Toshkent shahri va Sirdaryo viloyatida 1-oktabrdan davlat tibbiy sug‘urtasi tizimi (DTS) ish boshladi. Uning mexanizmlarini joriy etish bo‘yicha hujjat sentabr oyi boshida O‘zbekiston prezidenti tomonidan imzolangan edi.
Eldor Odilov. Foto: Prezident matbuot xizmati
“Gazeta.uz” “Sog‘liqni saqlash loyihalari markazi” loyiha ofisi direktori Eldor Odilov bilan DTSning joriy etilishi tibbiyot xodimlari va aholi uchun qanday o‘zgarishi haqida suhbatlashdi.
Yagona axborot tizimini joriy etish
2024-yilning avgust oyidan boshlab Toshkent shahridagi tibbiyot muassasalarida bosqichma-bosqich “Uzinfocom” davlat axborot tizimlarini yaratish va qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yagona integratorning 300 dan ortiq mutaxassislaridan iborat jamoasi tomonidan ishlab chiqilgan yagona tibbiy axborot tizimi joriy etila boshlandi.
Bugungi kunda poytaxtimizdagi deyarli barcha tibbiyot muassasalarida elektron tizimlar o‘rnatilgan. Respublika darajasidagi klinikalar hozircha uskunalar va tarmoq resurslari yetishmasligi sababli raqamlashtirish jarayoni bilan qamrab olinmagan. Hozirgi vaqtda uchta hudud: Toshkent shahri, Sirdaryo viloyati va Qoraqalpog‘iston tibbiyot muassasalarini to‘liq jihozlash uchun to‘liq xatlov o‘tkazildi va budjet tasdiqlandi. Yagona tibbiy axborot tizimini joriy etishni 2024-yil yakuniga qadar yakunlash rejalashtirilgan.
“Biz moliyalashtirish masalasini hal qildik. Endi tibbiyot xodimlarini yangi elektron tizim bilan ishlashga o‘qitish bilan bir qatorda tibbiyot muassasalariga uskunalarni bosqichma-bosqich xarid qilib, yetkazib beramiz. Bosqichma-bosqich tizim joriy etilishi bilan anketalar, kasallik tarixi, yo‘nalishlar va qog‘oz hisobot shakllari bosqichma-bosqich raqamli shakllarga almashtiriladi,” — dedi Eldor Adilov.
Yagona tibbiy axborot tizimini joriy etish poliklinikalardagi navbatlar muammosini hal qilishga yordam beradi. Tizim Davlat personallashtirish markazi bilan integratsiya qilingan bo‘lib, JSHSHIR bo‘yicha bemorni identifikatsiya qilish va yagona elektron tibbiy kartani avtomatik ravishda yaratish imkonini beradi. Ushbu karta bemorning keyingi har bir murojaati bilan to‘ldirilib, to‘liq kasallik tarixini shakllantiradi va qog‘oz tibbiy kartalarni yuritish zaruratini bartaraf etadi.
Birinchi tashrifda bemor identifikatsiya qilish uchun ro‘yxatga olish xonasiga murojaat qilishi kerak bo‘ladi va keyinchalik bemorlar poliklinikalarning infokiosklarida o‘rnatilgan Face ID texnologiyalari orqali autentifikatsiyadan o‘tishi va ro‘yxatga olish xonasiga bormasdan oilaviy shifokor qabuliga yozilishi mumkin bo‘ladi.
Bemor haqidagi ma’lumotlar elektron tarzda saqlanadi. Boshqa tibbiyot mutaxassislariga murojaat qilinganda, statsionarga qabul qilinganda, boshqa shaharga ko‘chganda, kasallik tarixi, oldingi davolanish, laboratoriya tahlillari haqida muhim ma’lumotlar mavjud bo‘ladi. Bu bemorlarni davolashga kompleks yondashish imkonini beradi.
Referativ amaliyot
Davlat tibbiy sug‘urtasi tizimining asosiy xususiyatlaridan biri referativ amaliyot bo‘lib, bu davolash bosqichi bo‘lib, oilaviy shifokor bemorni tor ixtisoslikdagi mutaxassisga yoki statsionarga yo‘naltiradi. Ushbu yangilik aholiga kafolatlangan bepul tibbiy xizmatlar paketi doirasida birlamchi tibbiy yordam olish imkonini beradi va shifoxonalarga yuklamani kamaytiradi.
