Markaziy bank 2025-yilda makroiqtisodiy rivojlanishdagi noaniqliklar va risklarni sanadi. Bu haqda 2024-yilning to‘rtinchi choragidagi pul-kredit siyosati to‘g‘risidagi hisobotda aytiladi.
Tashqi noaniqliklar va xatarlar
Markaziy bankning fikricha, dunyoda proteksionistik kayfiyatning kuchayishi va savdo cheklovlarining ortishi global ta’minot zanjirlarida muammolarga olib kelishi mumkin. Bu, o‘z navbatida, global inflyatsiyaning hozirgi pasayish tendensiyasini o‘zgartirib, inflyatsiya bosimining uzoqroq muddat saqlanib qolishi ehtimolini oshirishi mumkin.
Bundan tashqari, global inflyatsiya risklarining kuchayishi sharoitida markaziy banklar pul-kredit siyosatini yumshatishni kechiktirishi mumkin, bu esa arzon pulga egalikni qiyinlashtiradi.
Dunyoda davom etayotgan geosiyosiy keskinliklar (mojarolar, sanksiyalar, savdo urushlari) ham xomashyo va oziq-ovqat mahsulotlari narxining yanada oshishiga olib kelishi mumkin. Xususan, jahon bozorida oziq-ovqat narxining o‘sishi kelajakda O‘zbekistonda ichki narxlarga bosimni kuchaytirishi mumkin.
Bundan tashqari, sanksiyalar xavfining ortishi to‘lovlar va yetkazib berishdagi kechikish tufayli tashqi savdo va pul o‘tkazmalariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ichki noaniqliklar va xatarlar
“Energetika islohoti”ning navbatdagi bosqichida 2025-yil aprel oyida yuridik shaxslar uchun energiya tariflarining o‘zgarishi ishlab chiqarish tannarxining oshishiga va xo‘jalik yurituvchi subyektlar inflyatsion kutilmalarining tezlashishiga olib kelishi mumkin, deya kutmoqda regulyator.
Bundan tashqari, aprel oyida kompressor yonilg‘i quyish shoxobchalari uchun tabiiy gazning ulgurji narxining oshishi, o‘z navbatida, transport xarajatlarining o‘sishi natijasida mahsulot tannarxiga ta’sir qilishi mumkin.
Bundan tashqari, iqtisodiyotdagi yuqori investitsion faollik va aholi real daromadlarining sezilarli o‘sishi iste’mol talabini qo‘llab-quvvatlashda davom etishi mumkin, bu esa kelajakda talab omillari ta’sirining saqlanib qolishiga, ya’ni inflyatsiyaning oshishiga olib keladi.
O‘zbekistonda 1-apreldan elektr energiyasi va gaz narxlarining navbatdagi oshirilishi rejalashtirilgan — bu hukumat qarorida 2024-yil apreldan ko‘zda tutilgan.
Xavf ssenariysi
O‘tgan yilning noyabrida Markaziy bank 2025-yilga va 2026−2027-yillarga mo‘ljallangan pul-kredit siyosatining asosiy yo‘nalishlarini tasdiqlagandi. Unda iqtisodiy rivojlanishning asosiy, muqobil va xavfli ssenariylari nazarda tutilgan.
Inflyatsiya jarayonlarining umumiy pasayishiga qaramay, 2027-yilga borib inflyatsiyaning 5 foizlik maqsadli darajasiga erishishni sekinlashtirishi mumkin bo‘lgan ichki va tashqi omillarning ta’siri ehtimoli saqlanib qolmoqda.
Iqlim xavfi. Iqlim o‘zgarishi qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat narxlariga ta’sir qiladi. Masalan, 2022-yil boshida ob-havoning g‘ayritabiiy sovuq bo‘lishi ishlab chiqarish ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sir ko‘rsatgan, 2023-yilda esa beqaror iqlim sharoiti meva-sabzavot hosildorligini pasaytirib, narxlar oshishiga sabab bo‘ldi. 2024-yilda yaxshi sharoitlar oziq-ovqat mahsulotlariga deinflyatsiya ta’sirini ko‘rsatdi. Kelajakda iqlimning beqarorligi inflyatsiyani oshirishi mumkin.
Nomonetar omillar. Faol islohotlar va tarkibiy o‘zgarishlar vaqtincha inflyatsiya kutilmalarini oshirishi va asosiy inflyatsiyaga bosimni oshirishi mumkin. Agar inflyatsiya uzoq vaqt davomida yuqori darajada saqlanib qolsa, Markaziy bank pul-kredit siyosatini kuchaytirishga majbur bo‘ladi.
Fiskal rag‘batlantirish. Agar jiddiy risklar yuzaga kelsa, rag‘batlantiruvchi budjet siyosatini kuchaytirish mumkin, bu esa taklif cheklangan holda talabning oshishiga olib keladi. Bu qo‘shimcha inflyatsiya bosimini keltirib chiqaradi va budjet taqchilligining ortib ketishiga olib kelishi mumkin.
Energiya xatarlari. Cheklangan ta’minot sharoitida energiya resurslariga talabning ortishi taqchillik va uzilishlarga, ishlab chiqarish xarajatlarining oshishiga va inflyatsiya bosimining kuchayishiga olib kelishi mumkin. Bunday sharoitda pul-kredit siyosatining samaradorligi pasayadi.
Tariflar
Oxirgi marta tariflar o‘tgan yilning may oyida, ijtimoiy normalar joriy qilingan paytda ko‘tarilgan edi. Aholi uchun 1 kVt/soat elektr energiyasining bazaviy (ijtimoiy me’yor doirasida) narxi 295 so‘mdan 450 so‘mga (+52,5 foiz), 1 kub metr gazning narxi 380 so‘mdan 650 so‘mga (+71 foiz) oshgan. Iste’mol hajmi ko‘paygani sayin tarif bir necha barobar ortadi.
1-apreldan elektr energiyasiga (oyiga 200 kVt/soat doirasida) bazaviy tarif yana 33,3 foizga — 450 so‘mdan 600 so‘mga, gaz uchun — 650 so‘mdan 1000 so‘mga (+53,8 foiz) oshadi.
Aprelda elektr energiyasi va gaz tariflarining oshishi inflyatsiyaning qo‘shimcha 1,8−1,9 foiz punktiga ko‘tarilishiga olib keladi. Bu joriy yil uchun 7−8 foiz atrofida bo‘lishi kutilayotgan inflyatsiya prognozida allaqachon hisobga olingan, degandi Markaziy bank raisi Timur Ishmetov 23-yanvar kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida.
“Gazeta.uz” yozganidek, tariflar ikki baravar oshirilganiga qaramay, O‘zbekiston hukumati elektr energiyasi va gaz narxlarini subsidiyalashda davom etmoqchi. 2025-yilda davlat budjetidan gaz, elektr va issiqlik ta’minoti uchun subsidiyalar shaklida 12,3 trillion so‘m ajratish rejalashtirilgan. Bosh vazir o‘rinbosari Jamshid Qo‘chqorovning so‘zlariga ko‘ra, bu amaliyotga faqat 2028-yildan boshlab chek qo‘yish rejalashtirilgan.
