2025-yil 24-fevral. Bugun Rossiyaning Ukraina zaminiga boshlagan keng ko‘lamli urushiga 3 yil to‘ldi. Bu voqelik nafaqat ikki mamlakatda, balki butun dunyo bo‘ylab sado berdi: minglab insonlar halok bo‘ldi, ko‘z o‘ngimizda shaharlar vayronaga aylandi, davlatlar o‘z tomonlarini hamon aniqlamoqda. “Gazeta.uz” mazkur sana munosabati bilan xorijiy OAV hamda tashkilotlarning e’lon qilgan materiallarini tarjima qildi: ular orasida urushni urush deb atovchilar ham, “maxsus harbiy operatsiya” haqida so‘zlovchilar ham bor.
CNN: Uch yil ichida Ukraina qanday o‘zgardi? — vizualizatsiya
Rossiya o‘zining keng ko‘lamli bosqinini boshlaganidan beri o‘tgan uch yil ichida Ukraina ko‘plab yerlarini yo‘qotdi va G‘arb ittifoqchilarining harbiy yordami tufayli bir qismini qaytarib olishga muvaffaq bo‘ldi. Millionlab ukrainaliklar hayoti o‘zgarib ketdi, minglab odamlar halok bo‘ldi yoki yaralandi. Mana Ukrainadagi holat, to‘rtta grafikda:
Ukraina 2022-yildan beri o‘z yerining 11 foizini yo‘qotdi
Urush boshida Ukraina o‘z poytaxti Kiyevdan qo‘shinlarni nari tura bildi, keyinroq shimoli-sharqiy Xarkov va janubiy Xerson viloyatlarining bir qismida g‘alaba qozondi. Ammo u Donetsk va Baxmut atrofidagi sharqiy hududlarda katta yo‘qotishlarga uchradi.
2022-yilgi bosqindan beri Ukraina o‘z yerlarining taxminan 11 foizini nazorat qilishni yo‘qotdi, bu ma’lumotni CNN mojaroni kuzatuvchi Urushni o‘rganish institutiga tayanib e’lon qildi. 2014-yilda mojaro boshlanganidan beri allaqachon yo‘qotilgan yerlarni hisobga olsak, CNN hisob-kitoblariga ko‘ra, Ukraina Rossiyaga yo‘qotgan umumiy yerlar taxminan 18 foizni tashkil etadi.
Infografika: CNN
Rossiya 2022-yil 24-fevralda keng ko‘lamli bosqinni boshlaganida Rossiya prezidenti Vladimir Putin bir necha kun ichida butun Ukrainani egallab olishini kutgan edi, deb yozadi Urushni o‘rganish instituti. Buning o‘rniga, Ukrainaning G‘arb ittifoqchilaridan yordam transhlari bilan qurollangan qarshi hujumlari tufayli uch yillik shiddatli janglar sodir bo‘ldi.
Ukrainaning eng katta yordam manbasiga tahdid
Qo‘shma Shtatlar 2022-yilda urush boshlanganidan beri Ukraina uchun eng yirik yagona moliyalashtiruvchi bo‘lib, taxminan 95 milliard dollarlik harbiy, gumanitar va moliyaviy yordam ko‘rsatdi — bu Tramp ma’muriyati davrida xavf ostida bo‘lishi mumkin bo‘lgan yordamdir.
Quyida Ukrainaning urush harakatlari uchun pul qayerdan kelgani haqida umumiy ma’lumot:
Ukrainadagi urushni tezroq tugatishga va’da bergan Tramp 2024-yilgi saylovoldi kampaniyasi davomida AQSh mablag‘larining Ukrainaga yuborilishiga tanqidiy munosabat bildirdi. So‘nggi paytlarda u yordam ko‘rsatish uchun tranzaksion yondashuvni taklif qilib, buning evaziga AQSh kamyob yerosti qazilmalariga ega bo‘lishi kerakligini aytdi, ammo Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy buni rad etdi.
