АҚШда 27 июнь куни Демократлар ва Республикачилар партияларидан АҚШ президентлигига эҳтимолий номзодлар — Жо Байден ва Дональд Трамп ўртасида илк дебат бўлиб ўтди. Томошабинлар амалдаги президентни ғайриоддий деб баҳоладилар ва The New York Times таъкидлашича, унинг «ажабтовур ва тушунарсиз» чиқиши демократлар орасида ваҳима қўзғатди ва Байден 2024 йил ноябрдаги сайловда қатнашиши керакми ёки йўқми деган саволлар уйғонган. «Газета.uz» июнь ойидаги энг кутилган сиёсий воқеа ҳақида маълумот беради.
Дебатнинг янги қоидалари
Теледебат Жоржия штатининг Атланта шаҳридаги CNN студиясида бўлиб ўтди. Улар одатда сайловлар олдидан ўтказиларди, бироқ энди улар иккала номзод ҳам президентликка номзод сифатида расман кўрсатилишидан олдин бўлиб ўтди.
Қолаверса, кўп йиллар давомида биринчи марта биринчи теледебат ташкилотчиси президентлик дебатлари бўйича мустақил комиссия эмас, балки хусусий телеканал бўлди.
Анъанага зид равишда, студияда шовқинни камайтириш учун залда томошабинлар йўқ эди. Байден ва Трампнинг микрофонлари фақат гапириш навбати келганда ёқилди. Бу чора номзодлар бир-бирига халақит бермаслик учун кўрилди. 2020 йилда икки сиёсатчи ўртасидаги баҳс ўзаро тўқнашувга айланиб кетганди: журналистларнинг ҳисобига кўра, Трамп Байденни 71 марта, Байден эса Трампни 22 марта гапини бўлган.
Ҳар бир номзодга қалам, қоғоз ва сув шишаси берилди. Уларга ўзлари билан ёзма аввалдан ёзилган қайдлар олиб келиш тақиқланди.
Дебат тахминан бир ярим соат давом этди, икки реклама танаффуслари билан бирга номзодларга сайловолди ташвиқоти ходимлари билан алоқа қилиш тақиқланди.
https://twitter.com/TIME/status/1806565343382385043?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1806565343382385043%7Ctwgr%5E906622bad71f732870ada8ac96628b4b3b30b3ce%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.gazeta.uz%2Fru%2F2024%2F06%2F28%2Fdebates%2F
Баҳсни кутар экан, кўпчилик янги қоидалар жонли аудитория билан мулоқот қилишга одатланган Трампга халақит беради, деб тахмин қилганди, бироқ улар унинг фойдасига чиқди, деб ёзади Politico. Байден тўхтовсиз гапиришга мажбур бўлди ва унинг дудуқланиши сезиларли эди. Трамп ва Байденнинг юзлари экранда бир вақтнинг ўзида бирга кўрсатилди, бу ҳам амалдаги президент учун камчиликка айланди — унинг ажинлари бутун оқшом кўриниб турарди, баъзи лаҳзаларда юзи ҳаракатсиз кўринарди. Буларнинг барчаси Байденнинг ёшини эслатади, деб ёзади нашр.
Баҳслар давомида асосий мавзулар иқтисодиёт, аборт, ноқонуний миграция ва халқаро сиёсат бўлди.
Байден ва Трамп нималар ҳақида гапирди?
Иқтисодиёт. Байден гапини Трамп ўзидан юқори ишсизлик билан бирга қулаган иқтисодиётни қолдирганини ва ҳозирги маъмурият «ҳаммасини қайта тиклаши» кераклигини айтиш билан бошлади. Трамп унинг даврида Қўшма Штатлар Америка тарихидаги «энг буюк иқтисодиётга» эга бўлганини айтди. Ҳозирда, унинг сўзларига кўра, Қўшма Штатлардаги инфляция шу қадар юқорики, бу кўрсаткич мамлакатни «ўлдиради».
Аборт. Амалдаги президент агар қайта сайланса, мамлакатда аборт қилиш ҳуқуқини кафолатлашга ваъда берди, негаки «сиёсатчилар аёллар саломатлиги ҳақида қарор қабул қилади деган фикр — кулгили». Трампнинг сўзларига кўра, аборт ҳуқуқларининг Конституцияда мустаҳкамланиши шифокорларнинг «тўққизинчи ойда ва ҳатто туғилгандан кейин ҳам боланинг жонига қасд қилишига» олиб келади.
Ноқонуний миграция. Трамп унинг президентлиги даврида Қўшма Штатлар «мамлакат тарихидаги энг хавфсиз чегарага» эга бўлганини ва Байден уни «қамоқхона, руҳий касалхона, жиннихонадаги одамлар ва террорчилар» учун очишга қарор қилганини айтди. «Унинг сўзларини тасдиқлайдиган ҳеч қандай маълумот йўқ… У ёлғон гапирди», деб жавоб берди Байден.
Украинада уруш. Байден Трампни Россия президенти Владимир Путинга «ён беришда» айблади ва Путинни «ҳарбий жиноятчи» деб атади. «У минг-минглаб одамларни ўлдирди ва у бир нарсани аниқ айтди: у Совет империясининг бир қисми бўлган ҳудудни тикламоқчи, Путин мамлакатни бир бўлагини эмас, бутун Украинани хоҳлайди», — деди амалдаги президент. Трамп бир неча бор жавоб бериб, агар у АҚШ президенти бўлганида, Россия ҳеч қачон Украинага бостириб кирмаган бўларди, деб такрорлади. Унинг сўзларига кўра, айнан Америка армиясининг Афғонистондан олиб чиқилиши Путинга уруш бошлашга ишонч берган. Трамп, шунингдек, Россиянинг урушни тугатиш режасига рози эмаслигини ва яна расман лавозимга киришишидан олдин можарони ҳал қилишга ваъда беришини таъкидлади.
