O‘zbekiston Markaziy banki 31-oktabr kuni “Pul-kredit siyosatining 2025-yil va 2026−2027-yillar davriga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari” konseptual loyihasini ma’qulladi. Unga ko‘ra, uchta ssenariy ishlab chiqilib, 5 foizlik inflyatsiyaga erishish bo‘yicha muddat uchinchi marta kechiktirildi. Shu kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida Markaziy bank raisi Mamarizo Nurmuratov regulyator nima uchun keskin choralar ko‘rishdan tiyilayotganiga izoh berdi.
Pul-kredit siyosatining 2025−2027-yillarga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari joriy makroiqtisodiy sharoitlarning o‘rta muddatli istiqboldagi rivojlanishi bo‘yicha Markaziy bankning qarashlarini ifodalaydi va ushbu davrda narxlar barqarorligining maqsadli ko‘rsatkichlariga erishishga qaratilgan pul-kredit siyosati choralarini belgilaydi.
Tashqi va ichki sharoitlarning o‘rta muddatli istiqboldagi o‘zgarish trayektoriyalari, mavjud noaniqliklar va xatarlarning inflyatsiyaga ehtimoliy ta’sirlaridan kelib chiqib regulyator makroiqtisodiy rivojlanishning asosiy va muqobil ssenariylari asosida pul-kredit siyosatining kelgusi yillarga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlarini ishlab chiqqan. Shu bilan birga, ehtimoli doim mavjud bo‘lgan inflyatsion xatarlarning kuchayishiga asoslangan xatarli ssenariy ham ishlab chiqilgan.
Asosiy ssenariy
Asosiy ssenariy ichki va tashqi sharoitlar joriy sur’atlarda rivojlanishda davom etishi, xususan global inflyatsiyaning pasayib borishi, jahonda iqtisodiy o‘sish sur’atlarining ijobiy va xalqaro bozorlarda xomashyo narxlarining nisbatan yuqori darajada saqlanib qolishi, mamlakatda investitsion talabning oshib borishi hamda tarkibiy o‘zgarishlar va islohotlarning faol davom ettirilishi shartlari asosida ishlab chiqilgan.
Bu ssenariy doirasida YAIMning real o‘sishi nisbatan qat’iy pul-kredit sharoitlari va fiskal konsolidatsiya ta’sirida 2025-yilda 5,5−6,0 foiz, 2026-yilda 5,5−6,5 foiz, 2027-yilda esa 6,0−6,5 foiz atrofida bo‘lishi prognoz qilinyapti.
Inflyatsiya 2025-yilda 6,0−7,0 foizgacha pasayishi kutilmoqda. Shuningdek, 2025-yilda tartibga solinadigan narxlarning kutilayotgan navbatdagi oshirilishi hamda oziq-ovqat inflyatsiyasining 2024-yildagi past baza ta’sirlarini inobatga olib, inflyatsiyaning 5 foizlik target darajasigacha pasayishi 2026-yilning ikkinchi yarmida sodir bo‘lishi kutilmoqda.
Regulyator bayonotida aytilishichcha, targetga erishish muddatining uzaytirilishi joriy sharoitlar va inflyatsion omillardan kelib chiqib umumiy makroiqtisodiy barqarorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatmagan holda inflyatsiyaning bosqichma-bosqich pasaytirib borilishini anglatadi. Shu bilan birga, inflyatsiyaning monetar omillarini kamaytirishga va bazaviy inflyatsiyaning barqaror pasayuvchi trayektoriyasini ta’minlashga qaratilgan pul-kredit siyosati va makroprudensial siyosatining o‘zaro uyg‘un choralari kuchaytiriladi.
31-oktabr kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida Markaziy bank raisi Mamarizo Nurmuratov regulyator nima uchun targetga erishish yo‘lida keskin choralar ko‘rishdan tiyilayotganiga izoh berdi.
“Sizlarda, albatta, Markaziy bank qat’iy chora ko‘rib, uzil-kesil shu maqsadga erishsa bo‘lmaydimi degan savol tug‘iladi. Lekin biz bu borada juda ehtiyotkorona yondashuv olib boryapmiz. To‘g‘ri, targetga qancha tez erishsak, barqaror iqtisodiyotga, uni kelgusida sog‘lom rivojlanishiga sharoitlarni shuncha tez yaratgan bo‘lamiz. Va eng muhimi inflyatsion kutilmalarni barqaror jilovlashga ham erishamiz. Lekin institutsional jihatdan barqaror sharoitlarni yaratmasdan turib yalpi talabni cheklovchi keskin choralar ko‘rilganda (kreditlarni qisqartirish, foizni oshirish va hokazo), ushbu choralar iqtisodiy faollik va moliyaviy barqarorlikka jiddiy xatar, xavf tug‘dirishi mumkin”, — dedi u.
