ADM Jizzakh компанияси Ўзбекистонга электромобилларни олиб кириш учун божларни қайтаришни таклиф қилди. Бу ҳақда 26 июль куни ADM Jizzakh автомобиль заводи бош директори ҳамда Roodell компанияси асосчиси (завод эгаси) Дониёр Давлетияров электротехника ва автомобилсозлик соҳаларидаги тадбиркорлар билан учрашувда айтиб ўтди.
Унинг сўзларига кўра, Ўзбекистонда автомобиль бозорининг босқичма-босқич либераллашуви натижасида бир қатор йирик автомобиль заводлари — 350 минг дона автомобил ишлаб чиқариш қувватига эга UzAutoMotors, BYD (50 минг) ва ADM JIzzakh (100 минг) корхоналари фаолият кўрсатмоқда. Саноатга йўналтирилган инвестициялар ҳажми қарийб 1,5 миллиард долларни ташкил этади. Унинг 90 фоизи ички ёнув двигателлари (ИЁД) бўлган автомобиллар ишлаб чиқаришга йўналтирилган.
Тадбиркорнинг фикрича, «бу соҳада жиддий муаммолар бор, лекин назорат қилувчи орган йўқ».
«Агар ўтган йили янги автомобиллар сотуви 405 мингтани ташкил этган бўлса, бу йилгиси либерализация туфайли ишлаб чиқариш суръатларининг камайишига олиб келиши, бунда бизнинг ҳисоб-китобларга кўра, тахминан 350 минг дона бўлиши кутилмоқда… Нега бундай бўлмоқда? Биз ишлаб чиқарувчилардан автокредитлар бўйича қўллаб-қувватлашни сўраймиз, бироқ Марказий банк харидорларга автокредит беришда сўзсиз чеклов жорий қилган», — деди у.
Унинг таъкидлашича, Ўзбекистонда автомобиллар бозори «тўйиб, қизиб» кетган, шунинг учун у жисмоний шахслар томонидан олиб келинаётган автомобиллар импортини қайта тартибга солишни таклиф қилган.
«Ва талаблар бутунлай бошқача. Агар биз автомобилни тўлиқ цикл орқали сертификатласак, йиллик синовларни ўтказсак, Европа стандартларининг 60 дан ортиқ талабларига жавоб берадиган бўлсак, Хитойдан импорт қилинадиган маҳсулотларнинг 99 фоизи, табиийки, Хитой бозори ҳаддан ташқари қизиб кетган ва ишлаб чиқариш ҳам кўп, нархлар анча паст, савдо уруши бўлмоқда, Хитой автомобиллари Ўзбекистонда сертификатлашдан ўтмайди, бироқ жисмоний шахслар буни қандай амалга ошираётгани ҳеч қандай аҳамиятга эга эмас», — деди Дониёр Давлетияров.
Шунингдек, у автотранспорт воситаларини расмий дилерлар орқали олиб кириш тартибига қайтишни таклиф қилди. Март ойи охирида «Газета.uz» 1 апрелдан бошлаб автомобилларни четдан олиб кириш тартиби кучайтирилиши кутилаётгани ҳақида ёзганди. Вазирлар Маҳкамасининг қарори расман қабул қилинмаган бўлса-да, электромобиль импорт қилувчилари чекловлар киритилганига ишора қилганди.
Бундан ташқари, ADM Jizzakh раҳбари импорт қилинадиган бутловчи қисмлар ва товарлар учун бож тўланишидан шикоят қилди. Шу билан бирга, электромобилларни етказиб берувчилар бу каби тўловларни бажараётгани йўқ, деди у.
«Бугунги кунда Ўзбекистонда соф электромобиль ишлаб чиқариш мақсадга мувофиқ эмас. Чунки ҳеч қандай бож йўқ. Ишлаб чиқариш қимматга тушади. Чунки эҳтиёт қисмлари ва бутловчи қисмларни ишлаб чиқариш ва импорт қилиш учун — биз ҳамма нарсани 100 фоиз локализация қила олмаймиз — биз импорт божларини тўлашимиз керак», — деди Давлетияров.
Тадбиркорнинг фикрича, «бозорни оқлаш» ва асосан Хитойдан олиб келинган ва «маҳаллий техник талабларга жавоб бермайдиган» янги импорт электромобилларга «айрим божлар», жумладан, янги сертификат талабларини жорий этиш вақти келди.
Дониёр Давлетияров заводда автомобиль ишлаб чиқаришни 9000 тага (40 мингта режалаштирилган) ва штатларни 500 кишига қисқартиришни режалаштираётгани, шу сабабли бюджетга тушадиган 1 триллион сўмдан ортиқ солиқ тушумлари йўқолишини айтди.
ADM Jizzakh автомобиль заводи 2027 йил ўрталарига қадар Ўзбекистонда гибрид автомобиллар ва электромобиллар ишлаб чиқаришни режалаштирмоқда. Компания инвестициялар ҳажмини 550 миллион долларга, бюджет даромадларини эса 700 миллион долларга ошириши кутилмоқда, бу эса ташкилотга мамлакатдаги энг йирик 5 солиқ тўловчилар қаторига кириш имконини беради.
Март ойида Хитойнинг BYD компаниясидан норасмий автомобиллар импорти чекланиши мумкинлиги ҳақида маълум қилинди. Президентнинг 18 мартдаги «Ўзбекистонда электромобиль ва гибрид автомобиллар ҳамда уларнинг бутловчи қисмларини ишлаб чиқаришни ташкил этиш» бўйича инвестиция шартномасини тасдиқлаш тўғрисидаги қарорида инвестор — BYD компанияси Ўзбекистон ҳукуматига «электромобилларни тартибсиз олиб киришни чеклаш тўғрисида» мурожаат қилган банди бор. Президент жорий йилнинг 1 июлига қадар ҳукуматга амалдаги қонунчилик ҳужжатлари, шу жумладан рақобат тўғрисидаги қонунчилик ҳужжатлари ҳамда Жаҳон савдо ташкилотининг тамойилларидан келиб чиқиб «BYD» бренди остидаги электромобиль ва гибрид автомобиллар импортини тартибга солиш бўйича" таклифлар киритиш бўйича топшириқ берди.
BYD матбуот котиби Иван Cао ушбу масала бўйича берган изоҳида тартибсиз импорт қилинган автомобиллар маҳаллий иқлим ва атроф-муҳитга мос равишда синовдан ўтказилмагани, расмий экспорт стандартларига жавоб бермаслиги ва кафолатланмаганини айтди. Кафолат йўқлиги ва техник хизмат кўрсатишнинг профессионал эмаслиги сабабли, ушбу автомобиллар истеъмолчилар томонидан узоқ муддат фойдаланиш учун муайян яширин хавфларни ҳам келтириб чиқаради, бу BYDнинг истеъмолчилар учун жавобгар бўлиш фалсафасига зиддир, деган эди у.
2019 йилда Ўзбекистонга олиб кирилаётган электромобиллар божхона, акциз ва автотранспорт солиқларидан озод қилинди. Шундан сўнг, мамлакатга электромобиллар импорти бир неча баробар ортиб, 2023 йилнинг 10 ойида 22 минг донадан ошди.
