AQShda 27-iyun kuni Demokratlar va Respublikachilar partiyalaridan AQSh prezidentligiga ehtimoliy nomzodlar — Jo Bayden va Donald Tramp o‘rtasida ilk debat bo‘lib o‘tdi. Tomoshabinlar amaldagi prezidentni g‘ayrioddiy deb baholadilar va The New York Times ta’kidlashicha, uning “ajabtovur va tushunarsiz” chiqishi demokratlar orasida vahima qo‘zg‘atdi va Bayden 2024-yil noyabrdagi saylovda qatnashishi kerakmi yoki yo‘qmi degan savollar uyg‘ongan. “Gazeta.uz” iyun oyidagi eng kutilgan siyosiy voqea haqida ma’lumot beradi.
Debatning yangi qoidalari
Teledebat Jorjiya shtatining Atlanta shahridagi CNN studiyasida bo‘lib o‘tdi. Ular odatda saylovlar oldidan o‘tkazilardi, biroq endi ular ikkala nomzod ham prezidentlikka nomzod sifatida rasman ko‘rsatilishidan oldin bo‘lib o‘tdi.
Qolaversa, ko‘p yillar davomida birinchi marta birinchi teledebat tashkilotchisi prezidentlik debatlari bo‘yicha mustaqil komissiya emas, balki xususiy telekanal bo‘ldi.
An’anaga zid ravishda, studiyada shovqinni kamaytirish uchun zalda tomoshabinlar yo‘q edi. Bayden va Trampning mikrofonlari faqat gapirish navbati kelganda yoqildi. Bu chora nomzodlar bir-biriga xalaqit bermaslik uchun ko‘rildi. 2020-yilda ikki siyosatchi o‘rtasidagi bahs o‘zaro to‘qnashuvga aylanib ketgandi: jurnalistlarning hisobiga ko‘ra, Tramp Baydenni 71 marta, Bayden esa Trampni 22 marta gapini bo‘lgan.
Har bir nomzodga qalam, qog‘oz va suv shishasi berildi. Ularga o‘zlari bilan yozma avvaldan yozilgan qaydlar olib kelish taqiqlandi.
Debat taxminan bir yarim soat davom etdi, ikki reklama tanaffuslari bilan birga nomzodlarga saylovoldi tashviqoti xodimlari bilan aloqa qilish taqiqlandi.
https://twitter.com/TIME/status/1806565343382385043?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1806565343382385043%7Ctwgr%5E906622bad71f732870ada8ac96628b4b3b30b3ce%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.gazeta.uz%2Fru%2F2024%2F06%2F28%2Fdebates%2F
Bahsni kutar ekan, ko‘pchilik yangi qoidalar jonli auditoriya bilan muloqot qilishga odatlangan Trampga xalaqit beradi, deb taxmin qilgandi, biroq ular uning foydasiga chiqdi, deb yozadi Politico. Bayden to‘xtovsiz gapirishga majbur bo‘ldi va uning duduqlanishi sezilarli edi. Tramp va Baydenning yuzlari ekranda bir vaqtning o‘zida birga ko‘rsatildi, bu ham amaldagi prezident uchun kamchilikka aylandi — uning ajinlari butun oqshom ko‘rinib turardi, ba’zi lahzalarda yuzi harakatsiz ko‘rinardi. Bularning barchasi Baydenning yoshini eslatadi, deb yozadi nashr.
Bahslar davomida asosiy mavzular iqtisodiyot, abort, noqonuniy migratsiya va xalqaro siyosat bo‘ldi.
Bayden va Tramp nimalar haqida gapirdi?
Iqtisodiyot. Bayden gapini Tramp o‘zidan yuqori ishsizlik bilan birga qulagan iqtisodiyotni qoldirganini va hozirgi ma’muriyat “hammasini qayta tiklashi” kerakligini aytish bilan boshladi. Tramp uning davrida Qo‘shma Shtatlar Amerika tarixidagi “eng buyuk iqtisodiyotga” ega bo‘lganini aytdi. Hozirda, uning so‘zlariga ko‘ra, Qo‘shma Shtatlardagi inflyatsiya shu qadar yuqoriki, bu ko‘rsatkich mamlakatni “o‘ldiradi”.
