O‘zbekistonda tamaki mahsulotlarining noqonuniy tranzit oqimini kamaytirish va rasmiy import hajmini oshirish bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu haqda Oliy Majlis Senatining 18-dekabr kuni bo‘lib o‘tgan majlisida Bojxona qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Otabek Ibrohimov ma’lum qildi.
Senator, Olmaliq kon-metallurgiya kombinati raisi Abdullo Xursanov Jahon savdo tashkiloti (JST) talablariga muvofiq import qilinadigan tamaki va alkogolli mahsulotlarga aksiz solig‘i stavkalari unifikatsiya qilinayotganini ta’kidladi.
2025-yil 1-yanvardan tamaki va alkogolli mahsulotlarga aksiz solig‘i oshiriladi. Senator buning oqibatida narxlar oshishi va mahsulotlarning noqonuniy aylanishi ehtimoli borligidan xavotir bildirdi.
Joriy yilning 10 oyida tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasi bozorning 10 foizini yoki 420 milliard so‘mni tashkil etgan.
“Tamaki va alkogol mahsulotlarining soliq stavkalarini o‘zgartirishda ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlar inobatga olinganmi? Tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasi oldini olish bo‘yicha qanday choralar ko‘rilmoqda?”, — so‘radi Xursanov.
Otabek Ibragimov JSTning Tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuvi (TSBK) doirasida import qilinadigan tovarlar va mahalliy ishlab chiqarilgan mahsulotlarga undiriladigan soliq va bojlar imkon qadar tenglashtirilishi kerakligini ta’kidladi. Shu talabdan kelib chiqib, iyun oyida prezident milliy qonunchilikni JST kelishuvlariga muvofiqlashtirish to‘g‘risidagi farmonni imzolagan.
Tamaki mahsulotlariga aksiz solig‘i stavkalarini unifikatsiya qilishning oxirgi muddati 2026-yil 1-yanvar hisoblanadi.
Jumladan, 1-yanvardan sigaretalar uchun tannarxning 10 foizi miqdoridagi advalor stavkasi bekor qilinib, import qilinadigan sigaretalar uchun stavkalar 1000 dona uchun 330 ming so‘mga (+1,5%), mahalliy sigaretalar uchun 300 ming so‘mga (+19,7%) oshiriladi. 1-iyuldan import va mahalliy sigaretalar uchun tariflar tenglashtirilib, 340 ming so‘mni tashkil etadi.
Bu sigaretalar narxining oshishiga olib kelmaydi, dedi Otabek Ibrohimov. U 1000 dona sigaretalar uchun 360 876 so‘m to‘lanadigan tovar belgilaridan biriga misol keltirdi, jumladan:
- 325 000 so‘m — aksiz solig‘ining asosiy stavkasi bo‘yicha.
- 35 876 so‘m — 10 foizlik advalor boji bo‘yicha.
2025-yil 1-yanvardan joriy etilgan yangi stavkaga ko‘ra, import qilinadigan mahsulotlar uchun 330 ming so‘mlik yagona stavka belgilanadi, bu esa umumiy tannarxning 30 ming so‘mdan ortiq pasayishiga olib keladi.
Tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanishi bo‘yicha esa muammo asosan tamaki O‘zbekiston hududi orqali Qirg‘iziston va Tojikistonga tranzit bilan bog‘liq, dedi Bojxona qo‘mitasi vakili.
2017-yilda tranzit hajmi 18,6 million, 2018-yilda 41,3 million, 2019-yilda 106 million, 2022-yilda 328 million, 2023-yilda esa allaqachon 455 million o‘ramni tashkil etgan.
Bojxona organlari tomonidan o‘tkazilgan o‘rganishlar shuni ko‘rsatadiki, tamaki mahsulotlarini noqonuniy olib o‘tish bo‘yicha yetakchi hududlar quyidagilar:
- Namangan viloyati — Yangiqo‘rg‘on, Chortoq va Uychi tumanlari;
- Farg‘ona viloyati — Oltiariq va Farg‘ona tumanlari;
- Toshkent viloyati — Bekobod va Piskent tumanlari.
Qirg‘izistonning chegaradosh hududlarida 11 ta bojsiz savdo do‘konlari mavjud bo‘lib, ulardan 6 tasi Andijon bilan chegaradagi “Do‘stlik” bojxona postida joylashgan.
“Bunda yirik sotuvchilar katta partiya tamaki mahsulotlarini bo‘lib-bo‘lib, fuqarolarning qo‘liga tutqazib chegara hududlariga olib kirayotgani ham aniqlanmoqda”, — dedi u.
Oxirgi to‘rt yilda (2020−2024) bojsiz import qilinadigan tovarlar hajmi qariyb 10 barobar oshgan.
Mahsulotlarni noqonuniy olib kirishga qarshi kurashish maqsadida 2024-yil fevral oyidan boshlab tranzit yuklarni belgilangan mamlakatga dastlabki so‘rovlar tizimi joriy qilingan edi. Agar tamaki mahsulotlari O‘zbekiston hududi orqali olib o‘tilsa, bojxona organlari belgilangan davlatdagi hamkasblariga so‘rov yuborishi mumkin.
Bir qator hollarda so‘rovlarga javob olinmagan, ba’zan esa ko‘rsatilgan tadbirkorlar Qirg‘izistonda yo‘qligi aniqlangan. Natijada 138 tonna tamaki mahsulotlari qaytarilgan.
Sohani tartibga solish maqsadida 2024-yil 1-sentabrdan bojxona to‘lovlari tranzit paytida depozit hisobvarag‘iga kiritilib, protsedura tugagandan so‘ng summa qaytariladigan mexanizm joriy etilgan.
Uchinchi mexanizm: qabul qiluvchi davlat aksiz markalarining haqiqiyligini tekshirish joriy etildi.
Ushbu chora-tadbirlar natijasida noqonuniy tranzit oqimlarini kamaytirish va rasmiy import hajmini oshirishga erishilgan:
- 2019-yilda 3,4 million o‘ram import qilingan.
- 2020-yilda — 2,5 million o‘ram.
- 2021-yilda — 3,2 million o‘ram.
- 2022-yilda — 369 ming o‘ram.
- 2023-yilda — 2,2 million o‘ram.
- 2024-yil 11 oyida — 23 million o‘ram.
Bojxona tushumlari ham sezilarli darajada oshgan. 11 oy davomida tamaki mahsulotlari importi bo‘yicha bojxona to‘lovlari 294 milliard so‘mni tashkil etdi, bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 14 barobar ko‘p.
Otabek Ibragimovning aytishicha, bu chora-tadbirlar o‘z samarasini ko‘rsatmoqda, biroq kontrabanda darajasini yanada kamaytirish uchun chegara va bojxona punktlarida nazoratni kuchaytirishni davom ettirish muhim.
O‘zbekistonning 13 ta yirik nazorat-o‘tkazish punktlarida inspeksiya va nazorat majmualari o‘rnatilgan. 2025-yilgi davlat budjetidan yana 6 ta ana shunday majmua sotib olish uchun 148 milliard so‘m ajratilgan.