Шахсий айбловлар. Мунозара давомида Байден ва Трамп вақти-вақти билан шахсий мунозараларга киришди. Байден ўз рақибини «маҳкум жиноятчи» деб атади, Трампнинг ноқонуний тўловлар бўйича судланганлигига изоҳ берди, шунингдек, унинг бошқа можароларини эслади. «Фуқаролик жазоси, аёлга жамоат жойида тегиниш, хотининг ҳомиладор бўлган кечада порно юлдуз билан жинсий алоқада бўлганинг ва бошқа кўплаб ишлар учун қанча миллиард доллар тўлашинг керак? Сенда адашган мушукнинг ахлоқи бор», деди Байден. «Мен порно юлдуз билан ётмаганман», деди Трамп. Шунингдек, рақиблар бир-бирини такрор-такрор «энг ёмон президент» деб атади.
Муҳокама чоғида ҳар икки сиёсатчи ҳам ҳақиқатга тўғри келмайдиган баёнотлар берди, бошловчилар эса бунга эътироз билдирмади. Мунозарадан сўнг CNN Трампнинг сўзларида ўттизта, Байденнинг сўзларида тўққизта ёлғон баёнотни борлигини ҳисоблаб чиқди.
Баҳс якунида томошабинларнинг 67 фоизи Трамп Байдендан яхшироқ ўйин кўрсатди, деб ўйлади, дея хабар берди CNN ўз сўровномасига таяниб. 33 фоиз демократ яхшироқ чиқиш қилганига ишонади.
Америка оммавий ахборот воситалари дебат тўғрисида нималар ёзди?
«Президент Байден мунозара бошиданоқ ингичка ва бўғиқ овозда гапирди: у пичирлашдан зўрға кучли бўлиши керак бўлган ибораларни айтди ва тахминан ўн дақиқадан сўнг у фикрни якунлай олмай, диққатини йўқотгандай бўлди…
Икки президент, амалдагиси кўк галстук, аввалгиси қизил галстукда, бир-биридан саккиз фут масофада туришди. Уларнинг бир-бирларига нисбатан нафратлари бошиданоқ қўл бериб кўришишдан бош тортганларида яққол кўриниб турарди; Реклама танаффусида улар бир-бирларига қарашмади ва тасодифий гапларни айтишмади…
Эҳтимол, 90 дақиқада уларнинг ҳеч бири аниқ муваффақиятга эриша олмади: иккаласи ҳам баҳсдан олдин мавжуд бўлган стереотиплар бўйича ўйнашди…
Байден қийин вақтни бошдан кечирганга ўхшади, айниқса эрта босқичларда. Унинг оғзи тез-тез очиқ қолиб, Трампнинг нутқини тинглаб турарди ва унинг баъзи жавоблари мавзуни четлаб ўтганга ўхшарди".
«Президент Байден номзодликка қарийб икки ой қолганда мунозарага рози бўлиб, ўз номзодига янги туртки киритишга умид қилди. Бунинг ўрнига, пайшанба куни кечқурун унинг чалкаш ва тушунарсиз нутқи демократлар орасида ваҳима қўзғатди ва у умуман номзод бўлиши керакми ёки йўқми деган мунозарани кучайтирди…
Бир неча ой давомида президентни шубҳали одамлардан, шу жумладан, ўз маъмурияти аъзоларидан ҳимоя қилган демократлар, Байденнинг аҳволи яхши эмаслиги маълум бўлгани сабабли, мунозарада бир неча дақиқада ғазабли телефон қўнғироқлари ва SMS алмашишди. Баъзилар ижтимоий тармоқларда ўз норозиликларини билдирди, бошқалари эса президентни ёшроқ номзод фойдасига четга чиқишга ишонтиришга кеч бўлганми ёки йўқлигини муҳокама қилди…
Вакиллар палатасининг бир гуруҳ демократлари мунозарани биргаликда кузатганликларини айтишди ва улардан бири анонимлик шарти билан бу Байден учун «фожиа» эканини тан олди…
Трамп вақти-вақти билан довдираб, чалкаш, тушуниш қийин ва мутлақо ёлғон баёнотлар берган бўлсада, у буни энергия билан ва баланд овозда қилди…".
«Байден шиддатли овоз билан кўпинча Трамп билан ўз келишмовчилигини аниқ ифода эта олмади. Бир вақтда, Байден чегара хавфсизлиги бўйича ўз нутқини тугатгандан сўнг, Трамп, «Мен бу жумланинг охирида нима деганини билмадим ва у нима деганини ҳам тушунмади деб ўйлайман…», деди.
Пайшанба оқшомида Байденнинг энг муҳим мақсади сайловчиларнинг унинг энг заиф нуқтаси — ёши ҳақидаги хавотирларини йўқотиш ва сайловни Трампга қарши референдумга айлантириш эди. У муваффақиятга эриша олмади…".
«Президент Байденнинг вазифаси куч ва изчилликни намойиш этиш эди ва у муваффақиятсизликка учради. Собиқ президент Дональд Трампнинг вазифаси совуққонликни сақлаш эди; ўзига хос бўлмаган даражада, у шундай қилди.
Байденнинг ўз номзоди учун даъво қилолмагани, ўз фикрини йўқотиб, тез-тез хижолат тортиши демократларни ҳайратда қолдирди…".
