1-noyabrdan boshlab Texnik jihatdan tartibga solish agentligi import qilingan avtomobillarni texnik ko‘rikdan o‘tkazish tartibini o‘zgartirdi. Xorijdan olib kiriladigan transport vositalari bojxona hududida emas, balki Toshkent viloyatining Piskent tumanidagi avtomobil poligonida sinovdan o‘tkaziladi.
Sinovlar “O‘zbekiston ilmiy sinov va sifat nazorati markazi” davlat muassasasi (UzTest) tomonidan o‘tkaziladi.
Yangi tartib rasmiy diler bo‘lmagan jismoniy shaxslar va xususiy tadbirkorlar tomonidan import qilinadigan avtomobillarga nisbatan tatbiq etiladi. Ijtimoiy tarmoqlarda poligon yo‘lida avtomobillarning uzun navbatini ko‘rish mumkin bo‘lgan video tarqaldi. Avtomobil egalarining ta’kidlashicha, jarayon uzoq vaqt davom etadi, shuning uchun ular mashinalarda tunashga majbur bo‘lishadi.
“Gazeta.uz” “UzTest” vakili bilan tekshirishlar zarurligi, poligondagi navbatlar va sharoitlar haqida suhbatlashdi.
Nima bo‘ldi?
1-noyabr kuni autodeklarant Telegram kanalida ilgari yengil avtomobillarni import qiluvchi jismoniy va yuridik shaxslar bir yilga muvofiqlik sertifikatini olib kelgani, keyin esa uning asosida bojxona rasmiylashtiruvini amalga oshirgani haqida xabar berilgandi. Shu paytgacha ushbu sertifikat bo‘yicha tekshiruv bojxona omborlarida o‘tkazilgan.
Noyabr oyidan boshlab import qilinadigan avtomobillarning muvofiqligini tekshirish jarayoni Piskentdagi avtopoligonda o‘tkazilmoqda. Muvofiqlik sertifikatini olishning o‘rtacha narxi 2,6 mln so‘mdan 9,1 mln so‘mga oshdi.
“Sertifikat olish xarajatlari oshishidan tashqari, ilgari 2−3 kun davom etgan jarayon endi avtopoligonda navbat kutish zarurati tufayli haftalab davom etishi mumkin. Bu, albatta, avtomobil importini sun’iy cheklash va taqiqlashdir. Shuningdek, ilgari davlat budjetiga milliardlab mablag‘ to‘lagan fuqarolar va tashkilotlar ushbu to‘lovlarni sezilarli darajada kamaytirishi mumkin”, — deyiladi xabarda.
Masalan, O‘zbekistonga BYD Song Plus rusumli 1000 ta avtomobil import qilingan. 1-noyabrdan boshlab ushbu avtomobillarning barchasi, har biri alohida, evakuatorga yuklanishi va Piskentga olib kelinishi kerak.
“Gazeta.uz”ga bergan intervyusida UzTest vakili bu sinovlar avval ham o‘tkazilganini, ammo Bojxona qo‘mitasi avtomobilni bojxona omboridan tekshirish uchun olib chiqishga ruxsat bermaganini, shuning uchun sinovlar bojxona hududida o‘tkazilganini, garchi u yerda sinchkovlik bilan tekshirish uchun yetarli sharoitlar yo‘qligini ma’lum qildi.
Endi avtomobillar poligonga olib chiqib, tekshiruvdan so‘ng omborga qaytariladi.
Bundan tashqari, avtomobillar elektromagnit moslik (EMM) sinovidan o‘tkazildi — bu mashinaning elektromagnit maydonlarning xalaqitisiz va yaqin atrofdagi boshqa qurilmalarning ishlashiga ta’sir qilmasdan ishlash qobiliyatini baholaydigan sinovdir.
Markaz ma’lumotlariga ko‘ra, bu raqobatning teng sharoitlarini ta’minlash uchun qilingan, negaki barcha rasmiy dilerlar ham shunday tekshiruvlardan o‘tadilar.
