S&P Global Ratings xalqaro reyting agentligi ilk bor Navoiy kon-metallurgiya kombinatiga kredit reytingini berdi. O‘zbekistondagi eng yirik korxona O‘zbekistonning suveren reytingiga mos keladigan “barqaror” prognozi bilan “BB-” reytingini oldi.
S&P tahlilchilari korxonaning o‘z kredit portfelini “bb+” darajasida baholadilar, ammo korxona to‘liq davlatga qarashli ekani, direktorlar kengashida kuchli vakillik mavjudligi va kompaniya hukumat uchun eng katta daromad manbai hisoblanishi sababli hukumatning mumkin bo‘lgan salbiy aralashuvi xavfini qayd etdi.
2023-yilda NKMK 2,9 million troy unsiya (90,2 tonna) bilan oltin qazib olish bo‘yicha dunyoda to‘rtinchi o‘rinni egalladi. 2024-yilda ishlab chiqarishni 3,1 million troy unsiyasiga (96,4 tonna), 2030-yilga kelib esa 3,5 million troy unsiyasiga (108,8 tonna) yetkazish rejalashtirilgan.
NKMKda qayta ishlangan oltinning tannarxi bir unsiya uchun 745 dollarni tashkil etadi (jahon bozorlarida qimmatbaho metall 2360 dollardan yuqori narxda sotiladi). Bu dunyodagi eng past ko‘rsatkichlardan biri (kombinat vakiliga ko‘ra — eng pasti) hisoblanadi.
Bunday past xarajatlar arzon ishchi kuchi, asosan ochiq usulda qazib olish, yuqori sifatli ruda, rivojlangan ishlab chiqarish bazasi va transport hamda ta’mirlash infratuzilmasi (shu jumladan temir yo‘llar) bilan bog‘liq.
Kompaniyaning mineral resurslari taxminan 148 million unsiya (4600 tonna) deb baholanmoqda, bu esa unga uzoq yillar davomida dunyodagi eng yirik oltin qazib oluvchilar qatorida qolish imkonini beradi. Shu bilan birga, ishlab chiqarishning 60 foizi eng yirik Muruntov-Myutenbey koniga (dunyodagi eng yiriklaridan biri) to‘g‘ri keladi, ammo u yerdagi har qanday yirik avariya zavodning ish natijalari va pul oqimiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Hozirgi vaqtda qulay oltin narxlari muhitini hisobga olgan holda, NKMK kelgusi yillarda kuchli operatsion va moliyaviy natijalarni ko‘rsatadi: S&P tomonidan tuzatilgan EBITDA (foizlar, soliqlar, amortizatsiya va amortizatsiyadan oldingi daromad) 2023-yildagi 3,3 milliardga nisbatan 2024-yilda 3,9−4 milliard dollarga yetadi.
Bu, asosan, agentlikning oltinning o‘rtacha narxi 2024-yilda bir unsiya uchun 1944 dollardan 2023-yilda 2150 dollarni tashkil etishini kutishi bilan bog‘liq. Tahlilchilar oltin narxi 2025-yilda rekord darajadan 2000 dollargacha, 2026-yilda va undan keyin esa 1700 dollargacha pasayishini kutishmoqda, bu esa EBITDA’ni 2025-yilda 3,5 milliard dollardan 3,6 milliard dollargacha va 2026-yilda 2,6−2,7 milliard dollarga tushirishi mumkin.
Shunga qaramay, kompaniya yiliga 450−550 million AQSh dollari miqdoridagi nisbatan oddiy kapital xarajatlarini qulay tarzda moliyalashtira oladi, bu esa ishlab chiqarishning uzluksiz organik o‘sishini ta’minlashi kerak.
NKMK davlat budjetining eng yirik daromad manbai hisoblanadi — 2023-yilda barcha daromadlarning 16,7 foizi royalti, daromad solig‘i va dividendlardan tushgan. Kompaniya o‘z daromadining 100 foizdan ortig‘ini davlat vakili bo‘lgan aksiyadorga taqsimlaydi (masalan, 2022-yildagi Olmaliq KMK misolida bo‘lgani kabi davlatga moliyaviy yordam ko‘rsatish orqali).
Shu bilan birga, kompaniyaning o‘z naqd pul zaxirasi bor-yo‘g‘i 2 million dollarga baholanmoqda — “bu shunday hajmdagi kompaniya uchun juda kam miqdor”.
“Biz tushunamizki, NKMK to‘plangan barcha naqd pul mablag‘larini har oyda dividendlar sifatida hukumatga to‘lab boradi, bu esa ish faoliyatida uzilishlar yuz berganda likvidlik tanqisligiga duchor bo‘lishiga olib keladi. Vaqt o‘tishi bilan biz NKMKdan likvidlikni yanada oqilona boshqarish va g‘aznachilikni boshqarish hamda kapital bozorlariga kirish tarixini yaratishini kutamiz, natijada likvidlik uchun pul oqimiga bog‘liqlik kamayadi”, — deyiladi hisobotda.
Oltinni qazib olish katta miqdorda energiya, kimyoviy moddalar va suvdan foydalanishni o‘z ichiga oladi. NKMKning ishlab chiqarish fondlari Qizilqum cho‘li hududida joylashganligini hisobga olsak, suv ayniqsa nozik masala hisoblanadi.
O‘zbekistonning katta qismi, shuningdek, bir qancha qo‘shni davlatlar faqat ikkita daryo — Amudaryo va Sirdaryo va ularning irmoqlari suviga bog‘liq. Tez o‘sib borayotgan aholi, qishloq xo‘jaligi va sanoatning intensiv foydalanishi, katta yo‘qotishlar va daryolarni to‘ydiradigan muzliklar suvni yaqin yillarda O‘zbekistonda asosiy tanqis manbaga aylantirishi mumkin, deydi S&P.