Yaqinda USAID faoliyati to‘xtatilgani Ukrainaga allaqachon o‘z ta’sirini ko‘rsatib ulgurdi. Moliyalashtirishning muzlatilishi Ukraina nodavlat notijorat tashkilotlari va xayriya tashkilotlarini qisqartirishga, jumladan, xodimlarni ishdan bo‘shatishga, xudkushlar uchun ishonch telefonlari va OIVni aniqlash loyihalarini vaqtincha to‘xtatishga olib keldi. So‘nggi uch yil ichida Ukraina USAID mablag‘larining eng ko‘p oluvchisi bo‘ldi.
Millionlab ukrainaliklar ko‘chirildi
Rossiya yerlarni egallab olishni boshlaganidan beri va bosqindan keyin millionlab ukrainaliklar o‘z uylarini tashlab, Ukrainaning boshqa qismlariga yoki boshqa mamlakatlarga ketdi.
BMTning qochqinlar agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, Yevropada 6,3 milliondan ortiq ukrainalik qochqinlar, jumladan, Germaniyada 1,2 millionga yaqin, Polshada 1 millionga yaqin va Chexiyada 390 ming kishi istiqomat qilmoqda.
BMTning 2024-yil iyun oyidagi so‘nggi hisob-kitoblariga ko‘ra, Rossiya Federatsiyasida 1,2 million ukrainalik qochqin bor.
2024-yil oxirida Ukrainada taxminan 3,7 million ichki ko‘chirilganlar bor edi, yana 6,9 million ukrainalik mamlakat tashqarisida boshpana izlagan. Ichki ko‘chmanchilar soni urush boshlanganidan beri deyarli 40 foizga kamaydi, boshqa joylardan boshpana izlayotganlar soni esa deyarli 19 foizga oshdi.
Minglab tinch aholi halok bo‘ldi
Ukrainada mojaro paytida 42 mingdan ortiq tinch aholi halok bo‘ldi yoki yaralandi, ularning aksariyati portlovchi qurollar tufayli o‘lim topdi, deb xabar berdi BMT Inson huquqlari bo‘yicha idorasi. Halok bo‘lganlarning kamida yarmi (6203) katta yoshli erkaklar va 669 nafari bolalar edi.
BMT: Ukraina — uch yillik keng ko‘lamli urush: og‘riq, yo‘qotishlar, birdamlik va umid
2022-yil 24-fevralda millionlab ukrainaliklar portlashlar shovqinidan uyg‘ondi. BMT xodimlari bu urushni Ukrainaning qolgan aholisi bilan birga boshdan kechirmoqda va boshqalarga yordam berish imkoniyati ular uchun bu qiyin paytda najot bo‘ldi.
Urush oqibatlari
BMTning Gumanitar masalalar bo‘yicha boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yil fevral holatida tasdiqlangan ma’lumotlarga binoan, urush oqibatida 12,6 mingdan ortiq tinch aholi halok bo‘lgan va 29 mingdan ortiq kishi yaralangan. Halok bo‘lganlar va jarohatlanganlar orasida kamida 2400 nafar bola bor.
Millionlab odamlar doimiy qo‘rquvda yashamoqda, okkupatsiya qilingan hududlarda bo‘lganlar esa qattiq cheklovlarga duch kelmoqda va har doim ham gumanitar yordam ololmayapti, deya ta’kidlaydi BMT. “Ukrainaliklarning butun bir avlodi urush sharoitida ulg‘aymoqda, — deya ta’kidlaydi Gumanitar masalalar boshqarmasi. — Infratuzilmaga shafqatsiz hujumlar inqirozni yanada kuchaytirmoqda. Ukraina uy-joy fondining 10 foizdan ortig‘i shikastlangan yoki vayron bo‘lgan, oqibatda kamida ikki million oila tegishli uy-joysiz qolgan. 3600 dan ortiq maktab va universitetlarga zarar yetdi — yuz minglab bolalar masofadan o‘qiyapti”.
