Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, ҳаво ифлосланиши 2019 йилда дунё бўйлаб 4,2 миллион кишининг бевақт ўлимига сабаб бўлган. Ушбу ҳолатларнинг тахминан 89 фоизи кам ёки ўрта даромадли мамлакатларда, асосан, Жанубий-Шарқий Осиё ва Тинч океанининг Ғарбий қисми мамлакатларида учрайди.
Ўтган қишда Тошкент бир неча бор дунёнинг ҳавоси энг ифлосланган шаҳарлари рейтингида биринчи ўринни эгаллади. Муаммо ниҳоят ҳукумат даражасида ва қўшни давлатлар билан ҳамкорликда муҳокама қилинди. Шу тариқа 19 июнь куни Тошкентда «Марказий Осиёда келажакни тоза ҳаво билан қуриш» минтақавий мулоқоти бўлиб ўтди. Тадбир давомида Қирғизистон, Ҳиндистон, Польша ва Германия мутахассислари ўз мамлакатларидаги ҳаво ифлосланишига қандай антропоген ва табиий омиллар таъсир кўрсатиши ва бу муаммони қандай ҳал қилишлари ҳақида гапириб берди.
Қирғизистон
Қирғизистон Табиий ресурслар, экология ва назорат вазирлигининг лойиҳани амалга ошириш бўлими директори Гулнора Абдуллаева мамлакат Марказий Осиёнинг энг ифлос пойтахтларидан бири бўлган Бишкекда ҳаво ифлосланишига таъсир этувчи омилларни таҳлил қилиш лойиҳасини ишлаб чиққанини таъкидлади.
Унинг сўзларига кўра, ҳукумат ва шаҳар ҳокимлиги энг кўп ЖССТ томонидан тавсия этилган чекловлардан етти баравар ошган РМ2,5 зарраларининг концентрациясидан хавотирда эди. Муаммо, айниқса, иситиш мавсумида, аҳоли кўмир ёқишни бошлаганда долзарб бўлади.
Виталий Чеусов.
«Бишкекда бизда битта ИЭС ва 70 га яқин қозонхоналар мавжуд. Улардан 22 таси кўмир билан иситилди. Биз иситиш муаммосини ҳал қилиш учун алоҳида чоралар кўриб чиқяпмиз. Биз ер ости сувлари ёрдамида иссиқлик насосларига ўтишни кўриб чиқяпмиз. Улар шаҳарга жуда яқин… Биз бошқа шериклар билан биргаликда пилот лойиҳаларни амалга оширдик ва улар жуда яхши натижаларни кўрсатди», — деди Гулнора Абдуллаева.
Хўжаликларни иситишда ифлос ёқилғидан фойдаланишни камайтириш учун ҳукумат 50 миллион долларлик лойиҳани бошлашни режалаштирмоқда. Улардан 32 миллион доллар экологик тоза ускуналар сотиб олиш учун аҳолига субкредитлар беришга сарфланади. Барқарор технологияларни етказиб берувчилар ва ишлаб чиқарувчиларнинг кўмаги ҳам кутилмоқда.
«Айнан шу ерда Бишкек аҳолисининг имкониятларидан ташқарида бўлган ушбу технологияларнинг нархини пасайтириш учун маҳаллий ишлаб чиқарувчиларга эътибор қаратилади», — деди Гулнора Абдуллаева.
Бундан ташқари, лойиҳа ҳаво сифатини бошқариш тизимини мустаҳкамлаш ва шаҳар ирригациясини яхшилаш, шунингдек, яшил фонд қуришни ўз ичига олади.
Ҳавонинг ифлосланишининг яна бир омили — қум бўронларининг кўпайгани. Метеорологик прогнозга кўра, тенденция давом этади, деди эксперт. Шу билан бирга, тоғли ҳудуддаги Бишкекнинг географик жойлашуви шаҳарни шамоллатишнинг олдини олади.
«Биз ҳеч бўлмаганда шаҳарга бирор нарса киритиш учун яшиллик экиш орқали [қум бўронлари] муаммосини ҳал қилишга ҳаракат қиляпмиз. Шунингдек, улар зарарли моддаларни ўзлаштиради ва фуқаролар учун қулай муҳит яратади», — деди Гулнора Абдуллаева.
