Shu va boshqa savollarga javob topish maqsadida «Gazeta.uz» 1992−2001-yillarda o‘tkazilgan Mustaqillik va Navro‘z bayramlarining tashkilotchilaridan biri, bayramshunos Usmon Qoraboyev bilan suhbatlashdi. U bizga Mustaqillik kunini bayram sifatida nishonlash tarixi, O‘zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimovning o‘rni va bayram bilan bog‘liq qator jihatlarni so‘zlab berdi.
Bayramshunos Usmon Qoraboyevning so‘zlariga ko‘ra, 1991-yilning 31-avgust kuni birinchi prezident Islom Karimov 1-sentabrni Mustaqillik kuni umumxalq bayrami sifatida eʼlon qiladi. O‘sha kuni kechqurun hududlar rahbarlari, madaniyat xodimlariga bayramni ko‘tarinki ruhda nishonlash bo‘yicha topshiriq beriladi. Ko‘plab rejissyorlar, teatr ijodkorlari, konsert tashkilotlari tadbirlar o‘tkazishga jalb qilinadi.
«O‘sha yillari hozirgi O‘zbekiston davlat sanʼat va madaniyat institutida ishlardim. 1991 yilda poytaxtning o‘nlab nuqtalari: Hadra, Beshyog‘och, Ko‘kcha kabi aholi gavjum joylarda konsertlar namoyish etilgan. Biz Mustaqillik maydonida sayil-konsert, turli qiziqarli o‘yinlar tashkil qilishga harakat qilganmiz», — dedi u.
1992−2011-yillar davomida Mustaqillik bayramining bosh tomoshasi rejissyori, O‘zbekiston xalq artisti Rustam Hamidovning yodga olishicha, 1992 yili − ilk bayram shodiyonasini nishonlash bo‘yicha Vazirlar Mahkamasining yig‘ilishi bo‘lib o‘tgan. O‘sha paytlardagi bosh vazir o‘rinbosari Mustaqillik bayramini o‘tkazish kerakligini aytib, davradagi odamlardan fikr va takliflar so‘ragan.
Majlis oxirrog‘ida menga so‘z berishdi. U paytda Hamza (hozirgi O‘zbek Milliy Akademik drama) teatrining bosh rejissyori edim. Men: „Mustaqillik bayrami kechqurun o‘tadigan bo‘lsa, biz madaniyat va sanʼatimizning hamma janridagi yutuq bo‘ladigan namunalarni mustaqil davlatga xos tarzda olib chiqishimiz kerak. Faqat folklor va etnografiya bilan cheklansak bo‘lmaydi“, deya o‘z fikrimni bildirdim. Oradan biroz vaqt o‘tib, fikrlarim maʼqul ko‘ringan shekilli, chaqirishdi. Ssenariy yozdik, tasdiqlandi. Ishga tushib ketdik.
«Bir kuni repetitsiya qilib turgan joyimizda telefon bo‘lib qoldi. Bayram shtabining boshlig‘i, shahar hokimining muovini Karim Rasulovich degan ajoyib inson bo‘lardi. Shu kishi: „Rustamjon, prezident so‘rayaptilar, bayram haqida maʼlumot berishimiz kerak ekan. Yuring, birga boramiz“, dedilar. Men repetitsiya kiyimida, jinsi shimda yurgandim. Qo‘yarda-qo‘ymay prezident apparatiga olib borishdi», — dedi u.
Rustam Hamidovning qo‘shimcha qilishicha, Islom Karimov qo‘liga qog‘oz-qalam olib, sahna qanday ko‘rinishda bo‘lishini chizib bergan. Lekin rejissyor nazarida chizgilar (tomosha maydoniga) unchalik to‘g‘ri kelmagan.
«Chunki u — o‘z nomi bilan maydon, tagidan metro o‘tadi. Keyin quyosh o‘sha tarafdan chiqadi, uning ustiga esa sahnani o‘rnatib bo‘lmaydi. Shu bois „Tushunarlimi?“, deb so‘raganlarida, „Islom Abdug‘aniyevich, oxirigacha tushunganim yo‘q“, deb javob berdim. U kishining oldida turgan bir rahbar: „Sizga prezident hatto rasmigacha chizib berdilar, nimasiga tushunmaysiz“, dedi. Keyin menga javob berib yuborishdi», — deya so‘zlab berdi rejissyor.
Oradan hech qancha vaqt o‘tmay, o‘sha kunning o‘zidayoq prezident repetitsiya bo‘layotgan joyga tashrif buyuradi.
