«Сизда саратон бор». Бу гапни биринчи марта эшитганида Дилдора опани совуқ тер босган. Хиёл очиқ дераза ортидаги шитирлаётган тилларанг япроқлару, улар орасидан, худдики: «Нима гап ўзи, тинчликми?», дея мўралаб турган қуёш ҳам бирдан шифохона деворларидек рангсизлашиб, кўз олди қоронғилашган. Шифокорнинг қолган гаплари қулоғига кирмаган — эслолмайди. Ўша лаҳзадан эсида қолгани — ўлимдан эмас, балки: «Менга бирор кор-ҳол бўлса, болаларим нима қилади?», деган ўйдан қаттиқ қўрққани.

Онкологик диспансер — бир вақтнинг ўзи ҳам умидлар қабристони, ҳам туғуруқхонаси. У ерда соғайиб кетишга илинж пайдо бўлиши ҳам ёки бутунлай сўниши ҳам мумкин. Қайсиниси бўлиши касалликнинг қайси босқичда экани, метастаз даражаси ва қанчалик эрта даво чоралари кўрила бошлаганига боғлиқ — асли назарбеклик Дилдора опа буни салкам 22 йиллик «касаллик тарихи»дан яхши билади.

Беморларнинг каттаю кичигини — кекса, аммо ҳаётга ташна; эндигина 18 баҳорни кўргану, аммо аллақачон яшаб кетишга бўлган ишончини йўқотган; пули йўқлиги учун боласини сақлаб қола олмаган ёки, аксинча, беҳисоб молу давлати билан ҳам умрини узайтира олмаганларни кўрган Дилдора Мавлонова ҳар 21 кунда бу ерда кимётерапия олади.

Серсоя дарахтлар билан ўралган, бешинчи қаватидан Тошкент кафтдек кўринадиган Тахтапулдаги Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт маркази, ҳар қандай касалхона каби, ўтмишни тафтиш қилиш ва келажак ҳақида мулоҳаза юритиш учун етарлича вақт топиладиган жой. Дилдора опа ҳам бу ерга келган вақти кўпроқ болалиги ва болалари ҳақида ўйлайди.

Ўқувчилик вақти камондан ўқ отиш билан шуғуллангани, дзюдодан қора белбоғ олганини эслаб бир фахрланса, «бўйи етган қизга бу ишлар ярашмайди» деган гап-сўзларга кириб спортни ташлагани учун ўзини хаёлан койийди. Ким билсин, спортчилик йўлидан қайтмаганида, ўз даврининг Диёра Келдиёроваси бўлармиди, балки.

Оилавий ғазалхонликлар, таълим олиш ва хорижий тилларни ўрганиши учун ҳозирлаб берилган шароит — бахтли болалиги учун Дилдора опа ота-онасидан миннатдор. Катта лавозимларда ишлаган отасининг: «Бировга паст назар билан қарама — лавозим билан тобутнинг эгаси йўқ», деган гапларини унутмасликка ҳаракат қилади.

Баъзида хотираларга шунчалик берилиб, осма уколнинг бир зумда тугаб қолганини билмай қолади ва буни умрнинг ҳаш-паш дегунча ўтиб кетишига ўхшатади.

Дилдора опа вақтнинг бешафқатлигини биринчи марта 27 ёшида — онаси вафот этганида англаган. Ўшанда ҳаётининг мазмунини бўлган инсонни олиб кетган хасталик бир кун келиб унинг ўзида ҳам пайдо бўлишини у хаёлига ҳам келтирмаган эди.

«1996 йили онамга бачадон саратони ташхиси қўйилган. У ҳам худди шу, мен ҳозир ётган диспансерда даволанган. Кўргани келганимда „шу ёққа келмай қўя қол, бировни бу ерга келгулик қилмасин“, дея бот-бот такрорлаган волидам орадан бир ярим йил ўтиб, 57 ёшида ҳаётдан кўз юмган», — деб эслайди Дилдора Мавлонова.

Дунёда ҳар йили тахминан 20 млн, Ўзбекистонда эса 20 мингдан зиёд одамда қайд этиладиган саратоннинг ген суриши масаласи ўрганилган, аммо буни саратонга олиб келувчи ягона сабаб, деб бўлмайди. Тамаки ва алкоголь истеъмоли, ортиқча вазн ва ҳавонинг ифлосланиши, шунингдек, сурункали стресс ҳам саломатликдаги салбий ўзгаришлар (иммунитетнинг сусайиши), хусусан, ўсимта пайдо бўлиши ва саратоннинг ривожланишига олиб келиши мумкин.

Филология йўналишида олий таълим олиб, 23 ёшида оила қурган Дилдора опа ҳам ўзида касалликнинг тўсатдан пайдо бўлишини кўпроқ кетма-кет келган ташвишлар — онасидан эрта айрилгани, ўша кезлар уйи тунаб кетилганидан кейинги қаттиқ сиқилишлар билан боғлайди. Уни саратоннинг илк симптомлари, хусусан, тилидаги шиш безовта қила бошлаганида ўзи энди 32 га кирган, кенжа ўғли эса ҳали бир ёшга ҳам тўлмаган эди.

