2025-yil 1-iyuldan boshlab O‘zbekistonda uy-joy qurilishining shaffofligi, xavfsizligi va qulayligini nazarda tutuvchi “Uy-joyning yagona hayotiy sikli” tamoyili joriy etiladi. Bu prezidentning 27-yanvardagi farmonida nazarda tutilgan.
Yangi tartib loyihalarni ulushdorlik asosida qurish jarayonida ulushdorlarning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan.
Yangi mexanizmga ko‘ra, quruvchilar ulushdorlarning mablag‘larini jalb qilish faqat notarial tasdiqlangan va kadastr organlarida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan obyekt qurilishida ulush kiritish asosida ishtirok etish shartnomasi bo‘yicha amalga oshiriladi.
Shartnoma ro‘yxatdan o‘tkazilgan kundan boshlab, qurilish-montaj ishlari tugallangan obyektni birgalikda ishlatish uchun ruxsatnoma olgunga qadar, ulushdorlar shartnoma bo‘yicha huquqlarini uchinchi shaxsga o‘tkazishi, shuningdek, ulardan garov sifatida foydalanishi mumkin.
Ulushlarda ishtirok etish shartnomasi bo‘yicha sotib olingan mulk meros tarkibiga kiritiladi.
Ulushdorlik asosida tuzilgan shartnomalar bo‘yicha barcha mablag‘lar ulushdor, ishlab chiqaruvchi va bank o‘rtasida tuzilgan uch tomonlama shartnoma asosida tijorat banklaridagi eskrou hisobvaraqlarida saqlanadi. Ushbu hisob qurilish tashkilotining majburiyatlarini bajarish kafolati bo‘lib xizmat qiladi.
Shu bilan birga, eskrou hisobidagi mablag‘lar undirilishi mumkin emas. Ya’ni ulushdorlarning uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlari va quruvchining majburiyatlari yuzasidan eskrou hisobvarag‘i bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatib turish, mablag‘larni xatlash yoki hisobdan chiqarishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Ob’et qurilishi quruvchining o‘z mablag‘lari, banklar tomonidan ajratilgan kredit mablag‘lari va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan moliyalashtiriladi.
Maqsadli bank kreditini olishdan oldin qurilish ishlarining kamida 30 foizi quruvchining o‘z mablag‘lari hisobidan bajarilishi kerak. Developer uchun kreditlar bo‘yicha yillik foiz stavkasi eskrou hisobvaraqlarida to‘plangan mablag‘lar miqdoriga bog‘liq bo‘ladi — hisobvaraqlarda qancha ko‘p pul bo‘lsa, stavka shunchalik past bo‘ladi.
Qurilish tugagandan so‘ng, depozit hisobvarag‘idagi mablag‘lar quruvchining kreditini to‘lash uchun ishlatiladi va qolgan miqdor unga o‘tadi.
Keyin ulushdor va quruvchi mulkni topshirish dalolatnomasini imzolaydi. Obyektga egalik huquqi kadastr organlarida qayd etiladi.
Qurilish kechiktirilgan taqdirda, kechiktirilgan har bir kun uchun belgilangan jarima solinadi. Shartnoma shartlarini uzaytirish faqat ulushdorning roziligi bilan qo‘shimcha bitim tuzish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Agar mol-mulk hujjatlarda ko‘rsatilgan muddatdan keyin olti oy ichida topshirilmasa, ulushdor shartnomani bekor qilishi va pullarini depozit hisobvarag‘idan qaytarib olishi mumkin.
Farmonda foydalanishga ruxsati bo‘lmagan obyektni qurishga ulushdorlarning mablag‘larini jalb qilish uchun turar va noturar joyni naturada olish huquqini beruvchi qimmatli qog‘ozlarni (obligatsiyalar, sertifikatlar) chiqarish taqiqlanadi.
Bundan tashqari, Iqtisodiyot va moliya vazirligi huzurida “Uy-joyning yagona hayotiy sikli” tamoyilini amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish va amalga oshirilishini ta’minlash maqsadida loyiha byurosi tashkil etiladi.
U uy-joy qurilishi sohasini rivojlantirish bo‘yicha o‘z taklif va tavsiyalarini Prezident administratsiyasi, Vazirlar Mahkamasi va boshqa idoralarga muntazam kiritib boradi.
Uy-joy qurilishi masalalari bo‘yicha ishlab chiqilgan barcha hujjatlar loyihalari loyiha idorasi tomonidan tasdiqlanishi kerak.
Eslatib o‘tamiz, tasdiqlangan rejaga ko‘ra, qurilishga ulushdorlarning mablag‘larini jalb qilish 2025-yil 1-iyuldan 2025-yil 31-dekabrgacha eskrou hisobvaraqlari orqali hamda hozirda amalda bo‘lgan ulushli ishtirok etish tartibida to‘g‘ridan-to‘g‘ri jalb qilish mexanizmi bo‘yicha parallel ravishda taraflarning tanloviga ko‘ra amalga oshiriladi.
Biroq 2026-yil 1-yanvardan boshlab qurilishni moliyalashtirishning yagona yo‘li eskrou hisob tizimi bo‘ladi.
