Markaziy bank 2024-yilning to‘rtinchi choragi uchun tadbirkorlar o‘rtasidagi biznes kayfiyati sharhini taqdim etdi.
Biznes muhiti
Oktabr-dekabr oylarida O‘zbekistonda ishbilarmonlik muhiti yaxshilanganini bildirgan tadbirkorlar soni kamaygan. Agar uchinchi chorakda so‘ralgan biznes vakillarining 57 foizi bu haqda gapirgan bo‘lsa, oxirgi chorakda bu — 53 foiz. Oxirgi ikki yil davomida ko‘rsatkich 52−57 foiz oralig‘ida saqlanib qoldi.
Tadbirkorlar bank xizmatlari sifati yaxshilangani, kredit olish imkoniyatlari kengaytirilganini asosiy ijobiy omil sifatida qayd etdi. Litsenziyalash va ruxsat berish jarayonlaridagi o‘zgarishlar, raqobat muhitining rivojlanishi ham ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
Shu bilan birga, bojxona tariflari va cheklovlari, soliq ma’murchiligi, monopollashuv darajasi, yo‘l infratuzilmasi, gaz va elektr ta’minoti tizimida sezilarli yaxshilanishlar qayd etilmadi.
Iqtisodiy faoliyat
Tadbirkorlar iqtisodiy faolligi o‘sishining biroz sekinlashishiga qaramay, ijobiy jarayonlar davom etmoqda, deya qayd etadi Markaziy bank.
Qo‘shimcha ishchi kuchiga, yuk tashish hajmi, ishlab chiqarish va buyurtmalarga bo‘lgan talabda o‘sish sur’atlarining sekinlashuvi kuzatilmoqda. Shu bilan birga, so‘nggi yillarda energiya resurslari, xususan, gaz va elektr energiyasi iste’moli ortib, maksimal darajaga yaqinlashdi.
Tadqiqotda korxonalarda quvvatlardan foydalanish darajasi o‘tgan chorakka nisbatan biroz pasaygani qayd etildi. Agar ikkinchi chorakda tadbirkorlarning 58 foizi o‘rta yoki yuqori ishlab chiqarish quvvatlarida ishlagan bo‘lsa, uchinchi chorakda bu ko‘rsatkich 54 foizga, to‘rtinchi chorakda esa 50 foizga tushib, so‘nggi bir yarim yil ichidagi eng past ko‘rsatkichga aylandi.
Bu holat Namangan, Jizzax va Toshkent viloyatlarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Biroq Andijon, Farg‘ona, Surxondaryo va Sirdaryo viloyatlarida ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasi nisbatan yuqori bo‘lgan.
Quvvatlardan to‘liq foydalanilmayotganining asosiy sabablari gaz va elektr energiyasi ta’minotidagi uzilishlar, avtomobil yoqilg‘isi narxining oshishi, soliq tizimidagi qiyinchiliklar sifatida belgilandi. Bundan tashqari, gaz va elektr ta’minotidagi uzilishlarni qayd etgan respondentlarning ulushi 26 foizni tashkil etdi.
Bandlik
To‘rtinchi chorakda o‘tgan chorakka nisbatan qo‘shimcha ishchi kuchiga talab biroz pasaydi. Umuman olganda, oxirgi uch chorakda respublikada ishchi kuchiga talab sezilarli darajada o‘smagan bo‘lsa-da, Andijon va Samarqand viloyatlari, shuningdek, Toshkent shahrida bu yo‘nalishda biroz jonlanish kuzatildi.
Umumiy ovqatlanish, ishlab chiqarish, qurilish va hunarmandchilik sohalarida ishchilarga talab ortgani qayd etildi. Shu bilan birga, ishchi kuchiga bo‘lgan talabning o‘sishi 10 dan ortiq ishchisi bor korxonalarda kuzatilgan bo‘lsa, kichik korxonalarda bu ko‘rsatkich o‘zgarishsiz qoldi.
Keyingi chorakda qurilish, ishlab chiqarish, oziq-ovqat xizmati va qishloq xo‘jaligida qo‘shimcha ishchi kuchiga talab ortishi kutilmoqda. Prognozlarga ko‘ra, eng ko‘p yangi ishchilar Andijon va Samarqand viloyatlari hamda Toshkent shahriga jalb etiladi.
Moliyaviy holat
Oxirgi bir yarim yil davomida tadbirkorlarning qarz yuki darajasi umuman oshmadi. Shu bilan birga, kredit va qarz to‘lovlari hajmining o‘sishi Andijon, Namangan va Toshkent viloyatlarida kuzatildi.
Yil boshidan buyon umuman respublika bo‘yicha Namangan, Samarqand va Andijon viloyatlari, shuningdek, Toshkent shahrida tadbirkorlarning kredit mablag‘lariga bo‘lgan ehtiyojida sezilarli o‘zgarishlar qayd etilmagan bo‘lsa-da, kreditlarga talab nisbatan yuqoriligicha qolmoqda.
