8 апрелдан бошлаб Тошкент шаҳри кўчаларида реклама қурилмаларини оммавий бузиб ташлаш ишлари олиб борилмоқда. «Газета.uz»нинг кўча рекламалари соҳасидаги манбасининг маълумотларига кўра, бу вақт давомида 300га яқин билбордлар демонтаж қилинган.
Шаҳар ҳокимияти вакиллари ташқи реклама объектларини ўрнатишга мораторий эълон қилинган куннинг эртасиданоқ билбордларни бузишни бошлади. Мораторий 31 декабрга қадар амал қилиши ва ташқи реклама объектларида (конструкцияларида) жойлашган рекламага тааллуқли эмаслиги айтилган эди.
Бироқ «Газета.uz» билан суҳбатда тадбиркорлар мораторий эълон қилинишидан олдин ва қонуний асослар билан ўрнатилган конструкциялар ҳам демонтаж қилинаётганлигини айтишмоқда. Таҳририят уларнинг бир нечтаси ҳамда Реклама индустрияси милий ассоциацияси билан гаплашди.
«Оғзаки топшириқ»
ЯТТ Саидумарова Л.Г.нинг вакили бўлмиш Аmbient Media Group компанияснинг маркетинг бўйича директори Лилия Файзиева демонтаж ишлари огоҳлантиришларсиз бошланганини айтади.
«[Халқ депутатлари шаҳар кенгашининг] мораторий ҳақидаги қарори чиқиши биланоқ 8 апрелдан шундай ҳолатлар бошланиб кетди, демонтаж учун келишганда, ички ишлар органлари ҳам туришганди. Лекин уларнинг ҳаммаси ижрочи. Ҳеч ким бизни огоҳлантирмади. Бизни огоҳлантиришганда, биз ҳозир бундай ҳаракат қилмаган бўлардик. Шунчаки келишди ва [билбордларни] олиб ташлашди», — дейди у.
У компаниясининг учта конструкциясини ҳеч қандай асосларсиз бузиб ташлашганини айтмоқда.
«Бузиб ташлаш вақтида улар ҳеч қандай ҳужжат кўрсатишмайди. Мен Тошкент ҳокими Жаҳонгир Ортиқхўжаев билан учрашувда бор эдим. Албатта, у бунақа топшириқлар бермаганлигини айтди. Биз келиб конструкцияларни бузиб ташлашаётганлигини айтсак, у ички ишлар органларига мурожаат қилишимизни айтди. Лекин демонтаж ишлари оғзаки топшириқ асосида кетяпти-ку», — дея таъкидлайди тадбиркор.
Унинг айтишича, конструкцияларнинг паспорти бўлишига қарамасдан, улар бузиб ташланган.
«Биз, конструкциялари бузиб ташланган агентликлар бозорда 20 йилдан бери фаолият юритамиз. Барча компанияларнинг паспорти бор, яъни биз конструкцияларни қўйганда барча хизматлар сафарбар қилинган — бу ПХХ (Президент хавфсизлик хизмати — таҳр.), архитектура ва бошқалар. Барчаси қоидалар бўйича», — дейди Лилия Файзиева.
ЯТТ вакили 2018 йилнинг декабрида соҳани тартибга солган ва конструкцияларнинг қонунийлигини текширган «Тошкент Реклама-Сервис» ДУК ёпилганлигини эслатди. Кейин шунга ўхшаш бошқа органлар тузиш бўйича ҳаракатлар бўлган («Тасвирий ойина», «Пойтахт реклама сервис» ДУК), лекин булар амалга ошмаган. Собиқ ходимлар ўз йўли билан бўлиб кетган.
Лилия Файзиеванинг таъкидлашича, икки йил давомида регулятор йўқлиги сабабли шаҳарда «тартибсизлик» бошланди ва шаҳар қиёфасини бузган кўплаб ноқонуний равишда ўрнатилган конструкциялар пайдо бўлган.
«2020 йилда карантин эълон қилинганидан сўнг хатловдан ўтказиш бўйича ҳаракатлар бошланди. Монополияга қарши курашиш қўмитаси ва ҳокимият бизнинг конструкцияларимиз ВМҚ №104га („Ташқи реклама бозорини тартибга солиш тўғрисида“ 20 февраль 2020 йил — таҳр.) мос келмайди деб ҳаттоки устимиздан судга ҳам мурожаат қилишган эди. Лекин биз судларда ютиб чиқдик. Бизда ҳаммаси жойидалиги ҳақида акт туздик, конструкциларимизни тартибга келтирдик. Шу билан барчаси тугади, лекин ҳаммасини тозалаш ва фақат кераклиларини қолдириш бўйича аниқ ва яхши хатлов ўтказиш бўйича ишлар қилинмади. Яъни хатлов танлаб ўтказилган», — дея тушунтиради у.