Agar bemor tor doiradagi mutaxassisga yoki statsionarga oilaviy shifokor yo‘llanmasiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojaat qilishga ahd qilsa, tashxis qo‘yish va davolash bilan bog‘liq xarajatlarni o‘zi to‘laydi. Tibbiyot muassasasining qo‘shimcha xizmatlari yoki kafolatlangan paketga kirmaydigan xizmatlar ham pulli asosda ko‘rsatiladi.
“Tizimda asosiy o‘rin oilaviy shifokorlarga ajratilganligi sababli, bizning asosiy maqsadimiz o‘z vaqtida sifatli tibbiy yordam ko‘rsata oladigan malakali kadrlarni tayyorlashdir. Hozirda Uzinfocom bilan birgalikda shifokorlar uchun ta’lim dasturini ishlab chiqyapmiz. O‘qitish ikki bosqichda amalga oshiriladi: birinchisi — onlayn platformada videodarslardan o‘tish, ikkinchisi — amaliy topshiriqlarni oflayn tarzda bajarish. Kursni tugatgandan so‘ng, o‘quvchilar bilim darajasini tekshirish uchun imtihon topshiradilar. Yakuniy testlarni muvaffaqiyatli topshirgan tibbiyot xodimlariga nafaqat sertifikat beriladi, balki ish haqi ham oshiriladi”, — deydi Eldor Adilov.
Reimbursatsiya
Bemorga shifokor tomonidan yozilgan elektron retsept asosida bepul dori-darmonlarni olish imkonini beruvchi reimbursatsiya tizimi rivojlanishda davom etadi. Dori-darmonlarni dasturda ishtirok etuvchi va Davlat tibbiy sug‘urtasi jamg‘armasi bilan shartnoma tuzgan dorixonalardan olish mumkin bo‘ladi, u dori-darmonlar narxini qoplaydi. Hozirda tizim poytaxtning uchta tumanida: Yunusobod, Olmazor va Chilonzor tumanlarida faoliyat ko‘rsatmoqda, shuningdek, Sirdaryo viloyatida ham muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazildi.
Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan 11 ta dori vositasi reimbursatsiya dasturiga kiritilgan. Ro‘yxatga yurak-qon tomir kasalliklari, qandli diabet, nafas olish a’zolari kasalliklari va boshqalar kabi surunkali kasalliklarning beshta guruhini davolash uchun hayotiy muhim va eng ko‘p talab qilinadigan dorilar kiritilgan.
“Dastlab kafolat paketi tuzilmagan edi, bu esa uni moliyalashtirishni qiyinlashtirdi. Shuning uchun dasturni qayta ko‘rib chiqish uchun xalqaro ekspertlarni jalb qildik. O‘zbekistonda eng ko‘p tarqalgan kasalliklar statistikasiga asoslanib, biz ushbu kasalliklar uchun diagnostika va davolashning klinik protokolini yangiladik, shuningdek, dori-darmonlar ro‘yxatini xalqaro standartlarga muvofiq qayta ko‘rib chiqdik,” — deydi Eldor Adilov.
Bemorning javobgarligi
Davlat tibbiy sug‘urtasi (DTS) ikki tomonlama majburiyatlarni nazarda tutadi. Ular birlamchi bo‘g‘in muassasalari va fuqarolar, shu jumladan O‘zbekistonda doimiy yashovchi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar, shuningdek voyaga yetmaganlar (ularning ota-onalari yoki qonuniy vakillari orqali) o‘rtasida tuziladigan bitim bilan mustahkamlanadi.
Oilaviy shifokorlar hujjatga muvofiq qabulni olib borish va maslahatlar berish yoki yo‘naltirish, tibbiy xizmatlarni o‘z vaqtida va sifatli ko‘rsatish majburiyatini oladi. Fuqarolar, o‘z navbatida, sog‘lom turmush tarziga rioya qilish, zararli odatlardan xalos bo‘lish, tibbiy savodxonlikni oshirish, shifokor ko‘rsatmalarini bajarish hamda belgilangan muddatlarda profilaktik va skrining tekshiruvlaridan o‘tish majburiyatini oladi.
