Ekovazirlik havoni o‘lchash natijalari bo‘yicha tanqidlarga javob berdi

Toshkentdagi havo sifati so‘nggi oylarda yana jamoatchilik muhokamasining asosiy mavzularidan biriga aylandi. Toshkent viloyatida ekologlarning yaqin kunlardagi o‘lchovlari ijtimoiy tarmoqlarda tanqidlarga sabab bo‘ldi, foydalanuvchilar o‘lchovlarning to‘g‘riligiga shubha qilmoqda. Agentlik tanqidlarga javob berdi va o‘lchovlar qanday olingani va uskunalar aslida nimani ko‘rsatganini tushuntirdi.

4-fevral kuni Toshkent viloyati ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi boshqarmasi viloyat prokuraturasi bilan hamkorlikda Zangiota, Qibray va Toshkent tumanlarida o‘rganishlar o‘tkazdi. Mutaxassislar atmosferaga ifloslantiruvchi moddalarni chiqarish manbalari va yoqilg‘i-energetika resurslaridan noqonuniy foydalanish holatlarini aniqlash maqsadida havoning ifloslanish darajasini o‘rgandi.

Ko‘chma laboratoriya yordamida Eshonguzar qishlog‘idan Toshkent pediatriya tibbiyot institutigacha bo‘lgan hududda havoning ifloslanish darajasi tahlil qilindi. Toshkent halqa yo‘li bo‘ylab 9 nuqtada o‘lchovlar olib borildi.

Tahlil natijasida RM2,5 va RM10 (diametri 2,5 va 10 mikrondan kam bo‘lgan zarrachalar) ifloslantiruvchi moddalari uchun belgilangan emissiya me’yorlaridan oshib ketish holatlari aniqlanmadi, deyiladi boshqarma xabarida.

Atmosfera havosi yuqori darajada ifloslangan hududda umumiy maydoni 318,3 gektar bo‘lgan 357 ta issiqxona o‘rganildi. Shundan 145 ta issiqxonasi Zangiota tumanidagi 138,3 gektar maydonda tadqiq qilindi, 134 tasi — Qibray tumanida 142,8 gektar, 78 tasi — Toshkent tumanida 37,1 gektar maydonda.

Ma’lum bo‘lishicha, 258 ta issiqxona ishlamoqda, 99 tasi esa mavsumiy bo‘lib, “qozonxonasi mavjud bo‘lmaganligi sababli” ishlamayapti. Issiqxonalarning 167 tasida bodring va pomidor, 71 tasida gul, 12 tasida ko‘katlar, 2 tasida limon, 6 tasida boshqa ko‘chatlar yetishtirilmoqda.

O‘rganish natijalariga ko‘ra, 195 ta issiqxona isitish uchun ko‘mir, 53 tasi issiq suv, 9 tasi tabiiy gazdan foydalanadi. 69 issiqxonada atrof-muhitga ta’sirni baholash sertifikati, 32 tasida filtr o‘rnatilgan.

Ventilyatsiya quvurlaridan foydalanish qoidalarini buzgan 27 nafar issiqxona egalariga nisbatan ma’muriy jarimalar qo‘llandi, 33 nafar issiqxona egalariga nisbatan faoliyatini to‘xtatib turish yuzasidan da’vo arizalari kiritildi. Yana 166 nafar issiqxona egalari chang va gaz tozalash uskunalarini o‘rnatmagani uchun javobgarlik to‘g‘risida ogohlantirildi.

Ijtimoiy tarmoqlardagi tanqidlarga nima sabab bo‘ldi?

Ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari RM2,5: 0,209 mg/m3 konsentratsiyasini o‘lchaydigan qurilma ekranidagi ko‘rsatkichlarni payqadi. Yevgeniy Sklyarevskiy shunday yozdi: “Ular mikrogrammlarda o‘lchanadi, bu 209 mkg/m3 bo‘ladi, me’yor 40 baravar oshgan. 4-fevral sanasi ko‘rinib turibdi. Shu bilan birga, air.tashkent.uz'ning Olmazor tumanidagi xizmat ko‘rsatish sensori (uzoqda emas) 220 mkg/m3 (qiymati bo‘yicha yaqin) ko‘rsatdi va srvis havoni „Juda zararli“ deb baholadi”. Bu haqda bir qator blogerlar ham yozdi.

Ekologiya vazirligi reyd davomida uskunalar PM2.5 zarrachalari konsentratsiyasi bir baravar oshib ketganini qayd etgani haqida javob berdi — 0,209 mg/m3. Biroq ifloslanish darajasini xolis baholash uchun mutaxassislar Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) tavsiyalari va O‘zbekiston sanitariya me’yorlariga muvofiq kun davomida bir necha marta o‘lchovlar o‘tkazmoqda.

Ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari bir martalik 0,209 mg/m3 qiymatni yanglishib, ruxsat etilgan o‘rtacha yillik maksimal 0,005 mg/m3 ko‘rsatkichga bo‘ldi, bu orqali me’yordan 40 barobar oshilgani haqidagi xulosa payd bo‘ldi. Sanitariya qoidalariga ko‘ra, respublikada bir martalik me’yordan oshib ketish uchun yagona cheklovsiz o‘rtacha kunlik (0,06 mg/m3) va o‘rtacha yillik (0,035 mg/m3) me’yorlar belgilangan, deyiladi vazirlik xabarida.