Istiqbollar
Mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi va biznes istiqbollari bo‘yicha o‘rta muddatli istiqbollar ijobiyligicha qolmoqda. So‘nggi choraklarda iqtisodiy vaziyat yaxshilanishini kutayotgan tadbirkorlar ulushi biroz pasaygan bo‘lsa-da, respondentlarning deyarli uchdan ikki qismi optimistik fikrda.
Toshkent va Toshkent viloyatida biznes muhiti
To‘rtinchi chorakda Toshkent shahri va Toshkent viloyatida ishbilarmonlik sharoiti yaxshilanganini qayd etgan tadbirkorlar ulushi o‘tgan chorakka nisbatan birmuncha kamaydi. Biroq respondentlarning umumiy 52 foizi (ilgari 57 foiz) mavjud vaziyatni ijobiy baholagan.
Ishbilarmonlik kayfiyati, ayniqsa, ishlab chiqarish, qurilish, ta’lim va kommunal sohalarda yaxshilandi. Shu bilan birga, logistika, qishloq xo‘jaligi, savdo va moliya kabi sohalarda sharoit yaxshilanganini qayd etgan tadbirkorlar ulushi kamaydi.
So‘rovda qatnashgan tadbirkorlarning fikricha, ishbilarmonlik muhitidagi ijobiy o‘zgarishlar, birinchi navbatda, bank xizmatlari sifatining yaxshilanishi (so‘rovda qatnashganlarning qariyb 80 foizi), kredit olish imkoniyatlari kengaygani (62 foiz), raqobat muhitining mustahkamlangani (50 foiz) bilan bog‘liq.
Shu bilan birga, hududlarda bojxona tariflari va cheklovlari, monopollashuv darajasi, soliq ma’murchiligi, gaz va elektr energiyasi bilan ta’minlashda sezilarli ijobiy o‘zgarishlar qayd etilmagan.
Respondentlar uchinchi chorakda (iyul-sentabr) gaz va elektr ta’minotida kuzatilgan ijobiy tendensiyalar to‘rtinchi chorakda (oktabr-dekabr) biroz yomonlashganini ta’kidladi. O‘rtacha hisobda yo‘l infratuzilmasini yaxshilash sur’ati ham sekinlashgan, bu, ayniqsa, qurilish, savdo, turizm va kommunal soha vakillari tomonidan qayd etilgan.
Litsenziyalar va sertifikatlar olish tartiblari, shuningdek, soliq ma’murligidagi qiyinchiliklar eng ko‘p logistika, umumiy ovqatlanish va savdo sohalarida faoliyat yurituvchi korxonalarga ta’sir ko‘rsatdi.
Hisobot davrida yoqilg‘i-energetika iste’moli o‘rtacha darajada o‘sdi, buyurtmalar hajmi ham oshdi. Biroq oxirgi ikki chorakda yuk tashishda, qo‘shimcha ishchi kuchiga bo‘lgan talabda, kredit va qarzlar bo‘yicha to‘lovlarda jiddiy o‘zgarishlar kuzatilmadi.
To‘rtinchi chorakda oldingi davrga nisbatan yoqilg‘i va energiya iste’moli oshdi, ammo ishlab chiqarish hajmi biroz kamaydi.
Oxirgi uch chorakda nisbatan past ishlab chiqarish quvvatlarida ishlayotgan tadbirkorlar ulushi o‘sdi va to‘rtinchi chorakda 55 foizga yetdi (o‘tgan chorakda 50 foiz). Bu, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi, qurilish va ta’lim sohalarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Shu bilan birga, tibbiyot, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va maishiy xizmat ko‘rsatish sohalaridagi korxonalar o‘rta va nisbatan yuqori quvvatlarda ishlashda davom etmoqda.
Poytaxt va Toshkent viloyati tadbirkorlari ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanilmayotganining asosiy sabablari sifatida gaz va elektr energiyasi ta’minotidagi uzilishlar (so‘rovda qatnashganlarning 25 foizi, uchinchi chorakda 20 foizdan kam edi), ichki bozorda talabning yetarli emasligi, ijara haqining yuqoriligini ko‘rsatmoqda.
Keyingi chorak uchun prognozlar
Tadbirkorlar yoqilg‘i-energetika iste’moli yanada oshishini kutmoqda. Ushbu ko‘rsatkichning eng katta o‘sishi kommunal xizmatlar, umumiy ovqatlanish va qurilishda qayd etilishi mumkin. Bundan tashqari, yuk tashish hajmlari bo‘yicha ijobiy kutilmalar ulushi uchinchi chorakdagi 40% dan to‘rtinchi chorakda 47% gacha ko‘tarildi.
Tibbiyot, ta’lim, umumiy ovqatlanish va qurilish sohalarida ishchi kuchiga talab ortishi kutilmoqda, ishlab chiqarish hajmlari va buyurtmalar bo‘yicha ijobiy kutilmalar biroz pasaygan.
Ta’lim, tibbiyot va umumiy ovqatlanish sohalarida kredit mablag‘lariga talabning ortishi ehtimoli bor.
Iqtisodiy vaziyat va ishbilarmonlik muhiti yaxshilanishini kutayotgan tadbirkorlar ulushi 62 foizdan 56 foizga kamaydi.