Energetika tizimiga ketma-ket uch qish berilgan zarbalari aholi punktlarini sovuq sharoitda elektr energiyasi, isitish va asosiy xizmatlardan mahrum qilmoqda. 12,7 million kishi insonparvarlik yordamiga muhtoj.
BBC rus xizmati: Urush raqamlarda: Ukraina uch yil ichida qanday o‘zgardi?
Aholi sonining kamayishi
Ukrainada oxirgi marta to‘liq aholini ro‘yxatga olish 2001-yilda o‘tkazilgan. Rossiyaning Ukrainaga keng ko‘lamli bosqinidan oldin (bosib olingan Qrim, Donetsk va Lugansk viloyatlarining bir qismidan tashqari) turli hisob-kitoblarga ko‘ra, 41−42 million kishi yashagan.
BMT hisob-kitoblariga ko‘ra, 2022-yil fevralidan beri Ukraina aholisi 10 millionga, ya’ni taxminan chorak qismga kamaygan.
Demograflarning ishonch bilan aytishicha, depopulyatsiya, ya’ni Ukraina aholisining muntazam ravishda kamayishi muqarrar va bu allaqachon sodir bo‘lmoqda.
2024-yil iyul holatiga ko‘ra, Ukrainaning uchta uyali aloqa operatori ko‘rsatkichlariga asoslangan ma’lumotlarga ko‘ra, Ukraina nazorati ostidagi hududda 30 million kishi istiqomat qilgan. Iqtisodiyot vazirligi o‘z makroprognozlarida yuqoriroq ko‘rsatkichni keltiradi — 33 mln kishi.
Markaziy razvedka boshqarmasining 2024-yil kuzida e’lon qilingan hisobotiga ko‘ra, Ukrainada o‘lim darajasi har ming kishiga 18,6 ni tashkil qiladi. Bu dunyodagi eng yuqori ko‘rsatkichdir.
Rossiya ushbu hisobotda to‘qqizinchi o‘rinni egalladi — u yerda o‘lim darajasi har ming kishiga 14 tani tashkil qiladi.
Markaziy razvedka boshqarmasining 2024-yilgi ma’lumotlariga ko‘ra, Ukrainada dunyodagi eng past tug‘ilish ko‘rsatkichi ham mavjud — har ming kishiga olti bola — bu ko‘rsatkich bo‘yicha mamlakat 228-o‘rinni egallaydi.
Fuqarolar orasidagi yo‘qotishlar
BMT ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yil davomida Ukrainada tinch aholi orasida qurbonlar soni sezilarli darajada oshgan.
BMT bosh kotibining siyosiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosari Rozmari Dikarloning aytishicha, Rossiya qo‘shinlarining harakatlari oqibatida halok bo‘lganlar va yaradorlar soni o‘tgan yilga nisbatan 30 foizga oshgan. Bu ma’lumotlar BMT Xavfsizlik Kengashining 2025-yil yanvar oyida bo‘lib o‘tgan yig‘ilishida e’lon qilindi.
BMT bolalar orasida jabrlanganlar soni ortib borayotganiga alohida e’tibor qaratdi. 2024-yilning dastlabki uch choragida butun 2023-yilga nisbatan ko‘proq bolalar o‘limi va jarohatlanish holatlari qayd etildi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari bo‘yicha oliy komissari boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiyaning keng ko‘lamli bosqini boshlanganidan beri kamida 12 456 kishi halok bo‘lgan, ulardan 669 nafari bolalar.
Bir yil oldin BMT 10 191 nafar tinch aholi halok bo‘lgani haqida xabar bergandi. BMTning ta’kidlashicha, statistika faqat tasdiqlangan o‘limlarni aks ettiradi va qurbonlarning haqiqiy soni ancha yuqori bo‘lishi mumkin.
Harbiylar orasidagi yo‘qotishlar
Urushning uch yili davomida Ukraina rasmiylari harbiylar orasidagi yo‘qotishlar haqidagi ma’lumotlarni kamdan-kam hollarda e’lon qilgan.
