Turkiya ikki yil avval ayni shu sanada — 2023-yil 6-fevral kuni markazi Kahramanmarash bo‘lgan 7,7 va 7,6 magnitudali zilzilalardan larzaga kelgan edi. Zilzila 11 ta viloyatda vayronagarchiliklarga olib keldi va 14 millionga yaqin fuqaroga bevosita ta’sir ko‘rsatdi. Tabiiy ofat oqibatida jami 53 537 kishi halok bo‘ldi, 107 213 kishi jarohatlandi. Hodisa tufayli Turkiya xalqaro yordamni o‘z ichiga olgan 4-darajali ogohlantirishni va butun mamlakat bo‘ylab 7 kunlik milliy motam e’lon qildi, zilzila zonasida esa favqulodda holat joriy etildi.
Nafaqat Kahramanmarash, balki Hatay, Osmaniye, Adiyaman, Diyarbakir, Shanliurfa, Gaziantep, Kilis, Adana, Malatya va Elazig‘ hududlari jiddiy zarar ko‘rdi.
Mintaqadagi sa’y-harakatlarda 93 mamlakatdan qidiruv-qutqaruv guruhlari ishtirok etdi. 120 ming kvadrat kilometrni qamrab olgan zilzilalar oqibatida 11 ta viloyat, 124 ta tuman, 6 ming 929 ta qishloq va mahallada kuchli talafotlar kuzatildi.
Shundan so‘ng Turkiya hukumati zilzilalar oqibatida binolarning qulashiga aloqador pudratchilar, ish boshqaruvchilar va boshqalardan iborat 612 nafar kishiga nisbatan tergov boshlagandi. Vayron bo‘lgan binolarning ko‘pchiligi sifatsiz materiallar va usullardan foydalangan holda qurilgani aytilgan.
Zilzila oqibatida halok bo‘lganlar orasida o‘zbekistonliklar ham bo‘lgan. Hodisadan so‘ng O‘zbekiston FVV qutqaruv otryadlari vayronalar ostidan olib chiqish ishlariga ko‘maklashish uchun Turkiyaga yetib borgan (mana ularning hikoyalari). 2023-yil iyulida zilziladan jabr ko‘rgan Hatay aholisiga O‘zbekiston fuqarolari mablag‘lari hisobidan modulli uylar topshirilgan. Shuningdek, zilzilalarda jabrlangan bir guruh nuroniylarning 30 nafari O‘zbekistonga dam olish maqsadida olib kelingan. Turkiyaga insonparvarlik yordami jo‘natilgan.
“Gazeta.uz” sana munosabati bilan hodisani yodga oladi, material turk OAV, jumladan, Haberler va Daily Sabah nashrlari e’lon qilgan maqolalar asosida tayyorlandi.
650 ming kishi safarbar etildi
Qidiruv ishlari zilziladan zarar ko‘rgan 39 mingta vayronada, qidiruv-qutqaruv ishlari hayot tarzi aniqlangan 26 ming 32 ta binoda olib borildi.
Intervensiya tadbirlari doirasida jami 650 ming kishi, jumladan, 11 488 nafar xalqaro, 35 250 nafar qidiruv-qutqaruv va 142 ming nafar qo‘riqlash xizmati xodimlari navbatchilik qildi. Zilzila sodir bo‘lgan hududga yordam ko‘rsatish uchun jami 20 mingta texnika va og‘ir texnika, 141 ta vertolyot, 182 ta samolyot va 23 ta kema mehnat qildi. Harbiy-dengiz kuchlari qo‘mondonligi kemalari yordam uchun mintaqaga yuborildi.
Foto: Anadolu Agency
Havo transport vositalari bilan sanitar evakuatsiya, shaxsiy tarkibni ko‘chirish va yong‘inni o‘chirish tadbirlari o‘tkazildi, natijada 17,5 mingta parvoz amalga oshirildi. Turkish Airlines aviakompaniyasi boshchiligida 13 701 ta reysda 32 770 tonna yordam, 2 milliondan ortiq yo‘lovchi va 712 ta yuk reysi amalga oshirildi.