Таҳлил натижалари суҳбатдошимизда саратоннинг кам учрайдиган
турларидан бири — тил раки борлигини кўрсатади. Ўсимта бошқа аъзоларга метастаз бермаслиги учун у 2002 ва 2005 йилларда жарроҳлик амалиётларини бошдан кечиришга мажбур бўлади.

Туркиялик шифокорлар бундай операцияларни юзни кесмай амалга ошириш имконсизлигини айтиб аёлнинг юрагига ғулғула солганида, тошкентлик онколог Ёдгор Расулович «ҳуснни бузмай» ҳам операция қилиш мумкинлигини, аммо бу жараён ўта мураккаблигини тушунтиради. Масала шундаки, нафақат чайнаш, ютиниш ва таъм билиш, балки нутқ товушларининг шаклланишида ҳам иштирок этувчи тилга тиғ теккач, гапириш қобилияти ҳам йўқолиб қолиши мумкин.

Жараён шифокор огоҳлантирганича — қийин кечади. 7,5 соат давом этган операция давомида тилнинг чап илдизи олиб ташланади, 100 дан ортиқ чок тушади.

«Бир ярим йилча гапирмадим, бирор нимани тушунтириш учун ёзиб-ўчириладиган доскадан фойдаланaрдим. Етти ой томоғимдаги қувурча орқали озиқландим. Оғиз бўшлиғи ҳамиша нам бўлгани учун тилдаги яранинг битиши қийин кечди. Гапиришни худди энди тили чиққан болалардек қайта ўргандим, фонетик машқлар бажариб, логопед билан ишладим. Ҳозиргидек тушунарли гапирадиган бўлгунимча кўп қийналдим, камситишларга учрадим. Гапиришимни эшитиб: „Оғзида носи борми?“, дея мазах қилганлар ҳам бўлган», — деб эслайди Дилдора опа.

Операцияю муолажалардан Дилдора опанинг аъзою-бадани қақшаб оғрийди. Лекин бу оғриқлар тўрт мучаси соғлигида ҳаётини боғлаган инсони, фарзандларининг отаси берган зарба олдида ҳеч нима бўлмай қолган.

Лекин унга осон бўлмайди. Устига-устак, 2012 йили ўпка саратони, 2018 йили кўкрак бези саратони, 2021 йили эса оққон ташхиси қўйилади. Дори-дармонлар қимматлиги учун уйини сотиб, маълум муддат ижарада ҳам яшашга мажбур бўлади. Болаларини боқиш учун кўчада фаррошлик қилишдан тортиб интерьер дизайнерлигигача бўлган ишларни бажаради.

«Ҳеч кимга сездирмай, барвақт туриб, кўча супуришга бориб-келардим. Топган пулимга тухум олиб келиб, нонушта тайёрлардим. Ўша пайт жуда меъдасига теккан шекилли, иккинчи ўғлим ҳозир ҳам тухум еёлмайди», — дейди Дилдора опа.

Дилдора Мавлонова 2022 йилгача номини айтишни истамаган бир нодавлат нотижорат ташкилотга беш йил давомида раҳбарлик қилган. Аммо ташкилотга раҳбар бўлиб келган шахс уни ҳамманинг олдида: «Соғлом одам ишлаши керак!», деб камситганидан кейин, у ташкилотни тарк этган.

ННТдаги иши билан бир вақтда Тошкент шаҳар тадбиркорлик маркази билан ҳамкорлик қилган. Бу вақтда у қўлида ҳунари бор, лекин оғир аҳволга тушиб қолган хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш бўйича бир методика тайёрлаган. Унинг ғояси Президент администрацияси вакилларига маъқул келган, кўп ўтмай, 2020 йил 18 мартда бўлган видеоселектор йиғилишида тадбиркорлик фаолиятини бошлаш ниятида бўлган, аммо моддий жиҳатдан қийналаётган хотин-қизларга субсидиялар, грант маблағлари ажратишни назарда тутувчи бу методикани «Чилонзор тажрибаси» сифатида бутун Ўзбекистонга ёйиш зарурлиги таъкидланган.

Ижтимоий аҳволи танг, аммо қўли гул хотин-қизларга ёрдам беришдан ҳамиша мамнун Дилдора опа бугунги кунда ўз тикув цехини очиб ёки қандолатчилик бизнесини йўлга қўйиб, бошқаларни ҳам иш билан таъминлаётган хотин-қизларнинг ютуғидан худди ўзиникидек қувонади. Айни пайтда Ўзбекистон Экологик партиясининг Миробод туман ташкилоти раиси сифатида меҳнат қилмоқда.

Севган иши билан машғул Дилдора опани саратон ҳали буткул тарк этган эмас — кўкрак бези саратони қайта қўзғаган. Лекин опанинг таслим бўлиш нияти йўқ.

«Мен бу касалликдан кучлироқман. Бу ҳаётга бир касалликка енгилиш учун келмаганман ахир! Ҳали невараларимни кўришим, уларнинг „бувижон!“ дейишларини эшитишим керак — ҳаётдаги энг катта мотивациям шу», — деб хулоса қилди иродали қаҳрамонимиз Дилдора Мавлонова.