АҚШ соҳил қўриқлаш хизмати қўмондонларидан бири контр-адмирал Жон Могер 22 июнь оқшомида бўлиб ўтган матбуот анжуманида «Титаник» қолдиқлари томон йўл олган OceanGate компаниясининг «Титан» сувости кемаси чўкиб кетганини маълум қилди. Кема бортида беш киши бўлган, деб ёзади Meduza. Уларнинг барчаси ҳалок бўлган. Мана уларнинг рўйхати:
- 58 ёшли британиялик миллиардер, Action Group асосчиси Ҳамиш Хардинг. У БААда жойлашган Action Aviation компанияси асосчиси бўлиб, самолётларни сотиш ва эксплуатация қилиш билан шуғулланган;
- 48 ёшли покистонлик тадбиркор Шаҳзод Довуд, Покистоннинг энг бой оилаларидан бирининг аъзоси. У Покистонда туғилган, кейин Букингем университетида ҳуқуқ факултетида ўқиш учун Буюк Британияга кўчиб ўтган. Шунингдек, у Филаделфия университетида маркетинг бўйича магистрлик даражасини олган;
- Шаҳзод Довуднинг 19 ёшли ўғли Сулаймон;
- 61 ёшли Стоктон Раш, экспедицияни ташкил қилган OceanGate компанияси асосчиси ва бош директори; The New York Times газетасининг ёзишича, унинг рафиқаси Венди 1912 йилда Титаник фожеасида ҳалок бўлган икки нафар биринчи класс йўловчиларининг авлоди;
- 77 ёшли француз тадқиқотчиси Пол-Анри Наржоле, Титаник қолдиқларига 35 мартадан ортиқ шўнғиган француз тадқиқотчиси. У ўз экспедициялари давомида кема вайроналаридан беш мингдан ортиқ нарсаларни, шу жумладан, йўловчиларнинг шахсий буюмларини олиб чиққан. Унга «Жаноб Титаник» лақабини беришган.
Жон Могернинг сўзларига кўра, кема бортидагилар «фожиавий имплозия» оқибатида ҳалок бўлган. «Титаник» чўккан жойдан тахминан 500 метр наридан ҳалокатга учраган сувости кемасининг қолдиқлари топилган. Шу билан бирга, кеманинг корпуси ҳали топилганича йўқ.
Атлантика океанидаги қидирув операцияси олиб борилаётган жойда. 2023 йил, 20 июнь. Фото: U.S. Coast Guard
«Титаник» томон экспедиция 16 июнь куни бошланган эди. Бортида «Титан» ҳам бўлган «Полар Принс» кемаси Ньюфандленддан «Титаник» чўккан жой томон йўлга чиққанди. 18 июнь тонгида «Титан» машҳур лайнер чўккан жойга шўнғишни бошлаганди. «Полар Принс» ундан сўнгги хабарни маҳаллий вақт билан 11:47 да — шўнғиш бошланганидан 1 соату 45 дақиқа ўтиб қабул қилган.
Сувости кемаси соат тахминан 18:10 ларда сув сатҳига кўтарилиши керак эди, аммо бу содир бўлмаган. «Титан» йўқолганидан ярим соат ўтиб АҚШ расмийлари бу ҳолатдан хабардор қилинган. Ўша ондаёқ қутқарув операцияси бошлаб юборилган.
Йўқолган сувости кемасини излаш ишлари тўрт кун давом этди. Унда АҚШ ва Канада соҳил қўриқлаши хизматлари, шунингдек, хусусий кемалар қатнашди. Қидирув ишларида гидролокатори бор самолётлар ва сув ҳавзаларининг чуқур қисмларига туша оладиган қурилмалардан ҳам фойдаланилди.
20 ва 21 июнь кунлари Канаданинг Boeing P-8 Poseidon патрул самолёти «Титан» бўлиши мумкин бўлган эҳтимолий жойда сувости шовқинларини қайд этди. Аммо кейинроқ бу шунчаки фондаги шовқин бўлиб чиқди. Ҳисоб-китоблар бўйича 22 июнь куни сувости кемасидаги одамларнинг кислород захираси тугаши керак эди. Шунга қарамай, қидирув-қутқарув операцияси тўхтатилмади, чунки кислород захираси борасидаги ҳисоб-китоблар аниқ эмасди.
Буюк Британия ҳарбий денгиз кучлари сувости кемасининг собиқ капитани Райан Рэмсининг фикрича, «Титан» билан икки ҳодисадан бири юз берган: «Ё 17 болтли люк ишдан чиқиб, юқори босим остида кема корпуси бузилиб кетган — бу ҳодиса ҳатто «Титаник»гача бўлган йўлнинг ярмида юз берган бўлиши мумкин. Ё бўлмаса корпуснинг ўзида носозлик бўлган ва юқори босим остида у корпуснинг бузилиб кетишига сабаб бўлган бўлиши мумкин. Бу бир лаҳзада содир бўлган, экипаж аъзолари нима бўлаётганини ҳам англашга улгурмай қолган».