«Юқоридан топшириқ»
Аноним тарзда жавоб берган бошқа бир тадбиркорнинг сўзларига кўра, реклама конструкцияларининг демонтажи «юқоридан келган топшириқ» билан бошланган.
«Барчаси 8 апрель куни бошланди. Аввал „президент трассаси“ бўйлаб барчасини олиб ташлашди. Тадбиркорлар етиб келишди, лекин ҳеч нарса қила олишмади, чунки у ерда туман ҳокими, прокурор, Миллий гвардия ходимлари ва битта автозак турганди. Шундан кейин ҳар кечаси конструкцияларни бузишади. Улар ҳукуматнинг 104-сонли қарорига асосланишларини айтишади, лекин у ерда демонтаж суд қарори билан амалга оширилиши айтилган. Мен шахсан Миробод тумани ҳокимияти вакили билан гаплашдим, у „Биз ҳеч нарса қила олмаймиз, биз солдатлармиз, бизга юқоридан топшириқ бўлган“ деди. Биз ҳуқуқий давлатда яшаяпмизку, қандайдир қоғоз бўлиши керак-ку», — дейди у.
Бизнесмен янги паспорт олиш билан муаммоларга тўхталди. Реклама жойларининг паспортларини узайтириш учун тўлов қилиш керак, лекин ҳокимиятлар тадбиркорлар билан шартнома имзолашдан бош тортишмоқда.
«Ҳукуматнинг 104-сонли қарорида ташқи реклама объектлари эгаларига 10 йиллик муддатга (ундан олдин улар муддатсиз эди) янги паспорт берилганидан кейингина шартномаларнинг тўлови амалга оширилиши мумкинлиги айтилган. Эски қарорда Тошкентда учта реклама зонаси борлиги айтилган эди, янгисида бундай зоналар бешта. Эски паспортда бу зоналар ўзгарган бўлиши мумкин, шунинг учун аввал хатлов ўтказиш, кейин «Ягона дарча»га ҳужжатларни топшириш масаласи турган эди ва тадбиркорлар янги паспорт олишлари керак эди. Лекин карантин сабабли ҳеч нарса амалга ошмади — деярли ҳеч ким ишламади, ҳамма уйда эди», — дейди у.
Тадбиркорнинг қайд этишича, ҳозир деярли барча ташқи реклама объектлари эгаларининг қўлида эски ҳужжатлар.
«Уларнинг кўпи ҳокимиятларга ёзган эди: „Бизга шартнома беринглар, биз тўлаймиз“, деб. Ҳокимиятлар рад жавобини беришди, чунки бизда янги тартиб ва янги паспортлар йўқ. Ҳокимият шартнома бериши мумкин бўлган янги тизим йўқ, демак биз тўловни амалга оширолмаймиз», — деди у.
«Суд орқали эмас, „беспредел“ орқали»
Humo Media директори Савелий Соколов ҳам конструкцияларнинг демонтажи 8 апрель куни кечқурун огоҳлантиришларсиз бошланганлиги ҳақида хабар берди.
«Суд қарори, ҳоким қарори, ҳукумат қарори — буларнинг бирортаси йўқ, ҳеч қандай қоғоз йўқ. [Демонтаж ишларини] ҳокимият ходимлари олиб борди, ҳоким ўринбосари Сардор Абдуллаев бошид турди. Шунингдек, ҳокимиятнинг уй-жой коммунал хўжалиги ходимлари назоратга ёрдам беришмоқда. „Тошиссиқэнерго“, шаҳар сув канали, шаҳар газ, ФВВ, ҳамда туманлар ободонлаштириш бошқармаларининг техникалари ишлатилмоқда», — дейди у.
Тадбиркорнинг айтишича, шаҳар ҳокимияти вакиллари демонтаж қилиш учун аниқ асос келтира олаётганликлари йўқ:
«Биринчидан, улар жим ўтиришибди. Иккинчидан, гапиришса ҳам, фақатгина „Биз фақат ижрочилармиз, бизга юқоридан айтишди“, дейишади. Баъзида улар гўёки экран ўрнатилиши назарда тутилган 104-сонли ВМҚ борлигини айтишади. Хўп, шунақа бўлган тақдирда ҳам, бу қарорда демонтаж ишлари суд қароридан кейин олиб борилиши кераклиги аниқ айтилган. Ҳеч қандай суд эса бўлгани йўқ».
