O‘zbekistonning ayrim hududlaridagi elektr tarmoqlari boshqaruvi xususiy operatorga o‘tkazilishi rejalashtirilgan. Bu davlat rahbarining Nukusdagi tadbirkorlar bilan muloqoti yakunlari bo‘yicha qabul qilingan prezidentning 30-avgustdagi farmonida nazarda tutilgan.
oktabr oyida Samarqand viloyatida, 2025-yil yanvar sentabr oylarida Jizzax va Sirdaryo viloyatlarida elektr tarmoqlarini xususiy operatorga o‘tkazish bo‘yicha tender e’lon qilinishi rejalashtirilgan.
Prezidentning 2024 — 2030-yillarda davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi qarorida qayd etilishicha, Samarqand viloyatida elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilish va xususiy operatorga o‘tkazish bo‘yicha tender g‘olibini 2025-yil dekabr oyida e’lon qilish rejalashtirilgan. Loyiha qiymati 250 million dollarga baholanmoqda.
Bundan tashqari, 2027-yilning to‘rtinchi choragida Andijon viloyatida elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilish, qurish va xususiy operatorga berish loyihasini amalga oshirish rejalashtirilgan.
Elektr tarmoqlaridan tashqari, 2026 va 2027-yillarning to‘rtinchi choragida mos ravishda Samarqand va Buxoro viloyatlarida gaz taqsimlash tarmoqlari bo‘yicha shunga o‘xshash loyihalar nazarda tutilgan.
Umuman olganda, manfaatdor kompaniyalarga barcha hududlarda (Qoraqalpog‘iston, viloyatlar va Toshkent shahri) elektr taqsimlash tarmoqlarini boshqaruvga berish va 2025 — 2026-yillarda ular bilan shartnomalar imzolash rejalashtirilgan. Loyihalarning umumiy qiymati 2 milliard dollarga baholanmoqda. Shunga o‘xshash narxdagi gaz tarmoqlari bo‘yicha barcha hududlarda 2027-yil oxirigacha shartnomalar imzolanishi rejalashtirilgan.
Shavkat Mirziyoyev Nukusda tadbirkorlar bilan muloqotda elektr energetikasi sohasiga xususiy sektor faol jalb etilayotganini ta’kidladi. Davlat-xususiy sheriklik asosida 3,5 milliard dollarlik loyihalar ishga tushirildi, hozirda 31,5 milliard dollarlik 50 ta yangi tashabbus amalga oshirilmoqda.
Nima uchun elektr tarmoqlarini xususiy operatorlarga berishmoqchi?
Sherzod Xodjayev. Foto: Otabek Bakirov / YouTube.
Energetika bozorini rivojlantirish va tartibga solish agentligi direktori Sherzod Xodjayev iyul oyida Dialog loyihasiga bergan intervyusida Otabek Bakirov har bir hududda taqsimlash tarmoqlari investorga ma’lum muddatga imtiyozli tarzda berilishini ma’lum qilgan edi.
“Investor tarmoqlarni ekspluatatsiya qiladi, tarmoqlarni ta’mirlaydi, yangi tarmoqlar quradi. Buning hisobiga uning tarmog‘idan o‘tadigan har bir kVt⋅soat elektr energiyasidan ma’lum miqdorda mablag‘ oladi. Pirovardida iste’molchi nimani his qiladi? Birinchidan, siz hozirgidek pulni mobil ilova orqali to‘lashni davom ettiraverasiz. Shunchaki, bu mablag‘ning bir qismi elektr tarmog‘idan foydalanuvchi investorga ketadi”, — dedi u.
Ayni paytda xususiy operator oldiga qo‘yiladigan shartlar keng ekspertlar doirasi bilan muhokama qilinmoqda, dedi Sherzod Xo‘jayev.
