Shavkat Mirziyoyev 12-avgust kuni O‘zbekistonda faktoring xizmatlari bozorini jadal rivojlantirish to‘g‘risidagi farmonni imzoladi.
Faktoring — kelajakdagi daromadni pulga ayirboshlash. Masalan, siz yirik savdo tarmoqlariga mahsulot yetkazib beruvchisiz. Bir necha yil davomida oziq-ovqat yetkazib berasiz va yetkazib berilgan partiya uchun to‘lovni kutasiz. Ko‘pincha to‘lov yetkazib berilgan paytdan boshlab 2−4 hafta kechikish bilan amalga oshiriladi, bu esa aylanma mablag‘ni muzlatib qo‘yadi.
Va bu yerda faktoring-kompaniya, masalan, bank, mikromoliya tashkiloti yoki faktoring tashkiloti paydo bo‘lishi mumkin, ular hisobvaraq-fakturani olishda yetkazib beruvchiga barcha summani, masalan, 3% chegirma bilan to‘laydi. Bunday vaziyatda hamma yutadi: chakana sotuvchi tovarni oladi, yetkazib beruvchi o‘z pulini oladi, faktoring kompaniyasi o‘z komissiyasini — partiya uchun to‘langan va qoplangan summa o‘rtasidagi farqni oladi.
Farmonga ko‘ra, faktoring tashkilotlari nobank kredit tashkiloti sifatida Markaziy bankda ro‘yxatdan o‘tgandan keyin ushbu faoliyat bilan shug‘ullanishi mumkin.
Hozirda Markaziy bank Xalqaro moliya korporatsiyasi bilan birgalikda faktoring xizmatlari bozorini rivojlantirish bo‘yicha qonun loyihasini ishlab chiqdi.
2025-yil 1-yanvardan kredit tashkilotlariga faktoring shartnomalari bo‘yicha sotib olingan pul talabnomalarini qayta sotish (refaktoring) imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shuningdek, mijozning kontragenti norezident bo‘lganda, faktoring operatsiyalarini xorijiy valyutada amalga oshirishga ruxsat etiladi.
Kelgusi yildan boshlab pul talabnomasidan boshqa shaxs foydasiga voz kechish bo‘yicha taqiqni buzganlik uchun javobgarlik bekor qilinadi. Shuningdek, voz kechilgan huquqqa bo‘lgan talabnomalarning ustuvorligini
ta’minlash maqsadida pul talabnomasidan voz kechish to‘g‘risidagi xabarnomalar garov reyestrida ro‘yxatga olinadi.
Bundan tashqari, qarzdorning roziligisiz pul majburiyatining valyutasi va to‘lov amalga oshiriladigan mamlakat o‘zgartirilishi mumkin emas.
Prezident faktoring xizmatlari uchun elektron platformani joriy etishni tasdiqladi. Faktoring platformasi quyidagi xususiyatlarni taqdim etadi:
- tadbirkorlik subyektlari tomonidan faktoring xizmatlaridan foydalanish uchun pul talabnomalari to‘g‘risidagi ma’lumot va hujjatlarni kiritish;
- pul talabnomasiga asos bo‘lgan hujjatlarning haqiqiyligini tekshirish, shuningdek, qarzdorlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tezkor yig‘ish va ularning real vaqt rejimida tahlil qilinishini ta’minlash orqali moliyalashtirish jarayonini avtomatlashtirish;
- kredit tashkilotlari tomonidan ta’minot zanjiri ishtirokchilariga faktoring xizmatlari ko‘rsatilishi uchun qulay, tezkor va xavfsiz texnologik infratuzilmani taqdim etish.
Shuningdek, platforma “Elektron hukumat” tizimi, elektron hisobvaraq-fakturalar ma’lumotlar bazasi, elektron tovar-transport yuk xati tizimi, Tashqi savdo operatsiyalarining yagona elektron axborot tizimi (TSOYAZAT) bilan integratsiya qilinadi. Banklar va mikromoliya tashkilotlari tashabbusi bilan Faktoring milliy assotsiatsiyasi tashkil etilmoqda.
2025-yil 1-yanvardan eksport kontrakti bo‘yicha debitor qarzdorlikni sotib olish to‘g‘risidagi shartnoma asosida:
- faktoring xizmatlarini ko‘rsatuvchi kredit tashkilotlari rezident bo‘lganda, ular to‘g‘risidagi ma’lumotlar TSOYAZATga eksport kontrakti bo‘yicha valyuta mablag‘larini oluvchi sifatida kiritiladi hamda aktivlarni repatriatsiya qilish to‘g‘risidagi talabning bajarilishini ta’minlash majburiyati mazkur moliya agentlariga o‘tadi;
- moliya agentlari norezident bo‘lganda, aktivlarni repatriatsiya qilish to‘g‘risidagi talabning bajarilishini ta’minlash majburiyati eksport qiluvchida qoladi. Bunda eksport kontraktlari bo‘yicha debitor qarzdorlikni sotib olish shartnomasi asosida norezident moliya agentidan mablag‘ kelib tushganda, aktivlarni repatriatsiya qilish to‘g‘risidagi talab bajarilgan hisoblanadi;
- ko‘rsatilgan xizmatlar uchun moliya agentlari tomonidan ushlab qolinadigan pul talabnomasi summasining 10 foizidan ortiq bo‘lmagan miqdordagi mukofot puli (diskont) debitorlik qarzi sifatida hisobga olinmaydi;
- eksport qiluvchining norezidentga (qarzdorga) nisbatan eksport shartnomasidan kelib chiqadigan xorijiy valyutadagi pul talablari evaziga rezident bo‘lgan moliya agenti tomonidan milliy valyutada pul mablag‘lari berilganda, eksport qiluvchilar uchun nazarda tutilgan soliq imtiyozlarining amaldagi tartibi saqlab qolinadi.
2026-yil yakuniga qadar davlat ulushi mavjud banklar tomonidan ko‘rsatilgan faktoring xizmatlari ulushini jami moliyalashtirish hajmida 3 foizga yetkazish rejalashtirilmoqda.
