Тошкент транспорт бошқармаси раҳбари ва «Тошшаҳартрансхизмат» (ТШТХ) бошқарув раиси Анвар Жўраев йўналишлар тармоғини оптимизация қилиш, йўл ҳақи тариф режаларидаги ўзгаришлар ва жамоат транспорти ҳаракати тикланганидан сўнг йўловчиларни қандай ўзгаришлар кутаётгани ҳақида «Газета.uz»га берган онлайн-интервьюсида сўзлаб ўтди. Қуйида суҳбат матнини эътиборингизга ҳавола қиламиз.
ТШТХ ва Транспорт бошқармасининг карантин вақтидаги фаолияти ҳамда пандемиянинг тизимга таъсири
Карантин вақтида Тошкент Транспорт бошқармаси Ўзбекистон транспорт вазирлиги, ТШТХ, пойтахт ҳокимияти ва Туркиянинг Kalyon Trafik инжиниринг компанияси билан биргаликда жамоат транспорти йўналишларини оптималлаштириш устида ишламоқда.
Биз йўл-транспорт инфратузилмасини ривожлантириш концепциясини ишлаб чиқдик. У бўйича ишлар ҳозир тугатилган. Шаҳардаги транспорт инфратузилмаси ва транспорт оқимлари қайта кўриб чиқилмоқда.
Биз лойиҳамизда йўловчиларни биринчи ўринга қўйдик, улардан кейин моторсиз транспорт воситалари (велосипед, самокат, сигвей ва бошқалар) ва кейин жамоат транспортлари туради. Шахсий автомобилдан фойдаланиш бўйича қулайликлар энг сўнгги навбатда кўриб чиқилади. Биз «одамлар учун шаҳар» концепциясига мувофиқ ишлаяпмиз.
Пандемия сабабли биз биринчи ва иккинчи чоракка режалаштирган барча тадбирларимизни амалга оширишга улгурмадик.
Йўл ҳақини тўлашнинг автоматлаштирилган тизими муаммолари ҳақида
Карантин вақтида йўл ҳақини тўлашнинг автоматлаштирилган тизимини (АЙТТ) босқичма-босқич ривожлантириш бўйича ишларни тўхтатмадик. Биринчи чоракда транспорт карталарининг ишида узилишлар кузатилди. Тўловлар ҳар доим ҳам ўз вақтида ечиб олинмасди. Январь ойидан мартга қадар биз ишлаб чиқарувчилар билан ушбу хатоликларни аниқлаб, тизимни такомиллаштириб бордик. Транспорт ҳаракатланиши тиклангандан сўнг, бу муаммолар учрамаслиги керак.
Биринчи босқичда ТШТХнинг барча 1000 та автобусларига мобил валидаторлар ўрнатилди, барча метро бекатларида валидаторлар ўрнатилган турникетлар пайдо бўлди. Ойлик йўловчи карталари сотиладиган барча жойларда ва метрополитен кассаларида транспорт карталари сотилди.
Тан олиш керакки, транспорт картасининг таннархи юқори эди (11 минг сўм, бунга бир қатновнинг нархи ҳам киради). Карталарнинг реализацияси катта миқёсда эмас эди. Жамоат транспортлари қатнови чекланган вақтга қадар биз фақат 10 фоиз йўловчиларни карталар билан қамраб олдик. Биз бу кўрсаткични 60 фоизга етказишни режалаштираяпмиз. Апрель ойида транспорт карталарини сотиш бўйича акция ўтказишимиз керак эди. Уларни ярим нархида, битта қатнов нархида ёки йўловчиларга бепул тарқатиш имкониятлари ҳақида ҳам ўйлаган эдик.
Метрополитен жетонлари сотувини қисқартириш, автобус жетонлари сотувини тўхтатиш ҳамда бир маротабали QR-кодли чипталарни жорий этиш вазифалари турган эди. Лекин пандемия туфайли бу тадбирлар ҳам кейинга кўчирилди.
Йўлкира ҳақини тўлаш учун бир маротабали QR-кодли чипталарни жорий этиш режалаштирилган эди. Уларнинг дастурий қисми ишлаб чиқилган. Ушбу чипталарни АЙТТ мобил иловаси орқали сотиб олиш мумкин бўлади. Автобус жетонларининг сотуви ҳам тўхтатилади. Биз уларни муомаладан чиқмагунча қабул қиламиз.