Dilerlarga kelsak, ular har uch yilda bir marta ma’lum bir model uchun transport vositasi turini ma’qullashda sinovdan o‘tadi, bu ularga avtomobillarni oldindan tekshirmasdan olib kirish imkonini beradi, deya ta’kidladi markaz. Bundan tashqari, dilerlar ishlab chiqaruvchi zavoddan kafolat oladi va servis xizmatlarini ko‘rsatadi.
Transport vositasi turini tasdiqlash — bu transport vositasining belgilangan texnik talablar va xavfsizlik standartlariga muvofiqligini tasdiqlovchi hujjat bo‘lib, uni mamlakat hududida muomalaga chiqarish imkonini beradi.
Markaz vakilining aniqlik kiritishicha, rasmiy diler vaqti-vaqti bilan (chorakda yoki yarim yilda bir marta) avtomobilni sinovdan o‘tkazish uchun olib keladi va uni ishlab chiqaruvchi zavoddan sinovdan o‘tkazish to‘g‘risida xulosa beradi.
Jismoniy shaxslar va dilerlar bir ishlab chiqaruvchining avtomobillarini olib kirayotganiga aniqlik kiritishga UzTest xodimi quyidagicha javob berdi:
“Nega rasmiy dilerlarda narx yuqoriroq, jismoniy shaxslarda (avtomobil importi bilan shug‘ullanuvchilarda) arzonroq, deb tez-tez so‘rashadi. Xitoy bozorida bir-biri bilan raqobatlashadigan va ichki bozorda ma’lum modellarga 20% yoki 30% chegirmalar beradigan 100 dan ortiq ishlab chiqaruvchilar mavjud. Tadbirkorlarimiz ushbu chegirmalarni hisobga olgan holda avtomobillarni olib kelishmoqda. Afsuski, ushbu avtomobillar Xitoy bozori va xitoylik iste’molchilarga mo‘ljallangan, O‘zbekistonda ularning rasmiy servisi yo‘q va rasmiy dilerlar ularga hech qanday kafolat bermaydi. Bu avtomobillar xususiy avtosalonlar orqali olib kelinadi va sotiladi”.
Ilmiy sinov va sifat nazorati markazining ta’kidlashicha, rasmiy dilerlardan qonuniy ravishda ishlayotganliklari, soliq va bojlarni to‘layotganliklari, ish o‘rinlari yaratayotganliklari, ularni hech kim himoya qilmayotganligi haqida shikoyatlar kelib tushgan.
Shuningdek, xususiy tadbirkorlar tomonidan norasmiy ravishda olib kelingan BYD avtomobillari ustidan 2000 ta shikoyat kelib tushgani ta’kidlangan.
Iste’molchi avtomobilni norasmiy dilerdan sotib olayotganda tavakkalchilikni o‘z zimmasiga olishi va servis xizmati ko‘rsatilmasligiga rozi bo‘lishi haqidagi mulohazaga javoban, markaz xodimi “bu choralar iste’molchilar uchun tavakkalchilikni kamaytirishga qaratilgan”, dedi.
Muvofiqlik sertifikatini olishning o‘rtacha narxi 3,5 baravar oshdi — 9,1 million so‘mgacha, biroq UzTest o‘tgan haftada ichki yonuv dvigatelli avtomobillar uchun narxlarni 5 599 888 so‘mgacha va elektromobillar uchun 4 479 888 so‘mgacha pasaytirdi.
1-noyabrdan 12-noyabrgacha markaz 600 dan ortiq avtomobilni sinovdan o‘tkazdi. Poligonning quvvati kuniga 50−60 ta — yiliga 18,2−21,9 mingta avtomobilni tekshirish imkonini beradi. Shu bilan birga, Texnik jihatdan tartibga solish agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda O‘zbekistonda import qilingan 62 748 ta avtomobildan 61 372 tasiga muvofiqlik sertifikati rasmiylashtirilgan bo‘lsa, jismoniy shaxslarga 60 451 ta sertifikat rasmiylashtirilgan, bu esa mashina sotuvchilarga transport vositasi turini tasdiqlash tartib-taomillaridan qochish imkonini bergan.
Shunday qilib, jismoniy shaxslar tomonidan avtomobillar importi hajmi avtopoligon quvvatidan 3−3,3 baravar yuqori.