«Hamma rahbar maydonga yig‘ildi. Islom Abdug‘aniyevichning o‘zi kelib, maydonning u yoq-bu yog‘iga o‘tib, ancha aylandi. Oxirida: „Ha-a… Tushunmaganingcha bor ekan. Sening varianting to‘g‘ri ekan“, deb qoldilar. O‘shanda menga: „Endi bo‘ldimi?“, deganlarida: „Yo‘q, yana bir-ikkita masala bor, apparatlarning kuchi yetmayapti. Moskvadagilar bayram o‘tkazishyapti. O‘shalarning yoritish, ovoz kuchaytirish uskunalarini hech bo‘lmasa, ijaraga bo‘lsa hamm olib kelishga ruxsat bering“, dedim. Ular juda qimmat edi. Islom Abdug‘aniyevich: „Mayli, keyinchalik o‘zimiz sotib olarmiz. Hozircha olib kelinglar“, degandilar. Shunday qilib, bayramning birinchi yilini o‘tkazganmiz», — dedi Rustam Hamidov.
«Tadbirga tayyorgarlik jarayoni ketayotgan vaqtda o‘sha davrdagi bir-ikki ijodkor rahbarlar ssenariyning ayrim joylariga o‘zgartirishlar kiritgan. Yaʼni vatanparvarvalik ruhidagi sheʼrlar, qo‘shiqlar qo‘shgan. Ammo ilk bayram tadbiri ssenariyim bo‘yicha o‘tkazilgan va bundan haligacha faxrlanaman», — dedi Usmon Qoraboyev.
Usmon Qoraboyevning aytishicha, rejissyor Rustam Hamidov O‘zbekistonda ilk bor Mustaqillik bayramini nishonlashga kirishishdan oldin jahonning ko‘plab davlatlari tajribasini o‘rganib chiqqan.
«O‘zbekistonda o‘z milliy shakl-shamoyiliga ega Mustaqillik bayrami bo‘lishi kerak, degan fikrga kelindi. Bu fikr rahbariyatga ham yoqdi va ishlar yurishib ketdi. Ilk bayram Mustaqillik maydonida „O‘zbekiston: Mustaqillik, Tinchlik, Hamkorlik“ degan shior bilan o‘tkazilgan. Tadbir bir qancha bloklarga bo‘lingan holda tashkil etilgan», — dedi bayramshunos.
«Maydonda jahon va olimpiada o‘yinlarida O‘zbekiston sharafini himoya qilib, sovrindor bo‘lgan o‘nlab sportchilar paydo bo‘lgan. Harbiy askarlar ham o‘zlarining mahoratlarini ko‘rsatgan. Har bir viloyatdan ham badiiy jamoalar qatnashib, o‘z dasturlari orqali O‘zbekiston xalqini mustaqillik to‘yi bilan tabriklagan. Taniqli sanʼatkorlar ijrosidagi qo‘shiqlar yana-da fayz kiritgan», — deya esladi Usmon Qoraboyev.
Bayram tantanalari respublikaning barcha shaharlarida oqshomgacha davom etgan. Toshkent shahrining deyarli hamma nuqtasida ommaviy xalq sayillari bo‘lib o‘tgan. O‘sha kuni istiqlol sharafiga tashkil etilgan savdo rastalarida chorvachilik va qishloq xo‘jalik mahsulotlari bozordagidan ancha arzon narxlarda sotilgan.
Rustam Hamidovning taʼkidlashicha, o‘sha davrdagi bayramlar bir qolipga tushib qolgan. Rejissyorning o‘zi ham buni sezib, qolipni buzmoqchi bo‘lgan.
«Bu qolipni buzmoqchi bo‘ldim. Boshqacha ssenariy yozib, (masʼul) bir rahbarning oldiga kirdik. U odam: «Bu bo‘lmaydi, harbiylar qani, sportchilar qani, bolalar qani? Tizim, kompozitsiya bo‘lishi kerak», deb, o‘zimiz ishlab, qolipga joylagan dasturga bizni yana qaytardi. Maqsadimiz — oldingi “ramka”ni buzish edi, bitta qolipga tushib qoldi bayramlar, deb aytsak ham ko‘nmagan», — dedi u.
«Yillar o‘tib, bizda bayram o‘tkazish tajribasi shakllandi. Garchi bayramlar har yili deyarli bir xil ko‘rinishda o‘tsa-da, ammo esda qolarli kechardi. Rustam Hamidovni Mustaqillik va Navro‘z bayramlariga bag‘ishlangan teatrlashtirilgan tomoshalarini tashkil qilish bo‘yicha yaratgan o‘ziga xos usullari ko‘pchilikka manzur bo‘lgan. Natijada bu borada diqqatga sazovor o‘zbekona tajriba vujudga kelgan», — dedi u.
