Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (ИТИМ) экспертлари Бахтиёр Исмоилов ва Бахтишод Ҳамидов Ўзбекистон иккиламчи автомобиль бозоридаги ҳолат ва автомобиль нархига таъсир қилувчи омилларни ўрганиб чиқишди.
ИТИМ маълумотларига кўра, Ўзбекистонда 3 миллиондан ортиқроқ енгил автомобиллар руйхатдан ўтган. Иккиламчи бозорнинг ҳажми йилига тахминан 2 миллиард долларни ташкил этган ҳолда, ҳар йили 400−500 мингга яқин олди-сотди шартномалари амалга оширилади.
Ўзбекистонда (қайта) рўйхатдан ўтган транспорт воситалари сони
(январь 2018=100%)
Экспертларнинг таъкидлашича, узоқ йиллар давомида автомобилларнинг нархи уларнинг ишлаб чиқарилган йилига боғлиқ бўлмаган, аммо сўнгги йилларда вазият ўзгара бошлади. Бу, асосан, янги машина сотиб олишдаги тўсиқларнинг камайиши билан боғланмоқда.
Дастлабки таҳлилларнинг кўрсатишича, ҳозирги кунда ўрта ҳисобда автоуловнинг бир йилга эскириши унинг нархини 600 долларга пасайтиради. Бироқ бу ҳисоблаш усули автомобилнинг турли хил хусусиятларининг нархга таъсир қилиш эҳтимолини инобатга олмайди. Шу сабабли, ушбу камчиликларни ҳисобга олган ҳолда иккиламчи автомобиль бозорини таҳлил қилиш учун интернет маълумотларини йиғиш ва қайта ишлашга мослашган махсус веб-скрейпинг усули ишлатилди.
Русуми ва йиллар бўйича ўртача автомобиль нархлари (АҚШ долларида)
(веб-скрапинг усули орқали йиғилган)
Марка | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
Chevrolet Captiva, 2 позиция | 16593 | 19000 | - | 24000 | - | - | - |
Chevrolet Captiva, 3 позиция | 19271 | 20122 | 20740 | 19500 | - | - | - |
Chevrolet Captiva, 4 позиция | 20071 | 21143 | 24728 | 25364 | 28492 | 35000 | 36500 |
Chevrolet Cobalt, 1 позиция | 7338 | 7721 | 8516 | 8472 | 8610 | 8850 | - |
Chevrolet Cobalt, 2 евро | 8107 | 8025 | 8306 | 8043 | 9471 | 9742 | 10467 |
Chevrolet Cobalt, 2 позиция | 7971 | 8150 | 8459 | 8768 | 9141 | 9647 | 10041 |
Chevrolet Cobalt, 3 позиция | 8292 | 8379 | 9231 | 9236 | 8225 | 10273 | 9982 |
Chevrolet Cobalt, 4 позиция | 8184 | 9029 | 9350 | 9967 | 9813 | 10595 | 11349 |
Chevrolet Damas | 6181 | 6372 | 6666 | 7150 | 7282 | 7779 | 8046 |
Chevrolet Labo | - | 7450 | 8063 | 8280 | 8748 | 9186 | 9007 |
Chevrolet Lacetti | 9213 | 9262 | 10000 | 10900 | 12233 | 11235 | 12413 |
Chevrolet Lacetti, 1 позиция | 8695 | 9072 | 9387 | 9728 | 10255 | 11258 | 11883 |
Chevrolet Lacetti, 1 позиция | 9176 | 8936 | 9618 | 10383 | 10765 | 11271 | 11965 |
Chevrolet Lacetti, 2 позиция | 9009 | 9215 | 10000 | 10100 | 10889 | 11105 | 11833 |
Chevrolet Lacetti, 3 позиция | 9545 | 10063 | 9680 | 11554 | 11853 | 12757 | 13881 |
Chevrolet Malibu 2 | - | - | - | 23978 | 26212 | 27457 | 28051 |
Chevrolet Malibu, 2 позиция | 14977 | 15466 | 16493 | 22700 | 27438 | 23934 | 28857 |