Унинг сўзларига кўра, Қирғизистон Табиий ресурслар вазирлиги ҳаво сифатини мониторинг қилиш тизимини яратиш ва автоматик станцияларни ўрнатиш, шунингдек, стандартларни янгилаш орқали тармоқни кенгайтиришни истайди. Ушбу чора-тадбирлар мутахассисларга юқори даражада қарор қабул қилишга ёрдам беради, деб ҳисоблайди эксперт.
«Биз ифлослантирувчи моддаларни кузатадиган ва таҳлил қиладиган замонавий лабораториялар орқали маълумотларни йиғиш ва қайта ишлашни янгиламоқчимиз, — деди Гулнора Абдуллаева. — Шунингдек, айнан ҳаво сифати бўйича стратегик ҳужжатларни ишлаб чиқиш учун махсус бош режаларни тайёрлаш режалаштирилган».
Польша
Польша Иқлим ва атроф-муҳит вазирлигининг ҳавони муҳофаза қилиш ва иқлим бўйича музокаралар бўлими мутахассиси Магдалена Брадовсканинг таъкидлашича, мамлакатда 228 та ҳаво сифатини назорат қилиш станцияси мавжуд ва 2018−2029 йилларга мўлжалланган ҳаво ифлосланишини назорат қилиш дастури амалга оширилмоқда. Унда эски қаттиқ ёнилғи печлари ва қозонлар углерод чиқиндилари кам бўлган замонавий ускуналар билан алмаштирилади. Бундан ташқари, мамлакатдаги хусусий уйларда иситиш тизими модернизация қилинмоқда.
Фото манбаси: fb.com/volodashick.denis
2021 йил охирида Польша 2025−2040 йилларга мўлжалланган ҳаво сифатини яхшилаш миллий дастурини қабул қилган. Уни амалга ошириш учун муаммони ҳал қилиш бўйича қисқа, ўрта ва узоқ муддатли режалар ишлаб чиқилмоқда.
Қисқа муддатли режалар чегарадан ошиб кетиш оқибатларини юмшатиш, жамоатчиликни ҳаво сифати тўғрисида огоҳлантириш ва чегара консентрациясидан ошиб кетиш хавфини камайтиришга қаратилган.
Германия
Германия Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш агентлигидан Кристина Юрихнинг айтишича, Германияда чиқиндиларни камайтириш учун эмиссияни қисқартиришнинг самарали тизимлари жорий этилмоқда. Чиқиндилардан олтингугуртни олиб ташлашни ўз ичига олган тутун газини десульфурация қилиш технологияси қўлланади. Бундан ташқари, чангни бошқариш тизимлари, электрофильтрлар ўрнатилмоқда ва азот оксиди чиқиндиларини камайтириш чоралари кўрилмоқда.
Ҳавонинг ифлосланишини автоматик назорат қилиш тизимлари барча йирик ёқилғи ёқадиган заводларда ифлослантирувчи моддалар концентрациясини ўлчайди. Улар ифлосланишни доимий равишда кузатиб борадилар, деди Кристина Юрих.
Унинг сўзларига кўра, мамлакатда замонавий экологик талабларга жавоб бермайдиган эски электр станциялари ҳам ишдан чиқмоқда. Германия кўмир ва табиий газни қайта тикланадиган энергия манбаларига алмаштириш орқали ёқилғи баланси тузилишини ўзгартиришга ҳаракат қилмоқда. 2010−2023 йилларда мамлакатда қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш сезиларли даражада ошган ва барча АЭСлардан фойдаланиш тўхтатилган.
Ҳиндистон
Ҳиндистоннинг Одиша штати Ҳаво ифлосланишини назорат қилиш кенгаши бош муҳандиси Ниҳаранган Саҳуу мамлакатнинг 131 шаҳридаги ҳаво сифати стандартларга жавоб бермаслигини айтди. Муаммони ҳал қилиш учун «Тоза ҳаво» миллий дастури қабул қилинган. У ҳаво сифати мониторинги, инсон ресурсларини ривожлантириш, чиқиндиларни бошқариш, транспорт чиқиндилари, саноат, қурилиш чиқиндилари ва жамоатчиликни жалб қилиш каби соҳаларни қамраб олади.