Abort. Amaldagi prezident agar qayta saylansa, mamlakatda abort qilish huquqini kafolatlashga va’da berdi, negaki “siyosatchilar ayollar salomatligi haqida qaror qabul qiladi degan fikr — kulgili”. Trampning so‘zlariga ko‘ra, abort huquqlarining Konstitutsiyada mustahkamlanishi shifokorlarning “to‘qqizinchi oyda va hatto tug‘ilgandan keyin ham bolaning joniga qasd qilishiga” olib keladi.
Noqonuniy migratsiya. Tramp uning prezidentligi davrida Qo‘shma Shtatlar “mamlakat tarixidagi eng xavfsiz chegaraga” ega bo‘lganini va Bayden uni “qamoqxona, ruhiy kasalxona, jinnixonadagi odamlar va terrorchilar” uchun ochishga qaror qilganini aytdi. “Uning so‘zlarini tasdiqlaydigan hech qanday ma’lumot yo‘q… U yolg‘on gapirdi”, deb javob berdi Bayden.
Ukrainada urush. Bayden Trampni Rossiya prezidenti Vladimir Putinga “yon berishda” aybladi va Putinni “harbiy jinoyatchi” deb atadi. “U ming-minglab odamlarni o‘ldirdi va u bir narsani aniq aytdi: u Sovet imperiyasining bir qismi bo‘lgan hududni tiklamoqchi, Putin mamlakatni bir bo‘lagini emas, butun Ukrainani xohlaydi”, — dedi amaldagi prezident. Tramp bir necha bor javob berib, agar u AQSh prezidenti bo‘lganida, Rossiya hech qachon Ukrainaga bostirib kirmagan bo‘lardi, deb takrorladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, aynan Amerika armiyasining Afg‘onistondan olib chiqilishi Putinga urush boshlashga ishonch bergan. Tramp, shuningdek, Rossiyaning urushni tugatish rejasiga rozi emasligini va yana rasman lavozimga kirishishidan oldin mojaroni hal qilishga va’da berishini ta’kidladi.
Shaxsiy ayblovlar. Munozara davomida Bayden va Tramp vaqti-vaqti bilan shaxsiy munozaralarga kirishdi. Bayden o‘z raqibini “mahkum jinoyatchi” deb atadi, Trampning noqonuniy to‘lovlar bo‘yicha sudlanganligiga izoh berdi, shuningdek, uning boshqa mojarolarini esladi. “Fuqarolik jazosi, ayolga jamoat joyida teginish, xotining homilador bo‘lgan kechada porno yulduz bilan jinsiy aloqada bo‘lganing va boshqa ko‘plab ishlar uchun qancha milliard dollar to‘lashing kerak? Senda adashgan mushukning axloqi bor”, dedi Bayden. “Men porno yulduz bilan yotmaganman”, dedi Tramp. Shuningdek, raqiblar bir-birini takror-takror “eng yomon prezident” deb atadi.
Muhokama chog‘ida har ikki siyosatchi ham haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan bayonotlar berdi, boshlovchilar esa bunga e’tiroz bildirmadi. Munozaradan so‘ng CNN Trampning so‘zlarida o‘ttizta, Baydenning so‘zlarida to‘qqizta yolg‘on bayonotni borligini hisoblab chiqdi.
Bahs yakunida tomoshabinlarning 67 foizi Tramp Baydendan yaxshiroq o‘yin ko‘rsatdi, deb o‘yladi, deya xabar berdi CNN o‘z so‘rovnomasiga tayanib. 33 foiz demokrat yaxshiroq chiqish qilganiga ishonadi.
Amerika ommaviy axborot vositalari debat to‘g‘risida nimalar yozdi?