Uning eslatishicha, O‘zbekiston elektr ta’minotining xalqaro ishonchlilik indekslari bo‘yicha “juda yomon pozitsiyalarda” turibdi. Bu yerda gap tizimdagi bitta iste’molchining o‘rtacha o‘chirilish vaqti (SAIDI indeksi) va yil davomida o‘chirilgan bitta iste’molchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha uzilishlar soni (SAIFI) haqida bormoqda.
“Investorlarga shart qo‘yar ekanmiz, birinchi talablarimizdan biri bu ikki ko‘rsatkichni keskin pasaytirish bo‘ladi. Bu ularning KPI’si bo‘ladi. Uchinchidan, investor elektr tarmoqlaridagi yo‘qotishlarni keskin kamaytirishi kerak bo‘ladi. Bu uchala ko‘rsatkichni bitta omil — elektr tarmoqlarini to‘g‘ri ishlatish va ularni o‘z vaqtida rivojlantirish hisobiga qisqartirish mumkin. Zaxiralar nafaqat elektr energiyasini ishlab chiqarishda, balki uning o‘tkazish qobiliyatida ham bo‘lishi kerak”, — dedi agentlik rahbari.
Uning so‘zlariga ko‘ra, ko‘pchilik tarmoqdagi yo‘qotishlarni o‘g‘irlik deb hisoblaydi. “Qisman bu o‘g‘irlik. Lekin texnologik iste’mol ham bor. Tarmoq bir nuqtadan ikkinchisiga yetkazib berishda elektr energiyasining bir qismini iste’mol qiladi. Bu jarayonda infratuzilma qanchalik ravon bo‘lsa, iste’mol shunchalik kam bo‘ladi”, — dedi u.
Sherzod Xo‘jayev elektr tarmoqlari magistral va taqsimlash tarmoqlariga bo‘linishini ta’kidladi. Yangi “Elektr energetikasi to‘g‘risida”gi qonunda ikkalasi ham davlat mulki bo‘lib qoladi va hech qachon xususiylashtirilmaydi. Magistral elektr tarmoqlari ishonchli boshqaruvga berilmayapti, gap faqat taqsimlash tarmoqlari haqida ketyapti, deya tushuntirdi u.
Agentlik rahbari, agar o‘tmishda qandaydir kamchiliklar bo‘lgan bo‘lsa, ishonchli boshqaruv amaliyotidan voz kechish mumkin emasligini ta’kidladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, ba’zi davlatlar ushbu mexanizm orqali “o‘nlab milliard dollar” jalb qilishga muvaffaq bo‘lgan.
“Ishonchli boshqaruvga berishda eng muhimi nima? To‘g‘ri shartnoma tuzish, to‘g‘ri KPI aniqlash, [aktivni] ishonchli boshqaruvga oluvchi hisobdor kompaniyani qilish, uning xaridlarini doimiy nazorat ostida tutish. Davlat xaridlarni kuzatishi g‘alati tuyulishi mumkin. Bu mexanizm o‘tmishda bizdan oldin ixtiro qilingan, chunki xaridlarda narx ko‘tarilib ketmasligi, qog‘ozda va amalda sifat farq qilmasligi kerak”, — dedi u.
Energiya regulyatori rahbari tender bilan Xalqaro moliya korporatsiyasi (Jahon banki tuzilmasiga kiradi) shug‘ullanishini ta’kidladi, uning maslahatchilari hukumatning shartlari, istaklari va umidlarini, sohaga zarur bo‘lgan investitsiyalarning haqiqiy hajmini o‘rgandilar, shuningdek, barchasini shartnomada aks ettirish uchun o‘z hisob-kitoblarini amalga oshirdilar.
Yil boshida Energetika vazirligi “Gazeta.uz”ga energetika tizimining ikki yil davomida barqaror va uzluksiz ishlashini ta’minlash niyatida ekanini ma’lum qilgan edi. Buning uchun ishlab chiqarish quvvatlarini keskin oshirish, raqamlashtirishni yakunlash, taqsimlash tarmoqlarini boshqarishga xususiy operatorlarni jalb qilish va boshqalar rejalashtirilgan.