Vaqtinchalik boshpanalar
Tabiiy ofatdan jabr ko‘rgan 11 ta viloyatda chodir va konteyner kentlar uchun hududlar belgilab olindi. Vaqtinchalik boshpana maydonlari tashkil etilib, 1 million chodir jo‘natildi. Tabiiy ofatdan jabrlangan qariyb 2,5 million kishi boshpana bilan ta’minlandi.
Foto: Anadolu Agency
Kredit va yotoqxonalar muassasasi yotoqxonalarida 477 952 kishi, Xalq ta’limi vazirligi yotoqxonalarida 710 266 kishi — jami 1 mln 188 ming 218 kishi obyektlarga joylashtirildi.
Konteyner kentlardagi boshpanalardan tashqari, fuqarolar uchun oziq-ovqat, ta’lim, sog‘liqni saqlash va boshqa ijtimoiy obyektlar foydalanishga topshirildi.
Zararni baholash
Atrof-muhit, urbanizatsiya va iqlim o‘zgarishi vazirligi tomonidan zilzila hududida olib borilgan zararni baholash ishlari doirasida 2,3 milliondan ortiq bino va 6,6 milliondan ortiq uchastkada zararni baholash ishlari amalga oshirildi.
Zilziladan zarar ko‘rgan hududlarning avvalgi va hozirgi ko‘rinishi.
Foto: Ijtimoiy tarmoqlar
Jami 311 ming 440 ta bino va 810 ming 902 ta mustaqil uchastka zudlik bilan buzilishga muhtojligi, jiddiy shikastlangani yoki qulab tushgani aniqlandi. 18 ta viloyatda hajmga nisbatan 97 foiz, binolar soniga nisbatan 91 foiz chiqindilarni olib chiqish ishlari bajarildi.
2023-yil 30-mayda boshlangan 18 ta viloyat, 179 ta tuman, 8474 ta mahalla va 2472 ta ovul bo‘yicha mulk huquqini aniqlash jarayoni 211 kunda yakunlandi.
Mulk huquqini rasmiylashtirish jarayonida 845 371 ta ariza baholandi. 85 million hujjatdan iborat barcha murojaatlar tegishli komissiyalar tomonidan ko‘rib chiqildi.
40 mingdan ortiq harbiy safarbar etildi
Zilzila hududida Turkiya Qurolli kuchlarining 40 mingdan ortiq askari, mutaxassislari va texnik xodimlari, jumladan, 57 ta batalon va 100 ta qidiruv-qutqaruv guruhi navbatchilik qildi. 29 ta qidiruv-qutqaruv iti ham ushbu sa’y-harakatlarga ko‘maklashdi. Natijada vayronalar ostidan 327 kishi qutqarib olindi.
65 ta samolyot, 71 ta vertolyot va uchuvchisiz uchish apparatlari orqali havo yordami ko‘rsatilib, qidiruv-qutqaruv xodimlari va yordam materiallarini hududga yetkazish, shuningdek, jabrlanganlar va hududni tark etishni istaganlarni evakuatsiya qilish ta’minlandi.
“Ikki yilda shaharni ancha tikladik”
2025-yil 4-fevral kuni Qahramanmarash gubernatori Mukerrem Unluer milliy va xalqaro jurnalistlar bilan matbuot anjumani o‘tkazdi. U o‘z nutqida vayronkor zilzilalardan so‘ng shaharda katta rekonstruksiya jarayoni amalga oshirilganini aytdi.
Hududdagi 400 o‘rinli davlat shifoxonasi qurilishi.
“Mana shunday og‘ir sharoitga qaramasdan, ikki yilda shaharni ancha tiklashga erishdik. Uy-joy, infratuzilma, ta’lim va sog‘liqni saqlash kabi sohalarda qayta qurish ishlari davom etmoqda”, — dedi u.
“Hirosima atom bombasidan 2 ming marta kuchliroq”
Tabiiy ofatlar va favqulodda vaziyatlarni boshqarish boshqarmasi (AFAD) zilzilalar va xavflarni kamaytirish bo‘yicha bosh direktori Orhan Tatar zilzilalar tufayli yuzaga kelgan vayronagarchiliklar va ikki yil ichida amalga oshirilgan ishlar haqida ma’lumot berdi.
