2024-yilda O‘zbekiston aholisining umumiy daromadlari 896,3 trillion so‘mga yetdi, deyiladi prezident huzuridagi Statistika agentligi hisobotida.
Umumiy daromad — aholi farovonligi darajasining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri. U nafaqat mehnat faoliyati va mustaqil ish bilan bandlikdan, balki mulkdan (foizlar, dividendlar, gonorarlar va boshqalar) hamda transfertlardan (pensiyalar, nafaqalar, stipendiyalar, pul o‘tkazmalari) olingan daromadlardan ham iborat bo‘ladi. Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan umumiy daromad ma’lum bir hududda (masalan, mamlakatda) aholi tomonidan olingan umumiy daromadning shu hudud aholisi soniga nisbatidir. Bu har bir fuqaroning o‘rtacha qancha daromad olishini baholash va turli mintaqalar yoki mamlakatlarning turmush darajasini taqqoslash imkonini beradi.
Nominal ko‘rinishda o‘sish 18,5% ga, real o‘sish sur’ati esa (inflyatsiyani hisoblamaganda) 8,1% ga yetdi. 2023-yilda bu ko‘rsatkichlar mos ravishda 15% va 4,6% ni tashkil etgandi, ya’ni daromadlarning o‘sish sur’atlari yaxshilandi.
Yaxshilanish aholi jami daromadlarining bir qismi sifatida yakka tartibdagi bandlikdan olinadigan daromadlar norasmiy iqtisodiyotni hisobga olgan holda qayta ko‘rib chiqilishi natijasida ro‘y berdi, bu 26 trillion so‘mga baholandi. Ushbu raqamlarni hisobiga 2023-yilda YAIM 1,19 kvadrillion so‘m yoki 101,6 milliard dollargacha (avval — 1,06 kvadrillion so‘m yoki 86,1 milliard dollar) o‘sdi. YAIM 2024-yil uchun ham oshdi.
Aholi jon boshiga umumiy daromadlar 16,1% (inflyatsiya hisobiga — 5,9%) — yiliga 20 million so‘mdan 24,1 million so‘mgacha (oyiga 2 million so‘m) oshdi. O‘tgan yilning shu davrida o‘sish 12,6% va 2,4% ni tashkil qilgan.
Aholi jon boshiga o‘rtacha nominal umumiy daromadlar Toshkent shahrida o‘rtacha respublika ko‘rsatkichidan yuqori bo‘ldi. Poytaxtda u 44,4 million so‘mdan 60,6 million so‘mgacha o‘sdi, Navoiy viloyatida — 31,4 million so‘mdan 38,1 million so‘mgacha, Buxoro viloyatida — 23,5 million so‘mdan 27,5 million so‘mgacha, Toshkent viloyatida — 20,7 million so‘mdan 25,1 million so‘mgacha.
2023-yil oxirida Xorazm viloyati ham ro‘yxatda edi, ammo o‘tgan yili bu ko‘rsatkich (23,4 million so‘m) respublika bo‘yicha o‘rtacha darajadan pastroq bo‘ldi.
Eng past ko‘rsatkichlar Namangan viloyatida (16,85 million so‘m), Qoraqalpog‘istonda (16,86 million so‘m) va Surxondaryo viloyatida (17,88 million so‘m) qayd etildi. O‘tgan yilga nisbatan Qoraqalpog‘iston Namangan viloyatidan yuqoriroq bo‘ldi.
Aholi jon boshiga daromadlarning eng yuqori real o‘sishi Toshkent shahri (+15,4%), Navoiy (7,9%) va Toshkent (6,4%) viloyatlarida qayd etildi.
Surxondaryo, Namangan va Farg‘ona viloyatlarida aholining real daromadlari biroz o‘sdi — mos ravishda 0,2%, 0,5% va 1,1%.
Hududlar o‘rtasidagi tabaqalanish kuchaydi. Bir yil davomida eng boy uchta va eng kambag‘al uchta hudud orasidagi aholi jon boshiga daromadlar farqi 2,3 baravardan 2,4 barobargacha oshdi. Taqqoslash uchun: 2020-yilda bu farq 2,15 baravarga teng edi. Toshkent shahri va eng kambag‘al mintaqa (Namangan viloyati) o‘rtasidagi daromadlar farqi 3,32 dan 3,6 barobargacha oshdi.
Daromadlar tuzilishi
Daromadlar tarkibida mehnat faoliyati ulushi (yollanma ishchilar va o‘zini band qilganlar) 63,6% dan 62,8% ga kamaydi. Yollanma ishchilarning daromadlari 2023-yildagi 16,4% ga nisbatan 19%, o‘zini band qilganlarniki esa 17,5% ga nisbatan 15,9% oshdi.
Transfertlar (pul o‘tkazmalari, nafaqalar, pensiyalar, stipendiyalar)dan olingan daromadlar ulushi ham kamaydi — 26,5% dan 26% gacha. Ularning nominal o‘sishi 13,7% ni tashkil etdi (inflyatsiya bilan — 3,9%).
Aholining umumiy daromadlarida xorijdan kelib tushgan pul o‘tkazmalarining ulushi 16,9% dan 16,5% ga kamaydi. Pul o‘tkazmalari asosan Andijon (jami daromaddagi ulushi — 27,6%), Farg‘ona (25,6%) va Xorazm (22,8%) viloyatlari aholisiga kelib tushyapti.