Biroq 2025-yil fevral oyi boshida prezident Zelenskiy britaniyalik jurnalist Pirs Morganga bergan intervyusida bu raqamlarni aytdi. Urush paytidagi yo‘qotishlar, xususan, AQSh prezidenti Donald Trampning Ukraina 400 ming askarini yo‘qotgani haqidagi bayonotlari haqidagi savolga prezident Zelenskiy halok bo‘lgan ukrainalik harbiylar soni 45 100 kishini tashkil etishini aytdi.
Bir yil oldin prezident Zelenskiy 31 ming harbiy halok bo‘lgani haqida gapirgandi.
Ukraina ichidagi ko‘chmanchilar
Ijtimoiy siyosat vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yil dekabr oyi boshiga kelib Ukrainada 4,9 million ichki ko‘chirilgan shaxs ro‘yxatga olingan. Ulardan 3,6 millioni keng ko‘lamli bosqin boshlanganidan keyin ko‘chirilganlardir.
Ularning 2,5 mln nafari uy-joylari vayron bo‘lgani yoki faol jangovar harakatlar zonasida yoxud vaqtincha bosib olingan hududda joylashgani sababli o‘z uylariga qayta olmayapti. 2025-yil yanvar holatiga ko‘ra, 1,2 million vaqtincha ko‘chirilgan shaxs davlatdan yordam olgan. 2024-yilda ularga to‘lovlar uchun 57,6 milliard grivna (1,38 milliard dollar) ajratildi — bu keng ko‘lamli bosqindan oldingiga nisbatan 20 baravar ko‘p.
Xorijdagi ukrainlar
BMTning Qochoqlar bo‘yicha oliy komissari boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yil yanvar oyi o‘rtalarida dunyo bo‘ylab Ukrainadan 6,9 millionga yaqin qochqin ro‘yxatga olingan. Ulardan 6,3 millioni Yevropaga to‘g‘ri keladi.
Shu bilan birga, Yevrostat ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yil 31-dekabr holatida, Rossiyaning keng ko‘lamli bosqini tufayli Ukrainani tark etgan qariyb 4,3 million kishi Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida vaqtinchalik boshpana olgan.
BMT ma’lumotlari bilan farq Yevrostat Yevropa Ittifoqiga a’zo bo‘lmagan mamlakatlar raqamlarini hisobga olmagani bilan izohlanishi mumkin. Bundan tashqari, agar shaxs bir nechta mamlakatda vaqtinchalik himoya olgan bo‘lsa, ikki marta hisoblash ham mumkin.
Biroq, Yevrostat ma’lumotlariga ko‘ra, Germaniya (1,161 million kishi yoki umumiy sonning 27,3 foizi) va Polsha (0,991 million yoki 23,3 foiz) eng ko‘p ukrainaliklarni qabul qilgan.
Ukrainaning Iqtisodiy strategiya markazi tadqiqotida aytilishicha, uch yillik urushdan so‘ng 5,2 million ukrainalik xorijda bo‘lib turibdi. Shu bilan birga, urush boshlanganidan beri migratsiya va qochqinlar mavzusini kuzatib kelayotgan mutaxassislarning ta’kidlashicha, xorijdagi ukrainaliklar orasida erkaklar ulushi avvalgi tadqiqotga nisbatan 9 foizga oshgan.
Ukrainaga qaytishni rejalashtirayotganlar soni tadqiqot davomida birinchi marta 43 foizgacha tushib ketdi.
Iqtisodiy strategiya markazi, shuningdek, urush paytida migratsiya tufayli Ukraina 1,7−2,3 million ishchi kuchini yo‘qotganini hisoblab chiqdi. Ushbu yo‘qotish, markaz mutaxassislarining hisob-kitoblariga ko‘ra, Ukrainaga har yili urushdan oldingi YAIMning 5−7,8 foizi miqdorida zarar keltiradi.