Унинг сўзларига кўра, Humo Media компаниясининг бешта конструкцияси реклама паспортлари ва бошқа ҳужжатлар борлигига қарамасдан бузиб ташланган. У ҳам 2020 йил ноябь ойидан бери ҳокимиятдан шартнома ололмаётганлигини айтади.
Савелий Соколовнинг маълум қилишига кўра, ўртача реклама конструкциясини ўрнатиш 13 млн сўм туради, 3×6 м размердаги LED-экран — 12 минг доллар атрофида. У компаниясига бевосита зарарни 60 млн сўмга, билвосита зарарни эса йўқотилган фойда ҳисобига 20 млн сўм атрофида баҳолади.
«Ҳозир биз реклама берувчилар билан қўшимча келишувлар қиляпмиз ва пулларни қайтаришни бошлаяпмиз, ва бюджетга тўланган солиқларни ҳам қайтиб оламиз, чунки улар тўланган эди, энди эса буларнинг барчасини чиқаряпмиз», — деди тадбиркор.
Humo Media раҳбари «Тошкент Реклама-Сервис» тугатилганидан сўнг тадбиркорлар ҳар бир ҳокимиятда алоҳида шартнома олишни бошлаганликларини эслатди.
«Биз азобландик, югуришни бошладик. Бу давлат хизматларини кўрсатишни енгиллаштиришга зид нарса. 2020 йил 1 апрелдан эса ҳеч ким бизга шартнома бермади… Вазирлар маҳкамасининг 104-сонли қарорни тўлиқлигича ижро қилишмаяпти. Биринчидан, ревизия бўлиб ўтиши керак эди, ундан кейин янги паспортлар берилиши керак эди, ушбу паспортлар бўйича биз ўзгаришлар қилишимиз, фақатгина ундан кейин LED-экранлар қўйишимиз керак эди. Улар эса ҳозир бизга „сизлар экран қўймагансизлар, шунинг учун бузиб ташлаймиз“ деб айтяпти», — дейди у.
Савелий Соколовнинг таъкидлашича, янги паспортларни бериш ва уларнинг турлари бўйича механизми бор «Ягона дарча» регламенти ҳозиргача ишлаб чиқилмаган.
«Буларнинг барчаси тўхтаб қолди. Бу қарорнинг фақат репрессив функциялари бажарилаяпти, ўша ҳам қонун бузилишлар билан. Яъни, бу суд орқали қилиниши керак, улар эса буни „беспредел“ йўли билан қиляпти», — дейди тадбиркор.
«Қонуний йўлдан бориш мумкин-ку»
Реклама индустрияси миллий ассоциацияси (РИМА) ижрочи директори Ольга Эдгарднинг айтишича, ҳозиргача шаҳар ҳокимияти томонидан реклама конструкцияларини демонтаж қилиш ишлари бўйича изоҳ берилгани йўқ.
«Демонтаж фақат суд қарори билан амалга оширилиши мумкин. Иккинчидан, демонтаждан олдин ҳуқуқни ўрнатувчи ҳужжатларни бекор қилиш керак. Демонтаж тушунтирилиши керак-ку. Агар бу ноқонуний объект бўлса, унда тушунарли. Қонуний объектларни бузиб ташлашгани эса кўплаб саволларни келтириб чиқаради», — дея таъкидлайди у.
РИМА вакили Вазирлар маҳкамасининг қарорида ташқри реклама объектлари бўйича барча талаблар ва тақиқловчи омиллар ёзилганлигини айтади.
«Шунинг учун ҳам хатлов ўтказиш кераклиги ёзилган. Хатлов натижасида ҳар битта реклама объекти бўйича аниқ хулоса беришлари керак эди. Агар реклама объекти барча нормативларга мос келса, унда бу янги паспорт бериш ва ҳуқуқ ўрнатувчи ҳужжатларни узайтириш учун асос бўлади. Агар мос келмаса, у ерда нима учун мос келмаслиги ёзилиши керак. Агар у ерда ўрнатилиши мумкин бўлмаса, дейлик у ерда маданий мерос зонаси ёки йўлни айириш чизиғи, унда объектни демонтаж қилиш мумкин. Лекин буларнинг барчасига ҳужжат бўлиши керак. Тадбиркорлар бундай ҳужжат олишмади», — деб тушунтиради Ольга Эдгард.
