Июнда Тошкент шаҳрининг Яшнобод туманидаги омбор қурувчилари «Шаҳарсозлик тўлқини» Ўзбекистон ёш архитекторлар уюшмаси аъзолари учун объект бўйлаб экскурсия уюштирди. 20 000 квадрат метр майдонни эгаллаган логистика омбори кўтарма кранлар ишлаб чиқаришга мўлжалланган «Подъёмник» заводи ўрнида қурилган. 1990-йилларда мазкур саноат корхонаси бир неча қисмларга бўлиб юборилган. Бир муддат ҳудуд ўз ҳолига ташлаб қўйилган, эски заводнинг бир бурчагида ҳатто Ички ишлар вазирлигининг хизмат итлари ҳам сақланган, дейди CMWP Uzbekistan қурилиш лойиҳаларини бошқариш бўлимининг лойиҳа директори Андрей Шмельков. Бир неча йил аввал собиқ заводнинг қарийб 4 гектарини Balton Trading Asia логистика компанияси сотиб олди. Завод цехларидан бири негизида бинолар қурилишини экологик баҳолаш бўйича BREEAM стандартларига мувофиқ омбор қурилди.
Янги Тошкент бош архитектори аввалроқ «Газета.uz»га берган интервьюсида шаҳардаги ҳар бир бинонинг қурувчиси BREEAM сертификатини олишга ҳаракат қилиши зарурлигини таъкидлаган эди.
Архитекторлар учун Balton омборида ташкил этилган экскурсияда иштирок этган «Газета.uz» мухбири Сабина Бакаева халқаро «яшил» стандартлар ўзи нима эканлиги, уларга амалиётда қандай риоя қилиниши, омбор каби кўзга ташланмайдиган объектга «яшил карточка» нима учун кераклиги ҳақида ҳикоя қилади.
Қурилишнинг халқаро «яшил» стандартлари — бу нима дегани?
Бутун дунёда «яшил» бинолар бешта асосий халқаро стандартларга мувофиқ баҳоланади. Сертификатлар лойиҳага ҳам, қуриб битказилган объектларга ҳам берилиши мумкин. Айни вақтда, лойиҳа учун сертификат олиш бино фойдаланишга топширилгандан кейин баҳолашдан ўтишни кафолатламайди.
BREEAM — Building Research Establishment Environmental Assessment Method ёки бинонинг самарадорлигини экологик баҳолаш усули — бу 1990 йилда Британиянинг BRE Global ташкилоти томонидан биноларнинг экологик самарадорлигини баҳолаш мақсадида ишлаб чиқилган «яшил» биноларни баҳолашнинг ихтиёрий рейтинги.
Ушбу усул Европанинг атроф-муҳит ва иқлимга салбий таъсирни камайтиришга қаратилган илғор қурилиш амалиётларини ўз ичига олади. BREEAM саломатлик ва фаровонлик, энергия ишлаб чиқариш усуллари, фойдаланилган қурилиш материаллари, ердан фойдаланиш ва экология, атроф-муҳитнинг ифлосланиши ва бошқа шу каби мезонлар асосида баҳолайди.
Бинога умумий баҳо беш баллик шкала асосида шакллантирилади: базавий, яхши, жуда яхши, аъло ва қойилмақом.
Турли манбаларга кўра, бугунги кунда дунёда 600 мингдан ортиқ бинолар BREEAM сертификатига эга. Икки миллиондан ортиқ бино сертификатлашдан ўтказиш учун рўйхатга олинган. Balton Trading Asia омбори ҳам улар сирасига киради. CMWP Uzbekistan маълумотларига кўра, Тошкентдаги яна иккита бино — IT-Park ва Summit бизнес маркази — аллақачон мос равишда жуда яхши ва қойилмақом рейтинги билан BREEAM сертификатини олиб улгурган.
Фото: Шуҳрат Латипов / «Газета.uz».
LEED — Leadership in Energy and Environmental Design ёки энергия тежамкорлик ва яшил лойиҳалаш бўйича етакчилик — бу яшил қурилишга тааллуқли биноларни ихтиёрий сертификатлаш тизими. Ушбу усул 1998 йилда «яшил» бинолар бўйича Америка кенгаши томонидан ишлаб чиқилган.
Сертификат қурилишда энг самарали ва экологик тоза лойиҳалаш усулларидан фойдаланилганлигини тасдиқлайди. Энергияни тежаш, ичимлик сувидан фойдаланиш самарадорлиги, углерод гази чиқиндиларини камайтириш, атроф-муҳит ва бинодаги ички муҳит сифатини яхшилаш ҳамда ресурсларни бошқариш шулар жумласидан.
LEED 100 балллик шкалада тўртта даражани таклиф қилади: базавий, кумуш, олтин ва платина.
«Яшил» бинолар бўйича Америка кенгаши маълумотларига кўра, ҳозирда дунё бўйлаб 197 минг бино сертификатланган. Тошкентда Parkent Plaza турар-жой мажмуаси ва Trilliant бизнес маркази LEEDʼнинг базавий ва олтин стандартига мос келади, дея қайд этади CMWP. Замонавий санъат маркази ва Давлат санъат музейи айни пайтда сертификатлаш жараёнидан ўтказилмоқда.
Trilliant бизнес маркази. Фото: Евгений Сорочин / «Газета.uz».
EDGE — Excellence in Design for Greater Efficiencies (Самарадорликни ошириш учун дизайндаги такомиллашув) — бу Жаҳон банки гуруҳига бўйсунувчи Халқаро молия корпорацияси томонидан ишлаб чиқилган «яшил» қурилиш стандартидир.