“Prezident Bayden munozara boshidanoq ingichka va bo‘g‘iq ovozda gapirdi: u pichirlashdan zo‘rg‘a kuchli bo‘lishi kerak bo‘lgan iboralarni aytdi va taxminan o‘n daqiqadan so‘ng u fikrni yakunlay olmay, diqqatini yo‘qotganday bo‘ldi…
Ikki prezident, amaldagisi ko‘k galstuk, avvalgisi qizil galstukda, bir-biridan sakkiz fut masofada turishdi. Ularning bir-birlariga nisbatan nafratlari boshidanoq qo‘l berib ko‘rishishdan bosh tortganlarida yaqqol ko‘rinib turardi; Reklama tanaffusida ular bir-birlariga qarashmadi va tasodifiy gaplarni aytishmadi…
Ehtimol, 90 daqiqada ularning hech biri aniq muvaffaqiyatga erisha olmadi: ikkalasi ham bahsdan oldin mavjud bo‘lgan stereotiplar bo‘yicha o‘ynashdi…
Bayden qiyin vaqtni boshdan kechirganga o‘xshadi, ayniqsa erta bosqichlarda. Uning og‘zi tez-tez ochiq qolib, Trampning nutqini tinglab turardi va uning ba’zi javoblari mavzuni chetlab o‘tganga o‘xshardi".
“Prezident Bayden nomzodlikka qariyb ikki oy qolganda munozaraga rozi bo‘lib, o‘z nomzodiga yangi turtki kiritishga umid qildi. Buning o‘rniga, payshanba kuni kechqurun uning chalkash va tushunarsiz nutqi demokratlar orasida vahima qo‘zg‘atdi va u umuman nomzod bo‘lishi kerakmi yoki yo‘qmi degan munozarani kuchaytirdi…
Bir necha oy davomida prezidentni shubhali odamlardan, shu jumladan, o‘z ma’muriyati a’zolaridan himoya qilgan demokratlar, Baydenning ahvoli yaxshi emasligi ma’lum bo‘lgani sababli, munozarada bir necha daqiqada g‘azabli telefon qo‘ng‘iroqlari va SMS almashishdi. Ba’zilar ijtimoiy tarmoqlarda o‘z noroziliklarini bildirdi, boshqalari esa prezidentni yoshroq nomzod foydasiga chetga chiqishga ishontirishga kech bo‘lganmi yoki yo‘qligini muhokama qildi…
Vakillar palatasining bir guruh demokratlari munozarani birgalikda kuzatganliklarini aytishdi va ulardan biri anonimlik sharti bilan bu Bayden uchun “fojia” ekanini tan oldi…
Tramp vaqti-vaqti bilan dovdirab, chalkash, tushunish qiyin va mutlaqo yolg‘on bayonotlar bergan bo‘lsada, u buni energiya bilan va baland ovozda qildi…".
“Bayden shiddatli ovoz bilan ko‘pincha Tramp bilan o‘z kelishmovchiligini aniq ifoda eta olmadi. Bir vaqtda, Bayden chegara xavfsizligi bo‘yicha o‘z nutqini tugatgandan so‘ng, Tramp, “Men bu jumlaning oxirida nima deganini bilmadim va u nima deganini ham tushunmadi deb o‘ylayman…”, dedi.
Payshanba oqshomida Baydenning eng muhim maqsadi saylovchilarning uning eng zaif nuqtasi — yoshi haqidagi xavotirlarini yo‘qotish va saylovni Trampga qarshi referendumga aylantirish edi. U muvaffaqiyatga erisha olmadi…".
“Prezident Baydenning vazifasi kuch va izchillikni namoyish etish edi va u muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Sobiq prezident Donald Trampning vazifasi sovuqqonlikni saqlash edi; o‘ziga xos bo‘lmagan darajada, u shunday qildi.
Baydenning o‘z nomzodi uchun da’vo qilolmagani, o‘z fikrini yo‘qotib, tez-tez xijolat tortishi demokratlarni hayratda qoldirdi…".