«Титаник» фильми режиссёри (у чўкиб кетган лайнер қолдиқлари олдига 33 марта шўнғиган) Reuters агентлигига берган интервьюсида «Титан» сувости кемасининг конструкциясини «даҳшатли даражада ёмон ғоя» дея таърифлаган эди. «Энди унинг қолдиқлари ана шу ланъати омил боис бошқа бир қолдиқлари ёнида ётибди», — деди Кэмерон, «Титаник» ва «Титан» кемаларини лойиҳалаштириш ва қуриш жараёнидаги хатоликларни назарда тутиб.
«Титан» ҳалокатга учраган жойда олиб борилаётган қутқарув операциясида қатнашаётган кемалар. 2023 йил, 22 июнь. Фото: AFP
Мутахассислар «Титан»ни ишга тушириш хавфли эканлиги ҳақида бир неча бор огоҳлантирган
OceanGate маълумотларига кўра, «Титан» сувости кемаси «Титаник» қолдиқлари жойлашган 3800 метр чуқурликка шўнғишга қодир бўлган дунёдаги бешта бошқариладиган сувости кемаларидан бири эди. У компания томонидан сайёҳлар учун махсус яратилган. Хусусий мижозлар учун экспедиция нархи ҳар бир ўриндиқ учун 250 минг долларни ташкил этган.
Қурилманинг оғирлиги тахминан 10 тоннани ташкил этган. Бу углерод толали корпусли цилиндр (девор қалинлиги тахминан 13 сантиметр) ва иккита титан яримшардан ташкил топган бўлиб, улардан бири иллюминаторга эга. «Титан» 4000 метр чуқурликка шўнғиш инмонига эга бўлиб, BBC News маълумотларига кўра, бу АҚШдаги энг чуқур сувости кемаси ҳисобланган USS Dolphin’нинг имкониятидан ҳам анча кўп.
«Титан»нинг узунлиги 6,7 метр, кенглиги 2,8 метр ва баландлиги 2,5 метрни ташкил қилади. Сув тубига шўнғиш пайтида зарур кўрсатмаларни сув усти кемасидан олади. Сувости кемасининг ўзи дастлаб видеоўйинлар учун мўлжалланган, кейин эса такомиллаштирилган Logitech F710 симсиз пульти ёрдамида бошқарилади.
Беш йил аввал OceanGate раҳбарияти «Титан» сувости кемасини эксплуатация қилиш хатарли бўлиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирилган эди, деб ёзади The New York Times. 2018 йил бошида компаниянинг ўша пайтдаги денгиз операциялари бўйича директори Дэвид Локриж кемани қўшимча синовлардан ўтказиш зарурлиги, «кема ҳаддан ташқари чуқурликка шўнғиган тақдирда, «Титан»даги йўловчилар учун потенциал хавф» қайд этилган ҳисоботини эълон қилган. Локриж шунингдек, сувости кемасининг кўриш ойнаси фақат 1300 метр чуқурликда ишлаш учун сертификатланганлигини билдирган.
Ҳисобот эълон қилинганидан кўп ўтмай OceanGate раҳбарияти Локрижни ишдан бўшатади. Компания, шунингдек, уни махфий маълумотларни ошкор қилишда айблаб, судга берган. Собиқ ходим ҳам ноқонуний ишдан бўшатганлиги учун компанияга қарши даъво очган. 2018 йил охирида Локриж ва компания ярашувга эришган.
Ўша йили Америка Денгиз технологиялари жамияти бошқариладиган сувости кемалари қўмитасининг 38 аъзоси OceanGate бош директори Стоктон Рашга сувости кемаси хавфли эканлиги ҳақида огоҳлантириш хати юборади. Мутахассислар «Титан»ни ишлаб чиқиш жараёни, «Титаник»ка режалаштирилган миссиялар, компаниянинг хавфсизликни баҳолашда стандарт усуллардан воз кечиш қарори ва унинг «ҳалокатли» муаммоларга олиб келиши мумкинлигидан ўз «хавотир»ини билдирган.
Мактуб муаллифларидан бири Уилл Коненнинг The New York Times нашрига маълум қилишича, мурожаат келиб тушганидан сўнг OceanGate раҳбари унга қўнғироқ қилиб, саноат стандартлари инновацияларни ортга сураётганини таъкидлаган эди.
OceanGate 2021 йили «Титаник»нинг олдига муваффақиятли шўнғиш амалга оширилгани ҳақида биринчи марта ахборот берганди. 2022 йилдаги экспедициялардан бирининг якуни бўйича компания «Титаник» қолдиқларининг 8K сифатда олинган видеосини эълон қилганди.