Метро бекатларининг вестибюлларида янги турникетлар ўрнатмоқдамиз. Ушбу турникетларга валидаторлар ўрнатилган. Бу транспорт карталаридан фойдаланувчи йўловчилар ўтишининг тезлашишини таъминлайди.
Йўловчиларни нақд пулдан воз кечишга қизиқтириш ва тариф режалари
Вазирлар Маҳкамасининг тариф режалари бўйича қарори лойиҳаси ишлаб чиқилган. Ҳозирда ҳужжат Молия вазирлиги билан мувофиқлаштирилмоқда. Валидаторларнинг дастурий таъминотига улар ҳозирдан киритилмоқда.
Жамоат транспортлари ҳаракати тиклангандан сўнг, биринчи босқичда биз ҳозир амал қиладиган йўловчилар картасига муқобил тарзда 3, 7 ва 15 кун амал қиладиган карталарни киритамиз. Нархи жиҳатидан улар ҳар бир йўловчи учун ҳамёнбоп бўлади.
Амалдаги йўловчилар карталарининг камчиликлари шундаки, агар одам таътилда бўлса ёки бир ойда транспортдан тўлиқ фойдаланмаса, у транспорт картасини харид қилишга қизиқмайди. Бунда, йўл ҳақини бир маротабалик нархда тўлаб бориш — 1400 сўм — йўловчи учун оғирлик қилиши мумкин. Йўловчиларга 3, 7, 15 кунлик тариф режаларини сотиб олиш фойдалироқ бўлади. Лекин улар фақат электрон кўринишда мавжуд бўлади.
Бунда, нафақахўрлар, ўқувчилар ва талабалар учун ушбу тарифларни сотиб олишда 50 фоизлик имтиёз сақланади.
Бундан ташқари, биз «пересадка» тарифлари учун дастур ва норматив қисмларини ишлаб чиқяпмиз. Йўл ҳақи нархи масофанинг узоқлигига боғлиқ бўлади. Транспортдан чиққанда, йўловчилар ўтилган масофа бўйича пул ечиб олиниши учун транспорт картасини валидация қилишлари керак бўлади.
Энг кўп «пересадка» қиладиган йўловчиларга йўл ҳақи компенсация қилинади. Йўловчи қанча кўп «пересадка» қилса, йўл ҳақи учун шунча камаяди. Ҳаттоки, улар маълум бир сонга етганида транспортдаги қатнов йўловчилар учун бепул бўлиши мумкин.
Стационар валидаторларни ўрнатиш
Бошланишида валидаторлар автобуслар ва ҳайдовчиларга бириктирилмаган эди. Карантин пайтида биз тизимни такомиллаштирдик ва ҳозир валидаторлар ҳайдовчи, автобус йўналиши, ҳар бир транспорт воситаси ва автобус паркларига бириктирилди.
Бундан ташқари, ҳайдовчилар ва кондукторлар ҳамма вақт ҳам транспорт карталари орқали тўловларни қабул қилишга улгурмаётган эди. Шунинг учун, биз ҳар бир автобусга иккитадан стационар валидатор ўрнатишни режалаштирганмиз.
Амалдаги йўналишлар тармоғи бўйича иккита валидатор ўрнатиш жамоат транспортларида йўловчилар сони кўп бўлганда ва тиқилинч пайтларда йўл ҳақини тўлашга ҳалақит берадигандек туюлиши мумкин. Лекин бундай эмас. Автобус йўналишлари оптималлаштирилгандан сўнг автобусларга бўлган босим камайиб боради.
Тушум бўйича режадан воз кечиш
Транспорт карталари билан йўловчиларни қоплаш 60 фоизга етганда, тушум бўйича режадан воз кечамиз. Биз бу кўрсаткичларга учинчи-тўртинчи чоракда эришмоқчимиз.
Бу ҳолатда ТШТХ, Тошкент шаҳар ҳокимлиги ва Транспорт вазирлигига аҳолининг қўллаб-қувватлаши жуда керак бўлади. Кўпроқ одамлар кузатиб бўлмайдиган нақд пул айланмасининг олдини олувчи транспорт карталарига ўтишлари керак. Йўловчини қизиқтириш учун биз тариф режаларини киритмоқдамиз.
Тушум бўйича режани бекор қилишга ҳайдовчилар ижобий муносабат билдиришмоқда. Биз бу мавзу бўйича улар билан гаплашдик. Ҳайдовчилар ва кондукторлар бу масаладан манфаатдорлар.