Chevrolet Malibu, 3 позиция | 16033 | 16900 | 17750 | 28000 | 26350 | 26789 | 28352 |
Chevrolet Matiz | 4688 | 4470 | 4283 | 5554 | 5042 | - | - |
Chevrolet Matiz Best, 2 позиция | 5100 | 4813 | 6000 | 5433 | 5189 | - | - |
Chevrolet Matiz Best, 3 позиция | 4543 | 5063 | 5404 | 5513 | 5108 | - | - |
Chevrolet Matiz, 1 позиция | 4394 | 4493 | 4055 | 4862 | 5216 | - | - |
Chevrolet Matiz, 2 позиция | 4435 | 4504 | 4765 | 5180 | 4875 | 6000 | - |
Chevrolet Matiz, 3 позиция | 4812 | 4746 | 4580 | 5367 | 5667 | 5792 | - |
Chevrolet Matiz, 4 позиция | 4639 | 4942 | 5275 | 5271 | 5950 | - | - |
Chevrolet Nexia 2 | 6551 | 7259 | 6643 | 7300 | 8203 | - | - |
Chevrolet Nexia 3, 2 позиция | - | - | 7816 | 7985 | 8037 | 8375 | 8819 |
Chevrolet Nexia 3, 4 позиция | 9000 | 8478 | 8498 | 8907 | 9461 | 10182 | |
Chevrolet Spark, 1 позиция | 5302 | 6205 | 5931 | 6000 | 7000 | - | 8165 |
Chevrolet Spark, 2 евро позиция | 5989 | 6127 | 6859 | 6955 | 6968 | 7321 | 7776 |
Chevrolet Spark, 2 позиция | 5932 | 6027 | 6311 | 6515 | 6843 | 7124 | 7500 |
Chevrolet Spark, 3 позиция | 6022 | 6235 | 6336 | 7140 | 7528 | 7714 | 8714 |
Chevrolet Spark, 4 позиция | 6050 | 6672 | 8167 | 7413 | 7863 | 8565 | 8846 |
Chevrolet Tracker, 2 позиция | - | - | - | - | 17000 | 18948 | 19814 |
Daewoo Damas | 5000 | - | - | - | - | - | 7782 |
Daewoo Lacetti | 9500 | 8217 | 9487 | 9094 | - | - | - |
Daewoo Matiz (Standart) | 4363 | 4441 | 4583 | 5050 | - | - | - |
Daewoo Matiz Best | 4550 | 5000 | 5500 | - | - | ||
Daewoo Nexia | 5936 | 5761 | 6200 | - | - | - | 8429 |
Daewoo Nexia II | 6364 | 6529 | 6543 | - | - | - | - |
Kia Carnival | - | 22915 | 27199 | 26500 | 32833 | 35000 | 37500 |
Ravon Nexia R3 | - | - | 8205 | 8028 | 8487 | 8098 | 10079 |
Ravon R4 | 7908 | 8200 | 9500 | 9094 | 9570 | 10014 | 10534 |
ВАЗ (Lada) Largus | 9061 | 10455 | 11214 | 12249 | 12825 | 13918 | 13624 |
ВАЗ (Lada) Vesta | - | 8200 | 10500 | 10669 | 11429 | 12507 | 13382 |
ВАЗ (Lada) Нива | 8000 | 7129 | - | 11584 | 10200 | 10800 | 12140 |
Маълумотлар тавсифи
Тадқиқотлар натижасига кўра, марка, ранг, сотилиш жойи ва бошқа жиҳатлари бир хил бўлган ва фақат ёшида фарқ қиладиган автомобиллар солиштириб кўрилганда, бир йилга эскириш нархни ўртача 300−400 долларгача пасайишига олиб келиши аниқланди.
Шу билан бирга, натижаларга кўра, автомобилнинг юриб ўтган масофаси унинг нархига сезиларли таъсир қилмайди. Буни ишлаб чиқарилган йили юриб ўтилган масофани аллақачон ўзида акс эттириши, шунингдек, одометрдаги рақамларни орқага айлантириш амалиёти кенг тарқалганлиги билан изоҳласа бўлади. Шунга ўхшаш фикрлар бу соҳадаги бошқа мутахассислар томонидан ҳам келтириб ўтилган.
Автомобилнинг ишлаб чиқарилган йили ўртача юриб ўтган масофаси орасида боғлиқлик мавжуд
Манба: Интернет маълумотларидан фойдаланган ҳолда муаллифларнинг ҳисоб-китоблари.