Urush xarajatlari
Ukraina Moliya vazirligining BBC Ukraina xizmatiga ma’lum qilishicha, 2024-yilda xavfsizlik va mudofaa uchun budjet xarajatlari qariyb 2,1 trillion grivna (51,9 milliard dollar)ni tashkil etgan. Ya’ni urushning o‘rtacha bir kuni 5,7 mlrd grivna (142 mln dollar) atrofida bo‘lgan.
2025-yilda mudofaa kuchlarini ta’minlash uchun 2,2 trillion grivna (49 milliard dollar)dan ortiq mablag‘ ko‘zda tutilgan bo‘lib, bu yalpi ichki mahsulotning 26,3 foizini tashkil etadi.
Ushbu mablag‘ning 740 milliard grivnasi yillik ehtiyojni to‘liq qoplaydigan qurol-yarog‘ sotib olishga, qariyb 50 milliard grivnasi esa uchuvchisiz uchish apparatlarini ishlab chiqarish va sotib olishga yo‘naltiriladi.
Rossiya bosqini boshlanganidan beri Ukraina barcha mudofaa xarajatlarini o‘z mablag‘lari hisobidan qopladi. Biroq bu G7 mamlakatlari tomonidan qabul qilingan Extraordinary Revenue Acceleration for Ukraine dasturi (ERA) tufayli o‘zgarishi mumkin.
Moliya vazirligining ta’kidlashicha, ushbu dasturning o‘ziga xos xususiyati mablag‘larning bir qismini (Yevropa Ittifoqi va Britaniyadan) to‘g‘ridan-to‘g‘ri mudofaa ehtiyojlariga yo‘naltirish imkoniyatidir.
Vazirlikning fikricha, bu harbiy salohiyatni mustahkamlash va Ukraina armiyasining barcha muhim ehtiyojlarini ta’minlash imkonini beradi.
Xalqaro yordam
Ukraina ittifoqchilarining moliyaviy yordami Ukrainadagi iqtisodiy barqarorlikning asosiy omillaridan biri bo‘lib qolmoqda, chunki aynan u budjetning fuqarolik xarajatlarining katta qismini qoplaydi, Ukraina iqtisodiyotining barcha resurslari esa mudofaani moliyalashtirishga sarflanadi.
Moliya vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda Ukraina hamkorlardan qariyb 41,7 milliard dollar moliyaviy yordam olgan. 2022−2024-yillarda Ukraina ittifoqchilardan budjetga 115 milliard dollardan ortiq mablag‘ oldi.
Kuchli uchlik quyidagicha ko‘rinishga ega: Yevropa Ittifoqidan qariyb 45 milliard dollar kelib tushdi: 31 mlrd AQSh dollari, 12,4 mlrd dollar — XVJdan. 2025-yil boshidan beri Yevropa Ittifoqining hissasi yana 3 milliard yevroga oshdi.
Vayronagarchilik va zarar
Kiyev iqtisodiyot maktabi hisob-kitoblariga ko‘ra, 2024-yil noyabr holatiga ko‘ra, mamlakat infratuzilmasiga yetkazilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri zararning umumiy miqdori 170 milliard dollarga yetgan. 2024-yil yanvar holatiga ko‘ra, bu yo‘qotishlar 155 milliard dollarga baholangan.
Barcha sohalar orasida uy-joy sektori eng ko‘p zarar ko‘rgan — 60 mlrd dollar. 2024-yil noyabr holatiga ko‘ra, 236 mingta turar joy binosi shikastlangan yoki vayron bo‘lgan, shundan 209 mingtasi xususiy uylar, 27 mingtasi ko‘p qavatli uylar va yana 600 tasi yotoqxonalardir.
Donetsk, Xarkov, Lugansk, Kiyev, Chernigov va Xerson viloyatlari eng ko‘p vayronagarchilikka uchragan.