Markaziy bank raisi shu sababli, joriy sharoitlar va inflyatsion omillardan kelib chiqqan holda, umumiy makroiqtisodiy barqarorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatmaslik maqsadida targetga erishish muddatini uzaytirilayotganini qayd etdi.
“Ma’lum qisqa davrda yuqori inflyatsiya sharoitida ham yuqori o‘sish ko‘rsatkichlariga erishish mumkin-ku, deb savol berishingiz mumkin. To‘g‘ri, lekin bu o‘sish barqaror bo‘lmaydi. O‘rta va uzoq muddatli istiqbolda yuqori inflyatsiya, albatta, o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatadi. Buni ko‘p mamlakatlar amaliyotida yaqqol ko‘rib turibmiz”, — deya qo‘shimcha qildi Mamarizo Nurmuratov.
Muqobil ssenariy
Muqobil ssenariy joriy ichki sharoitlarning saqlanib qolishi va tashqi xatarlarning ortishi, jumladan global inflyatsiyaning uzoqroq muddat yuqori darajada shakllanishi, ayrim yirik iqtisodiyotlarda iqtisodiy faollikning sezilarli pasayishi va jahon iqtisodiyoti fragmentatsiyasining kuchayishi bo‘yicha xatarlarning ichki iqtisodiyotga salbiy ta’sirlarini inobatga olgan holda ishlab chiqilgan.
Bunda, tashqi xatarlarning iqtisodiy o‘sishga salbiy ta’sirlari yuqori bo‘lib, tashqi talabning pasayishidan ko‘riladigan iqtisodiy rivojlanishdagi yo‘qotishlarni kamaytirish va ichki talabni qo‘llab-quvvatlash asosan fiskal rag‘batlantirishlar hisobiga amalga oshirilishi nazarda tutildi. Oqibatda, iqtisodiy o‘sish sur’ati 2025-yilda 5,0−5,5 foiz, 2026-yilda 5,0−6,0 foiz doirasida shakllanishi, 2027-yilda esa 5,5−6,5 foizgacha tiklanishi taxmin qilinmoqda.
Muqobil ssenariyda iqtisodiy faollikning ma’lum darajada pasayishi va nisbatan qat’iy pul-kredit sharoitlarining saqlab qolinishi fonida umumiy inflyatsiya 2025-yilda 7−8 foizga, 2026-yilda 6 foizga yaqin bo‘lishi va 2027-yilning birinchi yarmida 5 foizlik targetigacha pasayishi kutilmoqda. Ushbu ssenariy shartlari yuzaga kelgan taqdirda pul-kredit sharoitlarini asosiy ssenariyga nisbatan qat’iyroq shakllantirish, xususan, asosiy stavkani oshirish imkoniyatlari ham ko‘rib chiqiladi.
Xatarli ssenariy
Xatarli ssenariyda mintaqadagi iqlim o‘zgarishining ishlab chiqarish ko‘rsatkichlariga salbiy ta’siri, ishlab chiqarishning cheklanganligi sharoitida fiskal rag‘batlantirishlarning kuchaytirilishi hamda energiya resurslari taklifining talabga nomutanosib bo‘lishi hisobiga inflyatsiyani oshiruvchi taklif tomondan xatarlar ehtimoli inobatga olingan. Bu xatarlar ta’sirida umumiy inflyatsiya 2025-yilda 8−9 foiz, 2026-yilda 7−8 foiz atrofida shakllanishi va 5 foizlik targetga 2027-yilning oxirida yetishi kutilmoqda.
Ushbu ssenariy sharoitida, inflyatsion bosimlarni pasaytirish maqsadida Markaziy bankning asosiy stavkasi oshiriladi va pul-kredit sharoitlari qat’iylashtiriladi. Shuningdek, hukumat bilan birgalikda inflyatsiyaga nomonetar omillar ta’sirini kamaytirish choralari yanada faollashtiriladi.
“Makroiqtisodiy rivojlanishning har qanday ssenariysi sharoitida ham pul-kredit siyosati choralari Markaziy bankning asosiy maqsadi bo‘lgan narxlar barqarorligini ta’minlashga, xususan, inflyatsiyani 5 foizlik targetigacha pasaytirish va ushbu darajada barqaror shakllanishiga qaratiladi”, — deyiladi regulyator bayonotida.
Shu bilan birga, kelgusi yillarda pul-kredit siyosati choralari ta’sirchanligini oshirish maqsadida:
- pul-kredit siyosati qarorlarini iqtisodiyotga samarali transmissiyasini ta’minlash maqsadida operatsion mexanizm va banklararo pul bozorlari takomillashtirib boriladi;
- qisqa muddatli prognozlash modellari qatori kengaytiriladi, o‘rta muddatli prognoz modellari parametrlari ko‘rib chiqiladi va joriy iqtisodiy reallikka muvofiqlashtiriladi;
- kreditlash faolligini muvozanatlashtirishda pul-kredit va makroprudensial siyosat choralarini o‘zaro muvofiqlikda qo‘llash faol davom ettiriladi;
- shaffof pul-kredit siyosati kommunikatsiyasini amalga oshirishda davom etadi hamda muloqot kanallarini kengaytirish va statistik ma’lumotlar ko‘lamini oshirish asosiy yo‘nalishlardan bo‘ladi.