Faxr bilan shuni aytish lozimki, O‘zbekistonda ommaviy bayramlarni tashkil qilish tajribasi MDH da eng ilg‘or deb tan olinib, qo‘shni
va qardosh Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston, Ozarbayjon kabi davlatlardan mutaxassislar tajriba o‘rgangani kela boshladi. Ular bizda bayramlarni tashkil qilishning yangi samarali “mexanizmi” yaratilganini eʼtirof etishardi.
Islom Karimov nega bolalarni ko‘tarib, raqsga tushardi?
Usmon Qoraboyevning taʼkidlashicha, birinchi prezident davlat tadbirlari, ayniqsa, Mustaqillik va Navro‘z bayramlarini tashkillashtirishga katta ahamiyat qaratgan.
«Rustam Hamidov har yili bayramga yaqin Islom Abdug‘aniyevich ishtirokidagi yig‘ilishlarda bayram rejasi va dasturi haqida qisqacha gapirib berardi. Prezident jarayonlarga nisbatan munosabatini, takliflarini ham bildirardi», — dedi bayramshunos.
«Ularning o‘zi judayam bolajon odam edi. Shunday jihatini yaxshi bilgan prezident apparatidagi ayrim masʼullar sahnada ham bolajonlar bilan raqs tushish g‘oyasini berishgan. Keyinchalik, bu tadbirlarda odat tusiga kirib, Islom Karimovning «tashrif qog‘ozi»ga aylangan», — dedi Usmon Qoraboyev.
Bayramshunosning taʼkidlashicha, “Yalla” ansambli, Nasiba Abdullayeva, Munojat Yo‘lchiyeva, G‘ulomjon Yoqubov, Mahmud Namozov singari o‘nlab sanʼatkorlar bayramlarda muntazam ravishda o‘z ijod namunalari bilan qatnashgan.
«Ular o‘ziga xos sanʼatkor sifatida har qanday davlat tadbiriga mos qo‘shiq yaratib, doim tayyor bo‘lardi. Prezident ham bu sanʼatkorlarning ijodini juda yoqtirardi», — deya xotirladi u.
Rustam Hamidov esa tanish-bilish orqali bayramlarda ishtirok etishga harakat qilgan sanʼatkorlar ham uchraganini taʼkidlagandi.
Uning qo‘shimcha qilishicha, ayrim rahbarlarning o‘zi sifatsiz asarlarni, qobiliyatsiz “sanʼatkorlar”ni tiqishtirgan. Baʼzan hatto «bu — “yuqori”dan, falonchining topshirig‘i», deya aytishgacha borishgan.
«Har xil bahonalarni qilib, meni naqd uch marta asosiy ishim (yaʼni bosh rejissyorlik)dan bo‘shatib yuborishgan. Islom Abdug‘aniyevich eshitib qolib, meni yana qaytarganlar. Endi hamma sohada ham prinsip, odamning o‘z pozitsiyasi bo‘lmasa, ish ketmaydi. Maqsad — dushman orttirish emas, sizga topshirilgan vazifani aʼlo darajada bajarish», — deya yodga oladi rejissyor.
Bayramshunos Usmon Qoraboyevning aytishicha, Mustaqillik bayrami 1992 yildanoq televideniyeda jonli efir orqali ommaga namoyish etib kelinmoqda.
«Shuningdek, bayramning eng muhim va qiziq joylari „Axborot“ dasturida ham berib borilgan. 10 yil davomida har yili Mustaqillik bayrami maxsus film bo‘lib plyonkaga olinardi. Keyinchalik, texnika rivojlanib, sputnik orqali ko‘plab davlatlarga ham jonli efir orqali uzatish yo‘lga qo‘yildi», — dedi u.
ularning rejissyorlari haqida
«Gazeta.uz» so‘roviga ko‘ra, Madaniyat vazirligi axborot xizmati 31 yil ichida Mustaqillik bayrami qayerda va kimning boshchiligida tashkil etilganini maʼlum qildi.
Fotosuratlar O‘zbekiston kinofotofonohujjatlar
Milliy arxiviga tegishli.
Fotosuratlardan foydalanish huquqi
«Gazeta.uz» tahririyati tomonidan sotib olingan.
www.gazeta.uz saytiga joylashtirilgan, «Gazeta.uz» va boshqa uchinchi shaxslarga tegishli foto, grafik va boshqa materiallardan har qanday ko‘rinishda foydalanish taqiqlanadi.
Qo‘shimcha imkoniyatlardan foydalanish uchun saytda ro‘yxatdan o‘ting
Новости для людей.
Materialga izohlar