O‘zbekiston Oliy Majlisi Senati 15-avgust kuni bo‘lib o‘tgan majlisda “Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonunni ma’qulladi, deb xabar qildi parlament yuqori palatasi matbuot xizmati.
Yalpi majlisda ta’kidlanganidek, keyingi yillarda bolalarga nisbatan zo‘ravonlik holatlari ko‘payib bormoqda. Ularning oldini olish, jabrlanuvchilarning huquq va manfaatlarini himoya qilishning amaldagi huquqiy mexanizmlari yetarli darajada samarali emas.
Xalqaro tashkilotlarning tadqiqotlariga ko‘ra, dunyoda 1 milliardga yaqin bolalar jismoniy, jinsiy, ruhiy zo‘ravonlikka va g‘amxo‘rlikdan mahrumlikka duch kelishadi, jabrlangan bolalarning 80 foizi bu haqda hech kimga xabar bermaydi.
O‘zbekistonda haligacha bunday tadqiqotlar natijalarini yig‘ish, qayta ishlash va solishtirish tizimi yaratilmagan. Shunga qaramay, mavjud ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda bolalarga nisbatan zo‘ravonlik holatlari ko‘paymoqda.
2021-yilda bolalarga nisbatan 1831 ta jinoyat sodir etilgani ma’lum bo‘lgan bo‘lsa, 2022-yilda bu ko‘rsatkich 20 foizga oshib, 2194 taga yetdi. Ushbu davrda bolaning jinsiy erkinligiga qarshi jinoyatlar soni 334 tadan 395 taga (+18%) oshdi. Bunday jinoyatlarning aksariyati Farg‘ona (719), Samarqand, Toshkent viloyatlari va Toshkent shahrida qayd etilgan.
So‘nggi uch yilda 2000 dan ortiq fuqaro sud qarori bilan ota-onalik huquqidan mahrum etildi, shundan 86 foizi ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bo‘yin tovlaganlik uchun javobgarlikka tortildi.
Prezident huzuridagi Ijtimoiy himoya milliy agentligi direktori Mansurbek Polvonzoda avvalroq bolalar huquq va manfaatlari tushunchasini tushuntirish va jamiyat ongiga singdirish muhimligini ta’kidlagandi.
Hujjat bilan zo‘ravonlikdan jabr ko‘rgan bolalarga himoya orderini berish tartibi belgilanmoqda. U ichki ishlar organlari tomonidan 30 kungacha muddatga beriladi va zo‘ravonlikdan jabrlanuvchiga yoki uning qonuniy vakiliga vakolatli davlat organi ishtirokida topshiriladi.
Zo‘ravonlikdan jabrlanuvchining yoki uning qonuniy vakilining arizasiga ko‘ra, agar tahdid hali bartaraf etilmagan bo‘lsa, himoya orderining amal qilish muddati jinoyat ishlari bo‘yicha sud tomonidan 1 yilgacha uzaytirilishi mumkin.
Bolalar sodir etilgan zo‘ravonlik oqibatida yetkazilgan moddiy zararni qoplash va ma’naviy zararni qoplash talabi bilan sudga murojaat qilish, shuningdek, zo‘ravonlik masalalari bo‘yicha davlat organlariga bevosita yoki qonuniy vakil orqali murojaat qilish huquqiga ega bo‘ladi.
Qonun ota-onalarning mas’uliyatini oshiradi. Unda ota-onalar bolalarning hayoti va sog‘lig‘ini asrashlari, ularga g‘amxo‘rlik qilishlari va zararli ta’sir ko‘rsatadigan axborotdan himoya qilishlari kerakligi nazarda tutilgan. Hujjatda bolalarni tarbiyalash jarayonida ularni jismoniy jazolash alohida taqiqlangan.
Qonunda birinchi marta zo‘ravonlik xavfi ostida bo‘lgan bolalarning 12 toifasi (yetimlar, qarovsiz bolalar, aqli zaif bolalar, fohishalik, tilanchilik bilan shug‘ullanuvchi bolalar, ta’lim va tarbiya talablariga javob bermaydigan sharoitlarda bo‘lgan bolalar, kam ta’minlangan oilalar farzandlari) aniq belgilanmoqda.
Ijtimoiy himoya milliy agentligi zo‘ravonlik qurboni bo‘lgan, zo‘ravonlik xavfi ostida bo‘lgan bolalarni aniqlash, ularning hisobini yuritish va zarur hollarda ularga nisbatan zo‘ravonlikning oldini olish bo‘yicha individual choralar ko‘rilishini ta’minlashga yordam beradi.
Choralarga tajovuzkor xulq-atvorni tuzatish va jinsiy zo‘ravonlik sodir etgan shaxslarning huquqlarini cheklash dasturlari kiradi.
Agentlik tomonidan jabrlanuvchilarga bepul yordam ko‘rsatish uchun kechayu kunduz ishlaydigan ishonch telefoni ham tashkil etiladi.
Hujjat bilan, bolalarga nisbatan zo‘ravonlik shakllariga berilgan ta’riflar soni 3 tadan (jismoniy, jinsiy, ruhiy) 6 taga (g‘amxo‘rlik qilmaslik, ekspluatatsiya, bulling) oshirilmoqda. Ularning ta’rifi bu yerda batafsil aytib o‘tilgan.
Eslatib o‘tamiz, Ijtimoiy himoya agentligi, Adliya vazirligi va YUNISEF o‘tgan yilning oktabr oyida bolalarga nisbatan zo‘ravonlikka qarshi qonun loyihasini ishlab chiqish haqida xabar bergandi.
