Markaziy bank 26-fevraldan boshlab xorijiy valyutalarning o‘zbek so‘miga nisbatan yangi qiymatini belgiladi.
AQSh dollari kursi kunlik savdolar yakuniga ko‘ra yana 15,29 so‘m arzonlashdi. Umuman olganda, dollar kursi ketma-ket sakkizinchi savdo kuni (14-fevraldan buyon) so‘mga nisbatan pasayib, deyarli 120 so‘mga (-0,91%) — 13003,95 so‘mdan 12884,62 so‘mgacha kamaydi. Bu 20-dekabrdan beri minimal ko‘rsatkich (12 893,07 so‘m).
Yil boshidan buyon so‘m dollarga nisbatan 0,28% mustahkamlandi. Taqqoslash uchun: 2024-yilning shu davrida milliy valyuta 1,2%, 2023-yilda 1% qadrsizlangan.
Payshanba kuni tijorat banklari dollarni 12 825 so‘mdan 12 880 so‘mgacha (faqat Hamkorbank’da) qabul qildi. Sotish kursi 12 950 so‘mdan (“Poytaxt bank” va “Kapitalbank”) 12 960 so‘mgacha o‘zgardi.
So‘mning kuchayishiga nima sabab bo‘ldi?
Janubiy Koreyaning Chonbuk milliy universiteti iqtisodchisi, magistranti Mirkomil Xolboyevning fikricha, bu holatning asosiy sababi — O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari valyutalarining mustahkamlanishi.
Fevral oyi boshida Rossiyada 1 dollar 97,8 rublni tashkil etgan bo‘lsa, 19-fevralda allaqachon 90,4 rublgacha tushgan (rubl 9,8% mustahkamlangan). Qozog‘iston tengesi ham fevral oyida 3,1% mustahkamlandi — bir dollar uchun 519,3 dan 502,9 tengegacha.
Rossiya va Qozog‘iston O‘zbekistonning tashqi savdo va xalqaro pul o‘ʻtkazmalari bo‘yicha eng yirik hamkorlari hisoblanadi. Tashqi savdo aylanmasining 24,1 foizi, noresurs eksportning 27,3 foizi ushbu mamlakatlar hissasiga to‘g‘ri keladi. Iqtisodchining qayd etishicha, rubl va tengening mustahkamlanishi so‘m kursiga ta’sir ko‘rsatmoqda.
Nega so‘m rubl va tenge kabi tez mustahkamlanmayapti?
Uning so‘zlariga ko‘ra, bunga ikkita sabab (yoki ikkalasi bir vaqtning o‘zida) bo‘lishi mumkin:
- valyuta bozori reaksiyasining kechikishi (lag), buning natijasida valyuta kursi hali moslashishga ulgurmagan;
- Markaziy bank siyosati so‘m almashuv kursining nisbiy barqarorligini saqlashga qaratilgan.
Uning qayd etishicha, 2024-yilning ikkinchi yarmida rubl va tenge keskin qadrsizlanganida, so‘m nisbatan barqaror bo‘lgan.
2024-yil iyul-dekabr:
- rubl dollarga nisbatan 15% arzonlashdi;
- tengega — 8,9%;
- so‘mna — atigi 2%.
Natijada o‘sha davrda so‘mning real ayirboshlash kursi mustahkamlandi.
Yanvar oyida eksport hajmi o‘tgan yilning yanvariga nisbatan 14,1% — 1,15 milliarddan 1,3 milliard dollargacha oshganini ham alohida ta’kidlash joiz. Import sekinroq sur’atlarda, ya’ni 3,06 milliarddan 3,2 milliard dollargacha (+4,4%) o‘sdi. Savdo balansidagi salbiy saldo ham 1,9 milliarddan 1,89 milliard dollargacha qisqardi.