Режадан воз кечиш бизга сифатлироқ хизмат кўрсатишга ёрдам беради. Ҳайдовчининг ойлиги ишланган соатларга қараб шаклланса, хизматлар яхшиланади. Қўшимча тўловлар ҳайдовчининг ҳаракат жадвали, интервали ва йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилганлигига қараб шаклланади.
Бугун ҳам бу омиллар мавжуд. Лекин ҳайдовчиларнинг ойлиги шаклланиши бўйича амалдаги низомда режа бўйича тушум биринчи ўринда турибди. Бу ҳолат режа бажарилмаганлигини бошқа тўловлар бўйича қоплаш имкониятига тўсиқлик қилади. Биз режадан воз кечсак, ҳайдовчилар ойлиги хизматлар сифатига боғлиқ бўлади.
Режа бекор қилиниши билан биз босқичма-босқич равишда кондукторларни транспорт карталари орқали йўл ҳақи тўланганлигини текширувчи назоратчилар этиб қайта тайёрлаймиз. Мобил валидаторлар кондукторларнинг иш инстуременти бўлиб қолади, автобусларда фақат стационарлар қолади.
Тушум бўйича режанинг бекор қилиниши автобус паркларидаги техник ходимларга таъсир қилмайди. Йўналиш тармоқлари оптималлаштирилгандан сўнг йўналишлар даромадининг зарари камаяди, ТШТХ даромади (фойда эмас) ўсади ва автопаркларда барча ходимларининг устамаси мос равишда ўсиб боради.
Йўналишлар тармоғини оптималлаштириш
Бугунги йўналишлар тармоғи транспорт талабларига жавоб бермайди. Йўналишлар тармоғининг оптималлашуви йўловчилар қатновини турли транспортларга бўлишга, автобуслар ҳаракатининг интервалларини қисқартиришга ва интенсивлигини оширишга ёрдам беради.
Биз тайёрлаган ҳукумат қарори лойиҳасига кўра, 12 та транспорт-ўтиш узели (ТЎУ) қурилиши режалаштирилган. Уларнинг барчаси шу йил фойдаланишга топширилади.
ТЎУ ва метрополитеннинг янги линиялари йўналишлар тармоғини оптималлаштириш учун муҳим. Биз метрони автобуслар ва йўналишли таксилар билан боғлашимиз керак. Ўйлашимча, карантин тугашигача метро Ҳалқа линиясининг Қўйлиқ бозоригача бўлган қисми ва Юнусобод линиялари тайёр бўлади. Сергели линиясини йил охиригача фойдаланишга топшириш режалаштирилмоқда.
Оптималлаштириш бизга керак жараён. Чунки амалдаги йўналишлар тармоғи рационал эмас ва транспортлар оқимини қаноатлантирмайди. У на йўловчилар, на ташувчилар учун қулай.
Шундай йўл қисмлари борки, уларда автобуслар, йўналишли таксилар ва метро бир-бирини такрорлайди. Бундай йўналишлар 60 тагача мавжуд. Айниқса Сергелида такрорланадиган йўналишлар кўп. Ушбу туманда учта автопарк хизмат кўрсатади. Кўплаб ҳолатларда ҳайдовчилар бир-бири билан рақобатлашиб, йўл ҳаракати ҳодисаларини келтириб чиқаришади.
Ишлаб чиқилаётган йўналишлар тармоғида йўл-транспорт инфратузилмасининг ривожланишидан келиб чиқиб, такрорланишларни камайтирамиз. Бу кўрсатилаётган хизматлар сифатига ижобий таъсир кўрсатади, магистрал йўллардаги гавжумликни камайтиради ва ҳайдовчиларнинг бир-бири билан рақобат қилишга йўл қўймайди.
Йўналишлардаги автобуслар сонини камайтирмаяпмиз. Балки ҳаракат трассасини ўзгартирамиз. Йўловчилар қатновини ҳисобга олиб, ҳаракат интервалини ва автобус классларини ўзгартиряпмиз. Ҳозир вазият шундайки, охирги бекатлар тиғиз пайтларда автобуслар билан тўлиб кетади. Оралиқ бекатларда эса йўловчилар автобусларга сиғишмайди. Агар интервалларни қисқартирсак, автобуслар охирги бекатлардан ярмигача тўлиб йўлга чиқишади ва барча бекатларда йўловчи олишлари мумкин бўлади.