“DTS doirasida birinchi qator dori vositalarini bepul beramiz. Masalan, arterial gipertenziya (yuqori qon bosimi) bilan og‘rigan bemor dorixonada Enalapril dori vositasini olib turadi. Agar u shifokor ko‘rsatmalariga amal qilib, dorilarni o‘z vaqtida qabul qilsa, bu unga yetarli bo‘ladi. Agar u o‘z majburiyatini bajarmasa, u allaqachon bir nechta dorilarni ichishga va ularni o‘z puliga sotib olishga majbur bo‘ladi,” — deydi Eldor Odilov.
O‘zbekiston prezidentining 2003-yil 26-fevraldagi “Sog‘liqni saqlash tizimini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni inson hayoti uchun muhim bo‘lgan chanoq-son yoki tizza bo‘g‘imini almashtirish, qon tomirlarini kengaytirish maqsadida stent o‘rnatish, buyrak va jigar transplantatsiyasi kabi murakkab operatsiyalarga tatbiq etiladi. Ushbu hujjatga ilovada Davlat tibbiy sug‘urtasi jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan yuqori texnologik tibbiy yordam olish imkoniyatiga ega bo‘lgan 18 toifadagi fuqarolar keltirilgan.
“Agar ushbu guruhdagi bemor yuqori texnologik jarrohlik amaliyotiga yo‘llanma olsa, u DTS bilan shartnoma mavjud bo‘lgan holda davlat yoki xususiy klinikada davolanishi mumkin. Shifoxonadan chiqqandan so‘ng, tibbiyot muassasasi bemorni davolash xarajatlarini qoplash uchun Jamg‘armaga hisob taqdim etadi. Tizim allaqachon ishga tushirilgan bo‘lib, respublika tibbiyot markazlari, ularning hududiy filiallari va bir qator xususiy klinikalarni qamrab olgan. Tizim allaqachon ishga tushirilgan bo‘lib, respublika tibbiyot markazlari, ularning hududiy filiallari va bir qator xususiy klinikalarni qamrab olgan. Davolangan bemorlar va ularni davolash xarajatlari bo‘yicha yetarlicha ma’lumotlar to‘plangandan so‘ng, biz ushbu dastur doirasida bemorni yo‘naltirish va tibbiy yordam uchun to‘lovlarni takomillashtirishga kirishamiz”, — deydi Eldor Adilov.
DTS doirasida moliyalashtirish
Davlat tibbiy sug‘urta tizimi doirasida tibbiy xizmatlar ko‘rsatish va dori-darmonlar bilan ta’minlash davlat budjeti mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladi. Undan ajratilgan pul mablag‘larining bir qismi Davlat tibbiy sug‘urtasi jamg‘armasiga kelib tushadi, u tibbiyot muassasalari bilan shartnomalar tuzadi va tibbiy xizmatlar xaridini tashkil etadi. Aholi bepul tibbiy xizmatlar va dori-darmonlar bilan ta’minlanmoqda, davlat esa yangi to‘lov mexanizmlari orqali ularning taqdim etilishini moliyalashtirmoqda.
“Yuqoridagi tibbiy yordam uchun murojaat qilish tartibiga rioya etilganda, aholidan kafolatlangan paketga kiritilgan tibbiy xizmatlar uchun qo‘shimcha to‘lov undirilmaydi. Fuqarolarning moliyaviy himoyalanganligini ta’minlash maqsadida ularni nafaqat DTS, balki kafolatlangan paketga kiritilmagan narsalarni olish mumkin bo‘lgan ixtiyoriy tibbiy sug‘urta bilan ham qoplash zarurati paydo bo‘ladi. Turkiya, Germaniya, AQSh, Kanada va Buyuk Britaniya kabi boshqa mamlakatlarning muvaffaqiyatli modellari O‘zbekiston uchun eng maqbul yechimni belgilash uchun ko‘rib chiqilmoqda”, — deydi Eldor Adilov.
Uning so‘zlariga ko‘ra, davlat tibbiy sug‘urtasi budjeti hozircha shakllantirilmoqda. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, Sirdaryo viloyati uchun bu qariyb 1 trln so‘mni, Toshkent shahri uchun esa qariyb 2,5 trln so‘mni tashkil etadi.
Eslatib o‘tamiz, davlat tibbiy sug‘urtasi tizimini joriy etish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi va taxminan ikki yilni oladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida 2025-yil 1-yanvardan boshlab, boshqa hududlarda 2026-yil oxirigacha joriy etish rejalashtirilgan.
