5-sentabr kuni Jinoyat ishlari bo‘yicha Toshkent shahri Mirzo Ulug‘bek tumani sudi O‘zbekiston Qishloq xo‘jaligi vazirining sobiq o‘rinbosari Alisher Turayev, uning qizi Anais Turayeva va Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazi sobiq hisobchisi Mansur Qo‘zibekovga nisbatan hukm chiqardi. “Gazeta.uz” sud qarorini o‘rgandi.
2021-yil sentabr oyida qishloq xo‘jaligi vaziri o‘rinbosari, Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazi rahbari (buyurtmachi) Alisher Turayevning o‘g‘liga tegishli bo‘lgan De Nova Agro kompaniyasi 1 million dona uzum ko‘chatini yetkazib berish bo‘yicha 9,95 milliard so‘mlik tenderda g‘olib bo‘lgani xabar qilingandi. O‘sha paytda kompaniya direktori uning qizi Anais Turayeva edi.
Ish materiallariga ko‘ra, Alisher Turayev tender komissiyasini “o‘ziga sodiq odamlar”dan (ular alohida jinoiy ishda ko‘rsatilgan) tuzgan, ular komissiya yig‘ilishi bayonnomasini imzolagan, lekin aslida u o‘tkazilmagan.
Manfaatlar to‘qnashuviga qaramay, sobiq vazir o‘rinbosari uning o‘g‘li Bekjon To‘rayev ta’sischi bo‘lgan De Nova Agro kompaniyasining tender savdolarida g‘alaba qozongan. 2021-yil 30-avgust kuni korxona bilan in-vitro usulida 1 million dona uzum ko‘chati yetkazib berish bo‘yicha 9,95 milliard so‘mlik shartnoma tuzildi, deyiladi hujjatda.
Sud qarorida qayd etilishicha, amalda bu ko‘chatlar markazga yetkazib berilmagan bo‘lsa-da, mahsulot qabul qilingani haqida bir nechta soxta elektron hisob-fakturalar rasmiylashtirilib, “talon-toroj qilingan” mablag‘lar o‘tkazib berilgan.
To‘rayev, uning qizi va markaz hisobchisi ham mahsulotlarni qabul qilish va topshirish bo‘yicha boshqa rasmiy hujjatlarni soxtalashtirishda ayblanmoqda. Ma’lum qilinishicha, ular 2023-yilda issiqxonalardagi 283,4 ming tup ko‘chatlarning ko‘chat ekish vaqtida ildizlari shikastlangani, elektr ta’minotining muntazam uzilishi, sug‘orish tizimidagi nosozliklar tufayli nobud bo‘lgani haqidagi bir necha ma’lumotnomalarni qalbakilashtirishgan, biroq o‘simliklar nobud bo‘lish tugul, aslida yetkazib berilmagan.
Mazkur sud qarorida qayd etilganidek, Toshkent viloyati agroxizmatlar markaziga 562,8 ming dona ko‘chat o‘tkazilgani to‘g‘risidagi guvohnomalar soxtalashtirilgan bo‘lsa-da, aslida u yerga yetkazib berilmagan. Shuningdek, o‘simliklarni parvarishlash va ish haqi uchun 509,1 million so‘m asossiz hisoblangan.
Sudda Alisher Turayev o‘z aybiga qisman iqror ekanini aytdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, prezidentning Toshkent viloyatiga tashrifi va viloyat kengashining navbatdan tashqari sessiyasida e’lon qilingan topshiriqlari ijrosi bo‘yicha 15-bayonnomaning 54-bandida Alkogol va tamaki bozorini tartibga solish hamda vinochilikni rivojlantirish agentligi tomonidan markazga 10 mlrd so‘m beg‘araz ajratilishi ko‘zda tutilgan. Ushbu mablag‘larni 2021-yil yakuniga qadar in-vitro sharoitida uzumning sovuqqa chidamli, hosildor, eksportbop, turli kasalliklardan xoli urug‘siz navlarini yaratish va ko‘paytirish uchun 1 million tup ko‘chat yetishtirishga yo‘naltirish rejalashtirilgandi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, u o‘sha paytdagi qishloq xo‘jaligi vaziri Jamshid Xodjayev va Prezident administratsiyasi vakillari bilan maslahatlashib, agentlikka 35 ta uzum navini (asosan xorijiy navlar) jo‘natgan, shundan 23 tasi tanlab olingan.