Унинг сўзларига кўра, мораторий киритилишидан олдин кўплаб тадбиркорлар ҳокимият билан судда ютиб чиққан, чунки объектларнинг хатлови сифатсиз амалга оширилган.
Шунингдек, Ольга Эдгарднинг таъкидлашича, ташқи реклама объектларини жойлаштириш, ўрнатиш, ўзгартириш ва паспортларининг берилишига мораторий давомида шаҳар ҳокимияти барча ҳужжатларни, паспортларни мавжуд реестр билан мослигини текширишлари, паспортларнинг электрон реестрини яратишлари, кейин эса барча ташқи реклама объектларининг хатловини ўтказиши керак эди.
«Фақат паспортлари борларни эмас, ноқонунийларни ҳам… Лекин нима учундин бу амалга ошмади. Биз барчасини ёзиб чиқдик, ҳокимият билан хатлов ўтказиш тартиби устида узоқ ишладик. Ва бугундан ҳокимият реклама жойларининг паспортларини текширишни ва электрон реестрни шакллантиришни бошлади», — дейди у.
РИМА ижрочи директори бозор иштирокчилари «шаҳарда тартиб ўрнатиш кераклиги билан баҳслашаётгани йўқлигини» айтади.
«Ҳақиқатда кўп масалалар бор, лекин буни қонуний йўл билан қилиш мумкин. Қонунга бўйсунувчи, солиқларни тўловчи, нормативлар бўйича ишловчи тадбиркорларни ҳурмат қилиш ва уларнинг манфаатларини ҳисобга олиш тўғри деб ўйлайман», — деди у.
Ольга Эдгарднинг айтишича, ҳукумат қарори билан Тошкент ҳокимиятининг реклама соҳасидаги ишчи органи сифатида пойтахтнинг қурилиш бош бошқармалари ҳузуридаги «Архитектура-режалаштириш бюроси» ДУК белгиланган.
«Уни белгилашди, лекин штат ҳам, молиялаштириш ҳам белгилангани йўқ. Ишчи орган белгиланди-да, лекин у ерда ким ишлайди ва қайси маблағга ишлайди, белгиланмади. Шунинг учун у тўғри ишлай олмайди», — дейди у.
Унинг тахминига кўра, Тошкентда ташқи реклама соҳасида 400га яқин тадбиркорлар ва агентликлар фаолият юритади. Лекин бу тахминий рақамлар, чунки ишчи орган ишламаяпти ва шунинг учун ҳам паспортлар ва объектлар текшируви ўтказиляпти.
«Биз мутлақ нормал қонуний бизнесни талаб қиламиз»
Gelikon Media Group реклама агентлиги таъсисчиларидан бири Игорь Кучмар ҳам демонтаж ишлари огоҳлантиришсиз амалга оширилганини айтади.
«Конструкцияларни сақлаб қолишни ёки бизга нисбатан алоҳида муносабат қилишни эмас, биз мутлақо нормал қонуний бизнесни талаб қилаяпмиз. Биз тушунамиз, вақт ўтяпти, нимадир қилиб бўлса ҳам биринчи зонадаги — шаҳарнинг марказий кўчаларидаги конструкциялар сонини қисқартириш керак… Биз ҳокимият билан диалогга тайёрмиз», — деди у.
Унинг сўзларига кўра, ташқи реклама бозорида анчадан бери ишлайдиган компаниялар соҳани қонунийлаштиришдан манфаатдор.
«Биз солиқ тўлаймиз. Мен ойига 30 млн сўмлик ҚҚС тўлайман. Бизда даромадга солиқ бор. Ундан ташқари, биз тўловларни тўлашга, ҳокимият лицензиясига тайёрмиз. Муаммо шундаки, 2019 йил ташқи реклама фаолиятини тартибга солувчи „Тошкент Реклама-Сервис“ ташкилоти тугатилди. Ва тартибсизлик бошланди. Тўғри келган жойда конструкциялар пайдо бўла бошлади. Нега улар бунақа турибди, ҳеч ким билмайди. Бу шаҳар экологиясини бузади, реклама бозоридаги вазиятни бузади — нархлар пасайяпти, чунки таклифлар кўпайяпти. Биз ноқонуний конструкцияларга қаршимиз,» — дея таъкидлади у.
Игорь Кучмар катта шаҳар ташқи рекламасиз яшай олмайди деб ҳисоблайди, лекин унинг ўзига хос жиҳатларини ҳисобга олиш керак. У марказда ёки шаҳарнинг тарихий қисмларида конструкцияли ёки йўқотилиши ёки Москвадагига ўхшаб кичик форматда бўлиши кераклигига рози. Лекин бу учун адекват механизм бўлиши керак.
Ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ходимлари реклама конструкциясининг демонтаж қилиниши жараёнида.
У ҳозирда Gelikon Media Group компаниясининг олтита реклама конструкциялари олиб ташланганлигини маълум қилди.
Игорь Кучмар ҳам компания ҳокимиятдан шартнома ололмаётганига шикоят қилди.
«Биз фақат бир марта 2019 йил олдик, тўладик, энди эса ҳокимият шунчаки ёпмаяпти. Бизда эса тўловлар, аванслар туриб қолган. Бухгалтериямиз норозилик билдириб, «биз солиқ тўлаяпмиз ва худдики даромадимизни солиқдан яшираётгандек бўлаяпмиз», деди. Демак бизнинг тўловларимиз бўшлиққа кетяпти, ёки қандайдир ғалати қарор бўлмоқда. Шунинг учун, биз буни «Ягона дарча»да ташкиллаштириш учун бир неча маротаба хатлар билан чиққанмиз. Ва нега биз ҳар битта ҳокимият кетидан югуришимиз керак? Аввал бу «Ягона дарча»да эди, ТРС («Тошкент Реклама-Сервис» — таҳр.) ҳужжатини оласан ва ишлайверасан», — дейди у.
Игорь Кучмар бу соҳа ҳокимият ходимлари учун янги ва тушунарсиз бўлиши мумкинлигини тахми қилади.
«Мен ҳокимият ишчилари ҳақида ёмон нарса айтмоқчи эмасман. Эҳтимол улар учун бу янги ва унчалик тушунарли бўлмаган фаолият соҳаси. Мен тушунаман, уларни ташқи реклама билан ишлашга тайёрлашмаган. Албатта, улар ҳаммасини тушунади. Албатта, бунга вақт, тажриба, хоҳиш керак. Уларда эса кўплаб бошқа вазифалар бор. Мен бу нарсаларни нега туман ҳокимиятлари қўшимча бўлимларининг бўйнига қўйиш кераклигини унчалик ҳам тушунмайман», — деди Gelikon Media Group таъсисчиси.
У ҳукумат қарорида белгиланган одатий реклама конструкцияларини «юқори технологик қурилмалар» билан тўлиқ алмаштиришга қарши чиқди. Гап биринчи даражадаги марказий кўчаларда фақат юқори технологик видео экранли ташқи реклама конструкцияларини, иккинчи даражали марказий кўчаларда эса аралаш юқори технологик объектларни ўрнатиш ҳақида.
«Марказий кўчаларга келсак, ўйлашимча, бу масалани иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқлигига қараб кўтариш керак. Иккинчидан, шаҳарнинг дизайн-коди. Учинчидан, шаҳар муҳитининг экологияси. Аслида экранлар — энг зўр ечим эмас, айниқса Тошкентга ўхшаган муҳитда. Бу ҳайдовчилар эътиборини чалғитади. Ўзбекистонда қуёш нури кун давомида кўп бўлади — экранлар ёрқинлиги максимумга кўтарилиши керак, акс ҳолда реклама кўринмайди. Бу кўз кўришига таъсир қилади. Агар биз ҳар 150мга экран қўйсак, бу жуда ғалати, ёмон бўлади. Ва иқтисодий жиҳатдан мақсад мувофиқ эмас. Бу ўз нархини қопламайди, шундоқ ҳам 90% реклама берувчилар стандарт статик рекламани сўрашади», — деди тадбиркор.
Игорь Кучмар бозорнинг кўплаб иштирокчилари янги паспортсиз 120 млн сўм турадиган LED-мониторини ўрнатишга инвестиция қилмоқчи эмас.
Бизнес-омбудсман Тошкент шаҳрида ташқи реклама конструкциялари бузиб юборилиши қонунийлигини ўрганмоқда.
«Маҳаллий ҳокимият органларининг ушбу харакатлари тадбиркорлар орасида кескин норозиликларни келтириб чиқараётганлигини инобатга олган ҳолда, Бизнес-омбудсман девони масъул давлат органлари иштирокида ушбу ҳаракатларнинг қонунийлигини ўрганиб чиқмоқда», — дейилади хабарда.
«Газета.uz» Тошкент шаҳар ҳокимиятининг изоҳини ололмади. Монополияга қарши курашиш қўмитаси матбуот хизмати яқин орада ушбу ҳолатга изоҳ беришини маълум қилди.