Tatarning ta’kidlashicha, Turkiyada 7,7, 7,6 va 6,5 magnitudali bir nechta yirik zilzilalar, so‘ngra 67 669 ta yerosti silkinishi sodir bo‘lgan. 30 kvadrillion joul energiya ajralib chiqqan zilzilalar Hirosima atom bombasidan 2 ming marta kuchliroq bo‘lgan.
Tatarning so‘zlariga ko‘ra, ayni kunlarda konteyner aholi punktlarida 649 632 kishi qolmoqda. Shuningdek, u hukumat tomonidan doimiy uy-joylarni hal qilishga alohida e’tibor qaratilib, 201 431 ta uy va 149 ta korxona qurib bitkazilgani, 452 983 ta mustaqil uy-joy qurilayotganini aytdi.
Tatarning aytishicha, qidiruv-qutqaruv salohiyati kengaygan, mamlakat bo‘ylab 100 ming o‘qitilgan xodim va 1187 seysmik kuzatuv stansiyasi ishlamoqda.
“Biz yangi qurilgan uy-joylar bilan qisqacha tanishdik, ularda binolar yuqori darajada qurilgan. Aholi yangi uylariga tashrif buyurgan, bolalar esa belgilangan joylarda xursandchilik bilan o‘ynab, asta-sekin odatiy hayot tarziga qaytgan”, — deydi u.
Zilzila qurbonlari yod etildi, 2025-yil 6-fevral.
“Biroq yangi o‘zlashtirilgan hududlardan tashqarida shaharning bir qismi xaroba bo‘lib qolgan. Ko‘plab binolar zilziladan yetkazilgan jiddiy zarar tufayli buzilishini kutib, bo‘sh turgan bo‘lsa, boshqalari qisman vayron bo‘lgan va falokat izlari bor”.
“O‘ylanib qoldim: bu uylarda odamlar ilgari bir qancha marta kulishgan, qimmatli lahzalarni baham ko‘rishgan va xotiralar yaratgan edi. Endi esa bu uylar mamlakatimiz tarixidagi eng dahshatli fojialardan birining sassiz guvohlariga aylandi”, — deydi Orhan Tatar.
Hataydagi umidbaxsh kelin ko‘ylak do‘konlari
Hatay shahriga yaqin kunlarda tashrif buyurgan Daily Sabah jurnalisti u yerda o‘zi uchun umidbaxsh bir narsa topdi:
“Kechasi shaharga yetib kelganimizda meni umidlantirgan narsani payqadim: vayron bo‘lgan binolar ichida yorqin displeylar o‘rnatilgan, yangi ochilgan kelin ko‘ylak do‘konlari. Bu kichik, ammo qudratli matonat ramzi fojia yuz berganda ham hayot davom etishini eslatib turardi. Bunday tiklanish belgilarini ko‘rish quvonarli bo‘ldi va Turkiyada 2025-yil „Oila yili“ deb e’lon qilingani munosabati bilan bu sa’y-harakatlarni o‘z ko‘zim bilan ko‘rish meni kelajakka optimistik ruhda qarashga undadi”.
“Habib-i Nejjar” masjidi, Hatay. 2025-yil 29-yanvar.
Foto: Anadolu
“Ertalab viloyatdagi eng qadimiy va tarixiy ahamiyatga ega masjidlardan biri bo‘lgan „Habib-i Nejjar“ masjidiga tashrif buyurdik. Yettinchi asrga borib taqaladigan masjidga zilzilalar oqibatida jiddiy zarar yetgandi. Strukturaviy shikastlanishlar sezilarli edi, shu jumladan, uning minorasining qismlari qulab tushgan. Hozir uning qayta qurilishini ta’minlash maqsadida restavratsiya ishlari davom etmoqda”, — deb yozadi jurnalist.
Hatayda zilzilalar paytida shifoxonalar katta zarar ko‘rgandi, bu esa sog‘liqni saqlash xizmatida katta inqirozga olib kelgan. Hukumat tibbiyot muassasalarini qayta qurish va kengaytirish uchun sog‘liqni saqlash infratuzilmasiga 16,2 milliard lira sarmoya kiritgan.
Ta’lim sohasi ham jiddiy zarar ko‘rgan, 210 ta maktab jiddiy shikastlangan yoki vayron bo‘lgan. Zilziladan so‘ng esa 129 ta yangi maktab ochildi va 116 ta maktab qurilmoqda.