Sudlanuvchi Samarqanddagi Sam Agro, Mirzayev nomidagi Bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti va uning Surxondaryodagi filiali hamda o‘zi asoschi bo‘lgan De Nova Agro korxonalariga xatlar yo‘llaganini ma’lum qilgan.
Alisher Turayev uzum ko‘chatlari bilan. “O‘zbekiston 24” telekanalining 2020-yil dekabrdagi soni lavhasidan.
Uning ta’kidlashicha, De Nova Agro`dan tashqari qolgan hamma 23 ta uzum navining ko‘chatlarini to‘liq tayyorlay olmasligini ma’lum qilgan.
Turayev shundan so‘ng u olingan pulni qanday sarflash bo‘yicha markaz bilan maslahatlashgani, o‘sha paytda qishloq xo‘jaligi vaziri bo‘lgan Jamshid Xodjayev va o‘ziga notanish Prezident administratsiyasi vakillari unga uzum ko‘chatlari yetishtirish bo‘yicha tender e’lon qilish yuzasidan og‘zaki ko‘rsatma berganini ma’lum qildi.
Alisher Turayevning aytishicha, u vazirlik yuristlaridan tender o‘tkazish tartibi haqida so‘ragan. Uning so‘zlariga ko‘ra, agar o‘zi asos solgan De Nova Agro tanlovda ishtirok etsa, muammolar paydo bo‘lishi mumkinligini bilmagan. Uning qayd etishicha, vazirlik yuristlari, agar boshqa ishtirokchilar ham bo‘lsa, tenderda kompaniya ishtirok etishi mumkinligini aytishgan.
Ayblanuvchining aytishicha, markaz hududida issiqxonalar va ularni saqlash uchun maydon hali tayyor bo‘lmagani uchun 1 million dona ko‘chatning hammasi De Nova Agro`da qolgan. Korxona bilan oyiga 6 million so‘mdan saqlash shartnomasi tuzilgan.
2022-yil dekabr oyida 97 ming dona ko‘chat partiyasining bir qismi Paxtachilik instituti issiqxonasiga o‘tkazilgan, biroq keskin sovuq tufayli 30 mingta ko‘chat nobud bo‘lgan. Qolgan ko‘chatlarni yo‘qotmaslik uchun ularni De Nova Agro`ga qaytarishga qaror qilindi, dedi u.
Alisher Turayev vazir Xodjayevga yana 0,5 gektar maydonda issiqxona qurishni tezlashtirish yuzasidan xat yozganini, u 2023-yil aprel oyida qurib bitkazilganini aytdi. Aprel oyidan avgust oyining oxirigacha korxona tomonidan markazga 700 ming dona ko‘chat topshirilgan, ularning soni ichki audit xodimlari tomonidan hisoblab chiqilgan, dedi u.
Sudlanuvchiga ko‘ra, uni noyabrgacha issiqxonada gaz yoqilishiga ishontirishgan, biroq ruxsatnoma yo‘qligi sababli bu amalga oshmagan, keyin esa ruxsat olish uchun hujjatlar yig‘ilmagan. 16-noyabr kuni Turayev uning ishdan bo‘shashi haqida buyruq bilan tanishtirilgan.
U sudda De Nova Agro hisobiga qancha pul o‘tkazilgani, kompaniya va markazning shartnoma bo‘yicha majburiyatlarini ham aytolmadi.
Sudlanuvchining tan olishicha, kelishuvda ko‘rsatilganidek 1 million tup emas, 5−25 sm balandlikdagi 700 ming tup ko‘chat yetkazib berilgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, ko‘chatlarni parvarish qilish uchun mavsumiy ishchilarni jalb qilish, o‘g‘it, himoya va boshqa vositalarni sotib olish uchun qonuniy ravishda mablag‘ ajratilgan. Bu masalada u o‘zini aybdor deb hisoblamaydi.
U qolgan 300 ming ko‘chatni yetkazib berishga tayyorligini aytib, ko‘chat va nihollar so‘zlariga noto‘g‘ri ta’rif berilayotganini bildirdi (daraxt yoshligining ikki xil bosqichi, nihol juda yosh daraxtga tegishli bo‘lib, undan keyin ko‘chat bosqichi keladi).
