O‘zbekistonda kambag‘allik darajasi 2024-yilda 8,9 foizgacha pasaydi, deb xabar berdi Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi prezident huzuridagi Statistika agentligi hamda Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligi ma’lumotlariga tayanib.
Baholash Jahon banki bilan hamkorlikda amalga oshirildi va xalqaro hisoblash uslubiga asoslangan. Ushbu metodika bo‘yicha yil davomida butun respublika bo‘yicha uy xo‘jaliklari budjetlari o‘rganilgan.
2021-yilgi kuzatuvda 10 mingga yaqin oila ishtirok etgan bo‘lsa, 2022-yilda qamrov 14 mingdan oshdi, 2024-yil davomida esa 16 mingdan ortiq uy xo‘jaliklari so‘rovdan o‘tkazildi.
Aholi farovonligi darajasidagi o‘zgarishlar tahlili shuni ko‘rsatdiki, 2023-yilda kambag‘allik darajasi 14 foizdan 11 foizga, 2024-yilda esa 8,9 foizga kamaygan. O‘tgan yili 719 ming kishi kambag‘allikdan chiqarildi, deyiladi maqolada. Kambag‘allikning eng past ko‘rsatkichi Navoiy viloyatida (5,7 foiz), eng yuqori ko‘rsatkichi Xorazm viloyatida (11,9 foiz) qayd etilgan.
Mamlakatning barcha hududlarida ijobiy o‘zgarishlar qayd etildi. Ayniqsa, Buxoro va Samarqand viloyatlarida sezilarli o‘sish qayd etildi, bu yerda kambag‘allik o‘rtacha 3,1 foiz punktga qisqarib, mos ravishda 8,7 va 7,5 foizni tashkil etdi. Namangan viloyati va Qoraqalpog‘istonda kambag‘allik darajasi 2,8 foiz bandga — 7,6 foiz va 10,8 foizgacha pasaydi.
Kambag‘allik ko‘rsatkichining eng kam pasayishi Qashqadaryo viloyatida — 11,5 foizdan 9,6 foizgacha (1,9 f.p.), Navoiy viloyatida — 7,6 foizdan 5,7 foizgacha (1,9), Farg‘onada — 10,1 foizdan 8,6 foizgacha (1,5), Surxondaryo viloyatida — 10,6 foizdan 9,3 foizgacha (1,3) va Toshkent shahrida — 7,9 foizdan 7,3 foizgacha (0,6) qayd etildi.
Aholi daromadlari
ITIM ma’lumotlariga ko‘ra, kambag‘allikni qisqartirish ish bilan ta’minlash, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va yerdan samarali foydalanish orqali amalga oshirildi.
Ushbu chora-tadbirlar natijasida aholining real daromadlari o‘tgan yilda 10,7 foizga oshib, aholi jon boshiga oyiga o‘rtacha 2,1 mln so‘mni tashkil etdi (yil boshida — 1,7 mln so‘m).
Quyidagilar daromadlarning asosiy manbalari bo‘lib qolmoqda:
- ish haqi — 42,6% (2023-yilda — 41,9%);
- tadbirkorlikdan olingan daromadlar — 22,9% (21,4%);
- pensiyalar, ijtimoiy yordam va subsidiyalar — 18,2% (18,9%);
- qishloq xo‘jaligi va tomorqalardan olingan daromadlar — 10,7% (9,8%);
- xorijdan pul o‘tkazmalari — 2% (3,1%);
- boshqa daromadlar — 3,6% (4,9%).
Tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar 1,5 foiz punktga, qishloq xo‘jaligidan olingan daromadlar esa 0,9 foiz punktga oshdi.
Daromadlarning eng yuqori o‘sishi Farg‘ona (+19,1%) va Buxoro (+11,4%) viloyatlarida, shuningdek, Toshkent shahrida (+17%) qayd etildi. Poytaxtda aholining o‘rtacha daromadi 3,6 mln so‘mni, Navoiy va Qashqadaryo viloyatlarida esa 2,2 mln so‘mni tashkil etgan.