Бир хил марка, позиция, ишлаб чиқарилган йил, аксессуарлар билан жиҳозланган автомобиллар учун ойналарнинг қорайтирилганлиги нархни ўртача 350 долларга оширади. Бугунги кунга қадар ойнани қорайтиришнинг энг кенг тарқалган турига рухсат олиш учун қарийб 220 доллар тўлаш керак бўлган, қўшимча ўрнатиш харажатларини ҳам инобатга олганда бу натижаларнинг ишончлилиги тасдиқланади. Бундан ташқари, кондиционер совутиш тизими мавжудлиги автомобиль нархини 170−200 долларга оширади, шунингдек, аудио тизими ўрнатилганлиги нархни қўшимча 100−120 долларга, Bluetooth имконияти мавжудлиги 240 долларга, премиум русумдаги автомобилларда линзали оптика ўрнатилганлиги 420 долларга қимматлаштиради.
Шу билан бирга, сигнализацияли ва сигнализация ўрнатилмаган бир хил характеристикали автоуловлар нархлари ўртасида сезиларли фарқ топилмади. Шунга ўхшаш парда, туман чироқлари, ксенон, сезгичлар, гидравликали бошқарув тизими, люк мавжудлигининг нархга сезиларли таъсири аниқланмади.
Бир хил параметрларга эга бўлган автомобиллар таққослаганда Captiva 4 ва 1-позициялари нархлардаги фарқ 9500 долларни, Cobalt 4 ва 1-позициялари нархлардаги фарқ 1400 долларни, Cobalt евро ва миллий версия нархлардаги фарқ 300 долларни, Lacetti 3 ва 1-позиция нархлардаги фарқ 700 долларни, газли ва газсиз Lacetti нархлардаги фарқ 400 долларни ташкил этди.
Malibu-2 ва Malibu маркалари ўртасидаги фарқ тахминан 9000 долларни ташкил этди. Matiz ва Nexia-2 маркалари учун автомобилнинг позицияси амалда нархга таъсир қилмаслиги аниқланди, максимал фарқ фақат 100−150 долларгача етиши мумкин.
Шунингдек, натижалар Nexia-2 нинг DOHC ва SOHC сериясига тегишлилиги унинг нархига таъсир этмаслигини кўрсатади. Spark учун иккиламчи бозорда 4- ва 1-позициялар қийматининг фарқи 1200 долларни ташкил қилди ва евро версия нархи 300 долларга қимматроқлиги аниқланди.
Ҳар хил русумдаги ва позициядаги автомобилларнинг ўртача нархи
Бир хил шароитларда ранг ҳам автомобилларнинг нархига таъсир қилиши мумкин. Жигарранг, қора, нам асфалт ва қизил ранг нархнинг ошишига олиб келиши аниқланди.
Нархга ижобий таъсир қилувчи ранглар қаторида оқ рангнинг йўқлигини бу ранг машинанинг нархига эмас, балки ликвидлигини (сотиб олиш ва сотиш интенсивлиги) ошишига ҳисса қўшиши билан изоҳланиши мумкин.
Маълумот учун: веб-скрапинг (web-scraping) — интернетдан маълумотларни автоматик равишда олиш ва йиғиш учун зарур бўлган дастурий таъминот тизими. Веб-скрапинг ишлатишнинг энг кенг тарқалган йўналишларига веб-индекслаш, электрон тижоратда нархларни кузатиш ва таққослаш, бозор тадқиқотлари, маҳсулотларни таҳлил қилиш, савдо маълумотларини тўплаш, шунингдек, ижтимоий тармоқларни ўрганиш киради.
Олинган маълумотларнинг манбаи Uznet тармоғидаги электрон тижорат сайтлари ва савдо майдончалари ҳисобланиб, тахминан 20 мингта автомобиль ҳақида маълумотлар тўпланди. Ҳар бир транспорт воситаси ўз нархи, русуми, позицияси, ишлаб чиқарилган йили, двигатель тури, юрган масофаси, ранги ва бошқа параметрларига эга.
Дастлабки маълумотлар автомобилларнинг ҳақиқий таснифига зид бўлган маълумотлардан тозалангандан сўнг тадқиқ қилинадиган автомобиллар сони 10 минг даражасида сақланиб қолди.