Sud qaroridan ma’lum bo‘lishicha, guvohlardan biri Turayev bilan 2018−2019-yillarda tanish bo‘lganini aytgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, 2021-yil avgust oyida unga Turayev qo‘ng‘iroq qilib, 1 million tup uzum ko‘chatini yetkazib berish bo‘yicha tender kutilayotgani va u Mirzayev nomidagi bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik instituti g‘olib bo‘lishini xohlamasligini, chunki shunday bo‘lsa, ularga 200 million so‘m to‘lashi kerakligini aytgan.
Guvohning ko‘rsatmalariga ko‘ra, sudlanuvchi unga bu loyiha “o‘lim va tirilishdek ekani, gap 1 million dollar haqida ketayotganini” aytgan va shu sohada ishlayotgan kompaniyalarni topishga yordam berishini so‘ragan. U unga Piskent tumanidan bir kompaniya rahbarining telefon raqamini bergan.
Anais Turayeva sudda o‘z aybini to‘liq inkor etdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, shartnomani u emas, De Nova Agro kompaniyasi direktori Strelkovskix va uning otasi Alisher Turayev imzolagan. Bundan tashqari, uning so‘zlariga ko‘ra, korxona tomonidan markazga 700 ming dona uzum ko‘chati yetkazilgan, yana 76 mingtasi korxonaning Yangiyo‘l tumanidagi issiqxonasida, qolganlari ishlab chiqarish jarayonida to‘xtatilgan.
Sudlanuvchining aytishicha, u korxonani direktor sifatida vaqtincha boshqargan va turli oylarda markazga uch partiyada 700 ming tup ko‘chat topshirgan. U havoning sovuqligi va gaz yetishmasligi sababli o‘simliklarning nobud bo‘lishida o‘zini aybdor deb hisoblamasligini ta’kidladi.
Bosh hisobchi Mansur Qo‘zibekov Turayevning ko‘rsatmasi bilan yetkazib beruvchining hisob raqamiga mablag‘ o‘tkazganini va bu jarayondan manfaatdor emasligini, evaziga hech qanday moddiy mablag‘ olmaganini aytdi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, u ishdan bo‘shatilishi mumkinligi va oilada yagona boquvchi bo‘lgani va krediti borligi sababli u rahbarning “noqonuniy buyrug‘ini” bajarishga majbur bo‘lgan.
Shuningdek, u tender hujjatlari rus tilida bo‘lgani uchun u bilan tanishmaganini bildirdi. Qo‘zibekov mahsulotni qabul qilish dalolatnomasi dastlabki hisob-kitoblarsiz imzolanganini ko‘rsatib o‘tdi.
Shu bilan birga, u “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi qonunga muvofiq mahsulot va tovarlar xarid qilingani, arzonligi tufayli De Nova Agro kompaniyasi tenderda g‘olib chiqqanini ta’kidladi.
Sud Alisher Turayevni Jinoyat kodeksining 167-moddasi 3-qismi “a” bandi (Juda ko‘p miqdorda o‘zlashtirish yoki rastrata yo‘li bilan talon-toroj qilish) va 209-moddasi 2-qismi “a” bandi (Takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan mansab soxtakorligi) bilan aybdor deb topdi va 2 yil muddatga davlat tashkilotida rahbarlik, moddiy va mansabdorlik vazifalarida ishlash huquqidan mahrum etib, 6 yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosini tayinladi.
Mansur Qo‘zibekov shu kabi moddalar uchun 5 yilu 6 oyga ozodlikdan mahrum etildi.
Anais Turayev Jinoyat kodeksining 167-moddasi 3-qismi “a” bandi va 28-moddani qo‘llagan holda 209-moddasi 2-qismi “a” bandi (mansab soxtakorligida sheriklik) bo‘yicha 5 yilu 1 oy muddatga ozodlikdan mahrum etildi. Hukm ijrosi 2027-yilning 8-iyuliga — 2024-yilning iyul oyida tug‘ilgan o‘g‘li uch yoshga to‘lguniga qadar kechiktirildi.