Iqtisodiyotning sekinlashuvi va inflyatsiyaning o‘sishi
Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, 2024-yilda Ukraina iqtisodiyoti 3,4−3,6 foizga o‘sdi. Yakuniy raqamlar keyinroq ma’lum bo‘lsa-da, bu bir yil oldin qayd etilgan 5,3 foizdan kamroq ekani allaqachon tushunarli.
YAIM o‘sish dinamikasi hali ham ijobiy, ammo aslida uni o‘sish emas, balki tiklanish deb atash kerak, chunki urushning birinchi yilida Ukraina iqtisodiyoti 29 foizga tushib ketgan. Urushning ikkinchi va uchinchi yillarida u bu pasayishning bir qismini qaytardi, lekin urushdan oldingi 2021-yil darajasiga chiqa olmadi. 2024-yilda iqtisodiy o‘sishning sekinlashishi bilan bir vaqtda Ukrainada inflyatsiya tezlashdi.
Butunrossiya jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi: G‘arb qo‘ygan maqsadlariga erisha olmadi
Markaz urushning 3 yilligi munosabati bilan “Dunyolar urushi” nomli tahliliy hisobotini e’lon qildi. Unda urush “Rossiyaning Ukrainadagi maxsus operatsiyasi” deb atalarkan, bu Rossiya va kollektiv G‘arb o‘rtasidagi qarama-qarshilikning cho‘qqisi bo‘ldi, deya ta’kidlandi: “Yaqinlashib kelayotgan bo‘ron hissi so‘nggi o‘n yillikda kuchayib bordi va asosiy savol „nima uchun“ emas, balki „qachon“ edi”.
“Kollektiv G‘arb Rossiyaning strategik mag‘lubiyatiga umid bog‘ladi. Uch yil davomida ketma-ket bir vaqtning o‘zida 3 ta frontda „zarbalar“ berildi: harbiy, axborot-psixologik, iqtisodiy. Bugun ko‘rib turibmiz: G‘arb qo‘ygan maqsadlarga erishilmadi. Rossiya „to‘kildi“ emas, balki bardosh berdi, yangi vaziyatga moslashdi. Bu hokimiyat va jamiyatdan ulkan konsolidatsiyani, odatiy yondashuvlarni o‘zgartirishni va vaziyatni boshqarishning yangi vositalarini izlashni talab qildi”, — deydi markaz.
Unga ko‘ra, bir qator murakkab vaziyatlarga qaramay, prezidentni qo‘llab-quvvatlash darajasi juda yuqori bo‘lib qolmoqda. Maxsus harbiy operatsiya boshida qisqa muddatli deb aytilgan bayroq atrofida birlashish barqaror hodisaga aylandi, deyiladi hisobotda.
Boshqa so‘rovlar
Sizningcha, zamonaviy Rossiya jamiyati adolatli tuzilganmi yoki yo‘qmi?
“Men Rossiya fuqarosi ekanligimdan faxrlanaman” degan fikrga qay darajada qo‘shilasiz?
O‘zingizni vatanparvar deb sanaysizmi?
Rossiyaning Ukrainadagi harbiy operatsiyasi Rossiya jamiyatiga, odamlar o‘rtasidagi munosabatlarga qanday ta’sir qildi?
The Guardian: Putinning uch yillik urushi ikkala davlat iqtisodiyotiga qanday ta’sir qildi?
Chegaraning har ikki tomonida e’lon qilingan inflyatsiya ko‘rsatkichlari mojaroning ikki davlat fuqarolari uchun davom etayotgan zarbasini ko‘rsatdi — Rossiyada narxlar 9,5 foizga, Ukrainada esa 12 foizga oshdi.
Rossiyaning yalpi ichki mahsuloti (YAIM) urush boshida -1,3 foizgacha tushib ketdi, ammo so‘nggi ikki yil ichida 3,6 foizdan tiklandi, deb xabar beradi XVJ. Ukraina yalpi ichki mahsuloti 2022-yil yoziga kelib 36 foizga pasaygan edi, yil yakunida esa 28,3 foizga tushib, 2023-yilda 5,3 foizga, 2024-yilda esa 3 foizga ko‘tarildi.