Haydovchilarning shikoyatlariga izoh berar ekan, UzTest xodimi poligon hududida kutish uchun maxsus xonalar tashkil etilgani, ularni isitish uskunalari, o‘rindiqlar bilan jihozlash rejalashtirilgani, biohojatxonalar o‘rnatilgani, tez orada elektron navbat ishga tushirilishini ma’lum qildi.
Bundan tashqari, poligon kecha-kunduz ishlaydigan rejimga o‘tkazildi (bungacha u 9:00 dan 18:00 gacha ishlagan).
Markaz xodimining so‘zlariga ko‘ra, uzoq navbatlar “mavsumiylik” bilan izohlanadi — kuzda import qilinadigan mashinalarning katta qismi sotib olinadi.
“Janubiy” deb nomlangan Piskent avtopoligoni Toshkentdan 50 km janubda joylashgan bo‘lib, sovet davrida foydalanishga topshirilgan. Turli yillarda mamlakatimizda va xorijda ishlab chiqarilgan avtomobillar sinovdan o‘tkazilgan. Shuningdek, u avtomobil halqa poygasi musobaqalarini o‘tkazish uchun baza bo‘lib xizmat qilgan.
2017-yilda poligon avtomobillarning mintaqaviy sinov bazasini tashkil etish uchun davlat ulushi sifatida “O‘zavtosanoat”ga topshirildi. “O‘zavtosanoat”ga avtomobillarni sertifikatlash, yo‘l poligoni, iqlim, stend va boshqa laboratoriya sinovlarini o‘tkazish, shuningdek, sport tadbirlarini o‘tkazish imkonini beradigan yangi zamonaviy korxona tashkil etish topshirildi.
UzTest’ning aniqlik kiritishicha, poligon hududidagi laboratoriya markazga tegishli bo‘lib, poligonning o‘zi ularning balansiga o‘tish jarayonida.
Mart oyida Xitoyning BYD avtomobillarini norasmiy import qilish cheklanishi mumkinligi ma’lum bo‘lgan edi. Prezidentning 18-martdagi O‘zbekistonda elektr va gibrid transport vositalarini ishlab chiqarishni tashkil etish bo‘yicha investitsiya shartnomasini tasdiqlash to‘g‘risidagi qarorida investor — BYD kompaniyasi O‘zbekiston hukumatiga “mahalliy iqlim va yo‘l sharoitlariga mos kelmaydigan, shuningdek, rasmiy kafolatga ega bo‘lmagan elektr transport vositalarini tartibsiz import qilishni cheklash to‘g‘risida” murojaat qilgani haqida band mavjud. Prezident 1-iyulga qadar investor talabini “amaldagi qonunchilik, shu jumladan, raqobat to‘g‘risidagi qonunchilik hujjatlari, shuningdek, Jahon savdo tashkiloti tamoyillari asosida” amalga oshirishga qaratilgan takliflarni hukumatga kiritishni topshirdi.
BYD vakili Ivan Sao bu boradagi izohda norasmiy import qilinayotgan avtomobillar mahalliy iqlim va atrof-muhitga muvofiqligi bo‘yicha sinovdan o‘tmaganini, rasmiy eksport standartlariga mos kelmasligi va kafolat bilan qoplanmasligini aytdi. Avtomobillarga qaytarilmas o‘zgartirishlar kiritilishi esa “uzoq muddatli xavfsiz foydalanish uchun yashirin xavf tug‘dirishi” mumkin.
O‘tgan yilning dekabr oyi oxirida hukumatda avtomobillarni, shu jumladan elektromobillarni olib kirish qoidalarini kuchaytirish rejalari muhokama qilingani haqida xabar berilgan edi. Xususan, 2024-yildan boshlab jismoniy shaxslar tomonidan tijorat maqsadlarida mashinalarni olib kirishni taqiqlash va yangi xorijiy markalarni faqat rasmiy dilerlar orqali sotish tartibini qaytarish rejalashtirilgan edi. Texnik tartibga solish agentligi o‘sha loyiha tanqid tufayli to‘xtatilganini, ammo aprel oyida yana kun tartibiga qaytganini ma’lum qildi.