Бундан ташқари, биз энг банд бўладиган йўналишлардаги интервалларни қисқартирамиз ва йўловчилар оқимига қараб жамоат транспортларини қайта бўлиб чиқамиз. Йўловчи оқими катта бўлган йўналишларда кўп ўринли автобуслар ҳаракатланади. Кам ўринли автобуслар эса ташувчи йўналишларга қўйилади — маҳаллалардан марказий ва магистрал кўчаларга. У ердан йўловчилар метро ёки магистрал автобусларга ўтиришлари мумкин бўлади.
Шундай қилиб, бизнинг ҳисоб-китобларимизга кўра, Сергелидан шаҳар марказига келаётган киши 15 дақиқа атрофида вақт тежайди.
Йўналишлар оптималлашуви лойиҳаларини ишлаб чиқишдан олдин йўловчилар оқими мониторинг қилинди. Биз сўровлар ва 51-автобус йўналиши йўловчиларини санаш учун ўрнатилган видеокамераларнинг ёзувларидан фойдаландик.
Йўналишлар тармоғи — тирик организм. Бизда кўплаб қурилишлар кетяпти, шаҳар ривожланмоқда, ўсмоқда. Аҳолининг қатнаш марказлари ҳам ўзгариб боради. Турли хил омиллардан келиб чиқиб, йўналишлар тармоғи ўзгариб боради. Ишлаб чиқилган йўналишлар тармоғи 10 йил ишлайди деб ҳеч ким кафолат бера олмайди.
Биз қисқа муддат ичида йўналишлар тармоғини ўзгартиришимиз ва йўловчиларга қулайликлар яратишимиз учун АЙТТ ўз вақтида маълумотни етказиб туради. Агар бизда савдо маркази очилса, биз унга элтадиган йўналишларни ўйлаб чиқишимиз керак, йўловчиларнинг ўзи буни сўрашини кутиш керак эмас.
Йўналишлар тармоғини оптималлаштиришда жамиятнинг ўрни
Йўналишлар тармоғини оптималлаштириш бўйича лойиҳаларни биз ижтимоий тармоқларда муҳокама учун эълон қиламиз. Бу ташувчининг йўловчи билан диалогидир. Бизга кўплаб таклифлар келиб тушади, улар ишчи гуруҳ томонидан кўриб чиқилади. Барча таклифлар махсус очилган «Общественный совет по оптимизации пассажирского транспорта» Telegram гуруҳи орқали қабул қилинади.
Бундан ташқари, биз жамоат транспортлари соҳасидаги фаоллар билан шанба кунлари ҳар бир йўналишни оптималлашуви бўйича лойиҳаларни муҳокама қилишга келишиб олдик. Сифатли ва керакли таклифларни, албатта, кўриб чиқишга тайёрмиз ва уларни лойиҳаларга киритамиз. Карантин тугагач, шундай учрашувларни жойларда ташкиллаштирамиз.
Бундан ташқари, йўловчиларга жамоат транспортларидан тўғри фойдаланиш бўйича маълумотларни етказиш учун ҳам ҳаракат қиляпмиз. Охирги бекатларда тушунтирувчи материаллар бўлади.
Охирги лойиҳа ҳам эълон қилинади. Ишонтириб айтмоқчиманки, ҳеч қайси массив транспортсиз қолмайди. Бизнинг мақсадимиз — жамоат транспортининг ҳаммабоплигини таъминлаш.
Жамоат транспортининг харажатларни қоплай олиши
Бутун дунёда жамоат транспорти давлат томонидан таъминланади. Ўзбекистон ҳам истисно эмас. Жамоат транспорти — бу ижтимоий лойиҳа, унда ижтимоий қўллаб-қувватлаш муҳим.
Бугун йўналишлар харажатини қоплаш нархи 2000 сўмни ташкил этади, лекин йўл ҳақи нархи 1400 сўм. Биз харажатларни минималлаштиришимиз ва оптималлаштиришимиз мумкин, йўналишларни кам харажатли қилишимиз мумкин, лекин тўлиқ ўзини қоплашга чиқиб бўлмайди.
Оптималлашув ва рационал фойдаланишдан сўнг йўловчиларга қулай ва ташувчиларга фойдали бўлади. Даромад ошади, лекин фойда ҳақида гап кетаётгани йўқ.