Reyd o‘tkazilayotgan hududda ko‘pchilik issiqxonalar Toshkent IES beradigan issiq suv bilan isitiladi, bu esa atmosferaga chiqindi gazlar miqdorini kamaytiradi. Monitoring shuni ko‘rsatdiki, “mahalliy ifloslanishning kunlik darajasi belgilangan me’yorlardan oshmaydi”, — deb ta’kidladi Ekologiya vazirligi.

Turli mamlakatlarda havodagi PM2,5 ning ruxsat etilgan konsentratsiyasi uchun standartlar.

Issiqxonalar Toshkent havosiga qanday ta’sir qiladi?

Ekologiya vazirligi Toshkent shahridan 5 km radiusda joylashgan 1875 ta issiqxona (shundan 1200 dan ortig‘i yoki 64 foizi ko‘mirda ishlaydi) ko‘rsatilgan xaritani taqdim etdi. Poytaxtga kiruvchi “shamol guli"dagi yillik havo oqimining o‘rtacha 80 foizi issiqxonalar eng ko‘p to‘plangan hududlardan o‘tadi, deya ta’kidladi tashkilot.

Sovuq mavsumda ko‘mir va boshqa turdagi yoqilg‘idan foydalanish oqibatida atmosferaga ifloslantiruvchi moddalarning yuki ortadi.

Reydlar va laboratoriya tadqiqotlarining asosiy qismi tunda o‘tkaziladi. Noyabrdan fevralgacha 607 ta issiqxona tekshirilgan:

• Faqat 53 ta obyektda chang va gazni tozalash filtrlari mavjud bo‘lgan (ulardan 99,5% qo‘lbola, samaradorligi 60% dan kam, aslida u kamida 99,5% bo‘lishi kerak);
• 199 ta issiqxona davlat ekologik ekspertizasidan o‘tkazilmagan;
• 18 issiqxonada ko‘mirdan tashqari rezina qoldiqlari, shoxchalar va boshqa chiqindilar yoqilgan.

Tekshiruv natijalariga ko‘ra:

• 154 ta fermer xo‘jaligi javobgarlikka tortildi;
• 95 ta korxona vaqtincha yopildi;
• 49 ta issiqxonaga jarima solindi;
• 376 fermer xo‘jaligiga ekostandartlarga rioya qilish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi.

Eslatib o‘tamiz, 2023-yilning fevralidan boshlab, prezident qaroriga muvofiq, gazni tejash maqsadida ayrim issiqxonalar, sement va g‘isht zavodlari, bolalar bog‘chalari, maktab va shifoxonalar ko‘mir yoqilg‘isiga o‘ta boshlagan. O‘sha yili jami 5 ming 407 ta ijtimoiy obyekt, 1 ming 147 issiqxona va 250 ta zavodni ko‘mirga o‘tkazish rejalashtirilgan edi.

2024-yil boshida Ekologiya vazirligining “Gazeta.uz"ga ma’lum qilishicha, Toshkent atrofida ko‘mirdan foydalanadigan issiqxonalar sabab “yashil halqa” o‘rniga “kulrang halqa” hosil bo‘lgan. O‘shanda poytaxt atrofida 1314 gektar maydonda 631 ta, ya’ni bugungi kundagidan deyarli 3 barobar kam issiqxona faoliyat yuritayotgani ma’lum qilingan edi.

Qanday choralar ko‘rilmoqda?

2024-yil 25-sentabrdagi (PQ-338-son) qaroriga muvofiq, Toshkent viloyatidagi ko‘mir issiqxonalarida samaradorligi kamida 99,5 foiz bo‘lgan sertifikatlangan chang va gaz tozalash uskunalarini majburiy o‘rnatish rejalashtirilgan. Shu maqsadda bunday qurilmalarni xarid qilish va ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni moliyalashtirish ishlari olib borilmoqda.

“O‘zbekiston — 2030” strategiyasini 2025-yilda amalga oshirish davlat dasturida ham ekologik vaziyatni yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘zda tutilgan:

• yirik shaharlarda yangi xavfli ishlab chiqarishlarni amalga oshirishni taqiqlash;
• yil oxirigacha “Yevro-4” standartidan past yoqilg‘idan foydalanishni cheklash;
• issiqlik va elektr stansiyalarida mazutdan foydalanishni rad etish;
• atrof-muhitga yetkazilgan zarardan majburiy sug‘urtani joriy etish.

O‘tgan yilning 1-martidan boshlab O‘zbekistonda aholini havodagi mayda zarrachalarning ruxsat etilgan darajadan oshib ketishi haqida ogohlantirish tizimi joriy etilishi kerak edi. Shu bilan birga, sog‘lig‘i havo ifloslanishiga juda sezgir fuqarolar uchun profilaktika choralari haqida muntazam ma’lumot berishni boshlash kerak edi. Ushbu chora-tadbirlarni amalga oshirish boshlangani haqida hech qanday xabar berilmagan.