Keng ko‘lamli sanksiyalarga qaramay, Rossiya zavodlari urush mashinasini qo‘llab-quvvatlash uchun zarur bo‘lgan butlovchi qismlar va xomashyoni yetkazib berishda davom etmoqda. Neft, qisman tabiiy gaz, nikel va platinani noqonuniy sotishdan tushgan mablag‘lar oqimi davlat apparatining kengayishiga imkon berdi.
Tiklanish umidlari
Rossiyaning uzoq davom etgan hujumiga qaramay, Ukrainaning mustaqil davlat sifatidagi kelajagi Moskva propagandasi ishongandan ko‘ra yorqinroq.
Edge Hill universiteti biznes maktabining iqtisod va xalqaro biznes professori Kristofer Dentning aytishicha, Rossiya prezidentining Kiyevni, Vladimir Zelenskiyni va Ukraina aholisini bo‘ysundirish uchun zarur bo‘lgan vayronagarchilikni keltirib chiqarish uchun qilgan sa’y-harakatlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi, bu esa Ukrainani urush tugagan taqdirda investor uchun eng yaxshi garovga aylantiradi.
Taxminlarga ko‘ra, jangovar harakatlar to‘xtaganidan keyin Ukrainani qayta tiklash uchun kamida 500 milliard dollar kerak bo‘ladi.
Foto: Anadolu Agency/Getty Images
Ukrainaning chidamliligiga misol sifatida elektr stansiyalari va uzatish kabellariga yog‘ilgan bombalarga qaramay kuchaygan elektr energiyasi bozorini keltirish mumkin.
2023-yilda Rossiya Kaxovka GESini portlatib yubordi. Millionlab litr suv shahar va qishloqlar bo‘ylab oqdi, atrofdagi iqtisodiyotga kamida 2 milliard dollar zarar yetdi.
O‘shandan beri tiklanish jarayoni davom etmoqda. Agar 2024-yil yanvaridan o‘tgan oygacha elektr energiyasi importi 123 GVt/soatdan 183 GVt/soatgacha ikki baravarga oshgan bo‘lsa, xuddi shu davrda eksport atigi 5 GVt/soatdan 85 GVt/soatgacha ko‘tarildi.
“Bu Ukrainaning Yevropa supertarmog‘idagi o‘sib borayotgan rolini aks ettiradi”, — deydi Dent, elektr energiyasi eksporti asosan Moldova, Vengriya va Ruminiyaga yuboriladi.
Ukrainaning Qora dengizdagi portlari hali ham faoliyat yuritmoqda va savdo Dunay bo‘ylab g‘arbga, kamroq darajada poyezdlar orqali olib borilmoqda. Ayni paytda qishloq xo‘jaligi katta tiklanish bosqichini bosib o‘tdi.
Mamlakat 2021-yildagi kabi emas, ammo barqarorlik hayratlanarli, deydi Dent.
Keyingi 10 yilga nazar tashlasak, Ukrainada ko‘plab metall konlari mavjud, ularning aksariyati noyob bo‘lib, ba’zi hisob-kitoblarga ko‘ra, 11 trillion dollarga baholanadi.
Mamlakatning soliq tizimi ham ishlashda davom etmoqda. Dekabr oyidagi soliq tushumlari o‘tgan yilga nisbatan 50 foizga yaxshilanganini qayd etdi, chunki korporatsiyalar ko‘proq soliq to‘lagan va daromad solig‘i taxminan 60 foizga undirilgan. Yana bir turtki aksiz solig‘i tushumlarining 150 foizga oshishi bo‘ldi, farovonlik va davlat xizmati xarajatlarining aksariyati chet el agentliklari, shu jumladan, Xalqaro valyuta jamg‘armasidan olingan kreditlar tomonidan to‘landi va hali ham to‘lanmoqda.
