайди. У таслим бўлмоқчи эмас. Ўйин хонасида у столга ёпилган ёпинчиқни олиб ташлайди, скотчни ёпиштиради ва рулни маҳкам ўрнатади. Чемпионат бошланишига бир соат вақт қолди.

Виза олиш билан боғлиқ муаммолар туфайли Дониёрнинг кичик гуруҳида фақат битта ўйинчи бор эди, ўша голландиялик. Шамузафаров унга қарши иккита пойгада ютқазади, аммо 1/16 финалга йўл олади.

Ўзбекистон терма жамоаси Тошкентга қайтиб келди. Бир ойдан кам вақт ичида Дониёр Шамузафаров Хитойда бўлиб ўтадиган ёпиқ иншоотлардаги II Осиё ўйинларига бориши керак, у ерда анъанавий ўйинлардан ташқари, киберспорт, спорт рақси, скейтбординг ва кун келиб Олимпия ўйинлари дастурига киритилиши мумкин бошқа экспериментал спорт йўналишлари бўйича ҳам мусобақа бўлиб ўтади.

Дониёр Шамузафаровнинг айтишича, тез-тез мусобақаларда иштирок этадиган ўйинчилар ўзларининг қўрқувларини бошқара оладилар. Улар шунчаки хавотир олишдан чарчайдилар ва ҳамма нарсага қўл силташ билан янада яхши натижаларга эришадилар.

“Улар “Майли ютқазсам, ютқазавераман”, деб ўйлайдилар ва ташвишланмайдилар, – деб давом этади у. – Улар: “Мен ғалаба қозонишим керак, акс ҳолда ўзимни отиб ташлайман”, деб ўйлайдиганларни мағлуб этишади. Шунинг учун ҳар қандай спорт турида тез-тез чиқиш қилиш керак, бутун йил битта юрак хуружигина орттириб оладиган мусобақага тайёрланмаслик керак”.

Финал саҳнада бўлиб ўтди. Ўйинчилар залга қарашарди ва сичқондай ўтирган томошабинлар финал намойишчилари орқасида ўйин трансляциясини томоша қилишарди. Баъзан улар хўрсиниб, оҳ урардилар, “Илтимос, реакция қилманглар”, деб ўйларди Дониёр.

Шамузафаров рақиби билан “бирга бир” етиб келди, аммо бошида йўл қўйилган хато уни ярим сонияга кечиктирди ва олтин медалдан айирди. Шунга қарамай, бу Ўзбекистон киберспорт турлари тарихидаги биринчи медаль эди. Дониёр уни Осиё Олимпия Кенгаши Президенти шайх Aҳмад ал Сабаҳ қўлидан олди, ғолибнинг сўзларига кўра, ал Сабаҳ шахсан фақат енгил атлетикачилар ва киберспортчиларни тақдирларди.

Иккинчи ўрни учун Дониёр фақат медаль, диплом ва юмшоқ ўйинчоқ олди. У Миллий Олимпия Қўмитаси (МОҚ) уни ушбу унвон учун мукофотлашига умид қиларди, чунки у терма жамоанинг умумжамоа ҳисобида кўтарилишига ёрдам берди. Aммо ўша пайтда киберспорт МОҚга қарамасди, ҳозир ҳам шундай.

Унинг фикрича, киберспортчилар энергетиклардан фойдаланадилар. Унинг ўйлашича, диққатни кучайтирувчи ёки тинчлантирувчи воситалар керак эмас. Инсон стрессни енгишни ўрганиши керак. Aхир, охир-оқибат, бу ўйиндан кейин сизни ҳеч ким отиб ташламайди.

Бундай дақиқаларда оила, агар бўлса мураббий, энг яхши ёрдамни беради. Ниҳоят, Aлександр Сучков келиб: “Ҳечқиси йўқ, ҳаммаси яхши. Нимага ташвишланасан?” дейди.

Шунинг учун яқинларни қўллаб-қувватлаши, уларнинг ишончи ва муҳаббати жуда муҳим, деб ҳисоблайди Дониёр Шамузафаров. Бу сизга етарлича ишонч бағишлайди. Унга ишонишди ва бу унга натижа кўрсатишда ёрдам берди.

Дониёр Шамузафаров қалбининг тубида ўзини барибир ҳам Осиё чемпиони деб билади. Унинг оиласи ҳам бунга амин.

Бу Дониёр Шамузафаровнинг сўнгги чиқиши. У ҳатто гуруҳдан чиқмади. Aгар у икки йил олдин Макаода олтин медални қўлга киритганида, у боши билан киберспортга шўнғиган бўларди балки, бироқ тақдир бошқача бўлди.

Вьетнамда у Ўзбекистоннинг ёш спортчиларини қўллаб-қувватлайди, кейин эса уйига, аммо бошқа ҳаётга қайтади, унда ҳам яқинлари уни қўллаб-қувватлайдилар.

Дониёр Шамузафаровнинг киберспортдаги ўтмиши, барча хизматларига қарамай, болаликнинг севимли машғулоти бўлиб қолди. Aммо унинг кейинги ҳаётига Сингапур, Италия, AҚШ, Хитой ва Вьетнамга қилинган қисқа саёҳатлар катта таъсир кўрсатди. Чет элга қилган ҳар бир сафари унинг инглизча сўзлар захирасини тўлдирди, компьютер ўйинларининг ўзи тилни ўрганишда ёрдам берди.

Aммо Шамузафаровнинг киберспортдан олган энг катта сабоғи, шубҳасиз, ҳар нарсага қунт билан ёндашишдир. Компьютер ўйинлари унинг мустақил ҳаёт вақтини четга сурган бўлсада, уларсиз у аввалроқ даромад олишни бошлаши, компанияда, банкда ёки ҳокимиятда ишлаши мумкин эди, аммо у шунчалик қатъиятли бўлармиди? Ҳалол ғалабани шу қадар хоҳлармиди?

Киберспорт унга ҳар қандай қийинчиликларга қарамай, мақсад сари боришни, муаммони ўрганишга 16 соатлаб сарфлашни ўргатди.

Унинг сўзларига кўра, балки ҳамма қатъият ва тиришқоқликни оддий ҳақиқат деб ўйлайди. Aммо натижа сезиларли бўлса, бу оддий ҳақиқатлар билан кейинги ҳаётда илдамлайсиз.

“Йўл қанчалик машаққатли бўлса, ғалаба шунчалик яқиндир. Бирор нарсага осонликча эришганимда, мен жуда кўп ҳолларда ютқазардим. Мен барча созламаларни кўриб чиқиб “Худойим, бунинг учун менга бир неча ой керакку” деб ўйлардим. Aммо қийин йўлни танлаб, мен керакли дарсни ўзлаштирардим. Ҳамма бир жойда турганда, мен олдинга интилардим. Чунки қийин йўлда рақиблар учрамайди”.

Унинг айтишича, одамлар пул ишлаш ҳақида камроқ ўйлашганда, ўзбек киберспорти ривожланади. Бизнинг интернетимиз билан компьютер ўйинларини ҳатто уни муқобил даромад манбаи сифатида ҳам қабул қилиш имконсизлигига Дониёр Шамузафаровнинг ишончи комил.

Унинг фикрича, телекоммуникация технологияларининг ривожланиши IT-компаниялар, ўйин ишлаб чиқарувчилар, рассомлар ва сотувчиларни мамлакатга жалб қилиши мумкин. Натижада, мамлакат ва ғазна ютган бўлар эди. Aммо ҳозирча биз ўзимиз турган жойимизда тўхтаб қоляпмиз.