Markaziy bank, shuningdek, “Pul-kredit siyosatining 2025-yil va 2026−2027-yillar davriga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari”ning konseptual jihatdan ma’qullangan dastlabki loyihasi Markaziy bankning rasmiy sahifalarida e’lon qilinib, keng jamoatchilik muhokamasiga qo‘yilishini qo‘shimcha qilgan.
23-oktabr kuni Markaziy bank raisi o‘rinbosari Behzod Hamrayev O‘zbekistonda 5 foizlik inflyatsion targetga 2025-yilda emas, 2026-yilning ikkinchi yarmida erishilishi kutilayotganiga izoh bergandi.
“Bu ssenariylarda hisobga olingan omillar bilan amalda yuz bergan vaziyatning farqi bor. Birinchidan, tariflar liberalizatsiyasi ikki bosqichda amalga oshirilyapti, bir martada o‘tib ketgani yo‘q. Shuningdek, yana boshqa o‘ziga xos xususiyatlari bor”, — deya ta’kidlagandi regulyator rahbari o‘rinbosari.
Inflyatsion target tarixi
2017-yil 13-sentabr kuni O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorni imzolagandi. Bu hujjatda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va aholi turmush darajasini oshirish maqsadida pul-kredit siyosatining amaldagi vositalarini tubdan qayta ko‘rib chiqish zarurligi haqida so‘z boradi.
Qaror bilan Markaziy bankning ichki narxlarning barqarorligini ta’minlashda o‘rta muddatli istiqbolda pul-kredit siyosati maqsadlariga erishish prinsip va mexanizmlarini xorijiy markaziy banklar tomonidan qo‘llanadigan inflyatsiyaviy targetlash rejimiga o‘tkazish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullangandi.
2019-yil 18-noyabrda imzolangan prezident farmonida Markaziy bank inflyatsiya darajasini 2021-yilda 10 foizgacha pasaytirish hamda 2023-yilda 5 foiz darajadagi doimiy inflyatsion maqsadni (target) o‘rnatish yo‘li bilan 2020-yilning 1-yanvaridan boshlab pul-kredit siyosati mexanizmlarini bosqichma-bosqich inflyatsion targetlash rejimiga o‘tkazishni ta’minlashi nazarda tutilgan.
2022-yilga kelib 5 foizlik inflyatsion targetga erishish bo‘yicha belgilangan muddat birinchi marta keyinroqqa — 2023-yildan 2024-yilga surildi. 2021-yilning yakuniga ko‘ra inflyatsiya darajasi 9,98 foizgacha pasaygandi, biroq geosiyosiy vaziyat (Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi), dunyodagi asosiy oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining tendensiyalari, ta’minot zanjiridagi muammolar va logistikadagi uzilishlar 2023-yilda ham yuqori inflyatsion risklar va noaniqliklar saqlanib qolishini ko‘rsatayotgani qayd etilgandi.
2023-yil oktabrida regulyator tashqi savdo hamkorlaridagi iqtisodiy vaziyat, xomashyo va moliya bozorlarida kelgusida ham yuqori noaniqliklar saqlanib qolishini, shuningdek, tarkibiy islohotlarning amalga oshirilish sur’atlarini inobatga olib 2 ta ssenariy asosida keyingi yillarda makroiqtisodiy rivojlanish yo‘nalishlarini ishlab chiqqandi. Unga ko‘ra, 5 foizlik inflyatsion targetga erishish davri asosiy ssenariy bo‘yicha 2025-yilning ikkinchi yarmiga to‘g‘ri kelishi kutilayotgani e’lon qilingan, ya’ni targetga erishish muddati ikkinchi marta ortga surilgandi.
O‘shanda regulyator muqobil ssenariy bo‘yicha targetga erishish muddati 2026-yil yakuniga ham to‘g‘ri kelishi mumkinligini qayd etgan.
2024-yil 17-oktabr kuni iqtisodiyot va moliya vazirining birinchi o‘rinbosari Ilhom Norqulov 2025-yilda inflyatsiyani 7 foiz darajasida ushlab turish, 2026-yilda esa 5−6 foizgacha, 2027-yildan esa 5 foizgacha yoki undan pastroq darajagacha tushirish maqsad qilinganini ma’lum qildi. Ya’ni inflyatsion targetga erishish muddati amalda uchinchi marta keyinroqqa surildi.