Жамоат транспортининг инфратузилмаси: BRT, трамвайлар ва автобус бекатлари
Ҳукумат қарори лойиҳасига кўра, Фарғона йўли кўчасини 2020 йил охиригача реконструкция қилиш режалаштирилмоқда. Бу ҳудудда BRT-автобуслари (тезкор автобус транспорти) учун белгиланган ва асосий қатнов қисмидан ажратилган йўллар қурилади. Бу тезкор жамоат транспортининг тўсиқсиз ҳаракатланишига ёрдам беради.
Бу автобуслар Compas савдо марказидан Амир Темур хиёбонигача ҳаракатланади. Тиғиз пайтларда эса ушбу автобуслар орасидаги интервалларни уч дақиқага қисқартириш режалаштирилмоқда.
Бундан ташқари, ушбу тезкор йўналиш учун 20 та электробус сотиб олиш кўзда тутилмоқда. Ҳозирда ушбу харид бўйича жараён Иқтисодиёт вазирлиги билан мувофиқлаштириш босқичида турибди. У тасдиқлангандан сўнг биз 20 та электробус сотиб олиш бўйича танлов ўтказамиз.
Газ ёки электр-двигателли ва фақат кўп ўринли автобусларни сотиб олиш бўйича уч йиллик режамиз ҳам бор. Босқичма-босқич дизель автобусларидан воз кечамиз. Янги автобусларни харид қилиб боришимиз билан, биз кам ўринли Isuzu автобусларини эксплуатациядан чиқариб борамиз.
Ҳозир Тошкентда кондиционерли 190 та автобус мавжуд. Бу йил фақат 20 та кондиционерли электробуслар харид қилиш режалаштирилган.
Трамвайларга келсак, мен уларни қайтаришни умуман кўриб чиқмаяпмиз, дея олмайман. Биз бу масалани мақсадга мувофиқлигидан келиб чиққан ҳолда, трамвайларни қайтариш бўйича таклифларни киритиб борамиз.
Тошкентдаги барча 2000 та автобус бекатларини уч йил давомида янгилаш бўйича ягона концепцияни танладик. Улар халқаро стандартларга жавоб беради ва имконияти чекланган йўловчилар учун ҳам қулайликлар яратилади.
Янги бекатлар оммавий овқатланиш ёки савдо нуқталарини назарда тутмайди. Амалдаги савдо нуқталарини сақлаб қолиш масаласи кўриб чиқилади. Бу бекатларда йўловчилар учун автобус келиши вақти кўрсатиладиган табло, вендинг автоматлари, банкоматлар ва Wi-Fi бўлади.
Бу бекатлар хусусий тадбиркорларга берилади, улар реклама қўйиш орқали пул ишлашлари мумкин бўлади. Бизда потенциал инвесторлар бор. Улар ҳокимият билан келишув шартларини бажаришлари керак бўлади. Шаҳар ҳокимининг ушбу масала бўйича қарори ишлаб чиқилган ва ҳозир мувофиқлаштириш босқичида. Уни май охиригача мувофиқлаштириш режалаштирилмоқда.
Тошкентда велосипедлар учун инфратузилма яратиш
Тошкентда велосипедлар учун инфратузилма яратиш лойиҳаси Тошкент шаҳар ҳокимлиги, ЙҲХББ, Транспорт бошқармаси томонидан Ўзбекистон ва ЕХҲТ веложамияти билан ҳамкорликда ишлаб чиқилмоқда. Немис компанияси Planungsbüro VAR+ велосипедлар учун инфратузилма яратиш бўйича ўз таклифларини бизга киритишди.
Концепцияга кўра, 12 та аҳоли зич жойлашган туманни шаҳар маркази билан боғлайдиган велойўлаклар қурилиши режалаштирилмоқда. Аҳолининг қатнов нуқталари, ҳаракатланиши ва бошқа омиллар ўрганилди.
Ўйлашимча, икки йил давомида биз барча 12 та велосипед йўналишларини ишга туширамиз. Концепция Тошкент шаҳар ҳокимлиги ва Транспорт бошқармаси сайтларида ҳамда ижтимоий тармоқларда муҳокама учун эълон қилинади.
Бундан ташқари, байк-шерингни (велосипедлардан биргаликда фойдаланиш хизмати — таҳр.) татбиқ этиш, велосипедлар тўхташ жойларини қуриш бўйича музокаралар олиб борилмоқда. Бизда ушбу лойиҳани амалга оширмоқчи бўлган потенциал инвесторлар бор.