2024-yilda ish haqidan olingan daromadlar 12,9 foizga oshdi, buning uchun 5,1 million kishi ish bilan ta’minlandi. Rasmiy ish bilan band aholining ulushi 30 foizga oshdi.
Daromadlarni oshirish bo‘yicha muvaffaqiyatli loyihalardan biri Sirdaryo viloyatidagi “Sayxunobod tajribasi” deb nomlanadi. Tajriba dasturi doirasida 326 mingta mikroloyiha aholi daromadlarining 14,7 foizga, kam daromadli oilalarda esa 17,7 foizga o‘sishiga yordam berdi, deb ta’kidladi ITIM.
Bundan tashqari, 159 ming kishi fermer xo‘jaligi sifatida ro‘yxatdan o‘tgach, 61 ming gektar yerga ega bo‘ldi.
2024-yil dekabr oyida prezident Shavkat Mirziyoyev kambag‘allik darajasi 2024-yil oxiriga kelib 9 foizga tushishini ta’kidlagandi. Uning so‘zlariga ko‘ra, tadbirkorlar bilan hamkorlik davom ettirilsa, “kelgusi yillarda bu ko‘rsatkichni bemalol 6 foizga tushiramiz”.
Kambag‘allik qanday baholanadi?
O‘zbekistonda kambag‘allik darajasini baholash 2020-yildan buyon doimiy ravishda o‘tkazib kelinmoqda va aholining turmush darajasi, sharoiti va sifati to‘g‘risidagi muhim ma’lumotlar manbai bo‘lib, mamlakatda monetar kambag‘allik darajasini baholash uchun yagona axborot manbai hisoblanadi.
So‘rovnomada ishtirok etgan uy xo‘jaliklari xarajatlar miqdoriga ko‘ra 10 ta guruhga bo‘linadi va ushbu oilalardan eng kam xarajatlar (daromadlar)ga ega bo‘lgan uy xo‘jaliklariga 30 foiz o‘rin beriladi. Kambag‘allik chegarasini aniqlash uchun ishlatiladigan minimal iste’mol xarajatlari (MIS) oziq-ovqat mahsulotlarining kunlik zaruriy iste’molini (2200 kkal), oyiga nooziq-ovqat tovarlari va xizmatlarni hisobga oladi.
Qonunchilikka muvofiq, Statistika agentligi har yilning 20-yanvarigacha MISni e’lon qilishi lozim. O‘tgan yili MIS ikki marta oshirildi — yil boshida oldingi yildagi 8,7 foizlik inflyatsiya fonida 9,3 foizga, keyin esa 1-maydan gaz va elektr energiyasi tariflarining keskin ko‘tarilishi munosabati bilan yana 4,3 foizga oshdi. Bu ko‘rsatkich oyiga 648 ming so‘mni tashkil etadi. Joriy yilda yangi MIS ko‘rsatkichi hali e’lon qilinmagan.
2022-yildan boshlab “Ijtimoiy himoya yagona reyestri” axborot tizimi orqali oilani kam ta’minlangan deb e’tirof etishda qo‘llaniladigan bir oylik o‘rtacha daromad mezoni minimal iste’mol xarajatlariga tenglashtirildi. Ba’zi nafaqalar va boshqa ijtimoiy me’yorlar minimal iste’mol xarajatlaridan kam bo‘lmagan miqdorda to‘lanishi kerak.
Istiqbolda O‘zbekiston ko‘p o‘lchovli kambag‘allik indeksini joriy etishni rejalashtirmoqda, bu aholining turmush sharoitlarini yanada aniqroq baholash va kambag‘allikka qarshi kurashish bo‘yicha manzilli chora-tadbirlarni ishlab chiqish imkonini beradi.