Сертификат ичимлик суви ва энергия тежамкорлик, шунингдек, қурилиш материалларининг углерод изини баҳолайди. EDGE учта баҳолаш даражасига эга: CO2-нейтрал бинолар учун базавий, илғор ва энг юқори даража. Ҳозирда Тошкентдаги NUR турар-жой мажмуаси айнан шу стандарт бўйича сертификатлаш босқичида.
WELL — 2013 йилда Калифорниядаги Халқаро қудуқ муҳандислиги институти томонидан ишлаб чиқилган, ўз йўналиши бўйича илк қулай ички муҳит стандарти ҳисобланади. Стандарт фақат бинодан фойдаланувчиларнинг саломатлиги ва фаровонлигига ихтисослаштирилган. У ҳаво, сув, ёритиш, ҳарорат қулайлиги, жамият ва инновация каби мезонларни қамраб олади.
WELL сертификати 25 млн киши ишлаётган ва яшаётган 74 мингга яқин тижорат ва турар жой биноларига берилган. Стандарт объектларни тўрт балли шкала бўйича бронзадан платинагача бўлган даражаларда баҳолайди. Ўзбекистонда ҳозирча WELL сертификати эгалари йўқ.
Fitwell — 2017 йилда АҚШ Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказлари томонидан ишлаб чиқилган инсон саломатлигини сақлаш стандартидир. У жисмоний ва руҳий саломатликни сақлаш мақсадида фаол ҳаёт тарзи учун зарур қулайликлар ташкил этишга йўналтирилган.
Стандарт бинонинг жойлашуви ва унга кириш имконияти, ташқи макон, иш ва умумий фойдаланиш жойлари, сув таъминоти ва фавқулодда вазиятларга шайлигини баҳолайди. Бинолар биттадан учтагача юлдузлар билан баҳоланади. Ўзбекистонда Fitwell стандартига эга объектлар ҳам ҳозирча мавжуд эмас.
Биноларни қуришда «яшил» стандартларга қандай риоя қилиш мумкин?
Андрей Шмельковнинг сўзларига қараганда, Balton Trading Asia олдида паллетли сақлаш ва логистика операцияларига мўлжалланган замонавий қуруқ омбор қуриш вазифаси турган эди. Дунёдаги барча омборларнинг асосий қисмини ана шундай омборлар ташкил қилади.
«Юк контейнерлари одатда муайян миқдордаги паллетлар учун мўлжалланади. Бутун бошли глобал логистика юкларни ташиш ва сақлаш қулай кечиши учун муайян миқдордаги паллетларга қадоқлаш асосига қурилган», — дейди Андрей Шмельков.
Мутахассиснинг фикрича, омборнинг замонавий Ўзбекистондаги кўплаб архитектура лойиҳаларидан ажралиб турувчи ўзига хос хусусияти — мавжуд объектнинг қайта қурилганлигидир. Унинг қурилиши учун компания кўтарма кран заводи цехини бузмасликка, балки уни чуқур қайта таъмирлашга қарор қилди.
Лойиҳа устида даставвал Россия архитектура компанияси ишлаган. Бироқ кейинроқ лойиҳани тўлиқ қайта ишлашни архитектура бўйича академик Муҳаммад Воҳидов бошчилигидаги ўзбекистонлик мутахассислар жамоасига топширишга қарор қилинди.
Фото: CMWP Uzbekistan.
Заводнинг ангари бир қаватли бинодан иборат эди. Том қисми устунлар ва темир-бетон конструкцияси — йирик биноларда том қопламаларини қуришда фойдаланиладиган тўсинларнинг йиғма конструкцияси ёрдамида кўтарилган. Том гумбаз шаклидаги ойналардан ишланган ёруғлик фонари билан безатилган. Заводнинг устун жиҳати ҳаво айланишини таъминловчи минорасида эди. Ундаги вентиляторлар ташқаридан ҳавони сўриб олган ва ерости каналлари орқали ҳайдаб, уни совитиб турган. Шундан кейин совитилган ҳаво завод биноси ичкарисига кирган. Ўтган асрда, фойдаланиш мумкин бўлган совитиш тизимлари мавжуд бўлмаган шароитда, ҳаво шундай совитилган.
Фото: CMWP Uzbekistan.
Қурувчилар устунлар ва тўсинларни сақлаб қолишга қарор қилди. Ўрганишлар натижаларига кўра, конструкциянинг катта қисми қониқарли ҳолатда бўлиб, зарур мустаҳкамлаш ишлари олиб борилгандан сўнг бино замонавий конструктив ҳисоб-китобларга мос келди.
«Ҳамма нарса демонтаж қилиб бўлинган, устунлар ва конструкциядан бошқа ҳеч нарса қолмаган пайтда, Тошкентда иккита кучли зилзила содир бўлди, — деб эслайди Андрей Шмельков 2023 йил 21 ва 23-мартдаги ер силкинишлари ҳақида. — Биз аллақачон ҳамма нарсани мустаҳкамлаб бўлган эдик, шунга қарамай, конструкцияларнинг ҳаммаси ҳам ҳали горизонтал уланишлар билан боғланмаган эди. Шунда биз ҳаммаси яхши эканлигига ишонч ҳосил қилдик».
Мутахассиснинг фикрича, омборларда энг муҳим ва қиммат нарса пол ҳисобланади. Омборнинг қанчалик яхши ёки ёмонлиги унга қараб баҳолаш мумкин. Бинонинг бошқа ҳар қандай таркибий қисмларини таъмирлаш ва қайта таъмирлаш мумкин, лекин агар полнинг ҳисоб-китоби нотўғри олинса, бу ҳар доим омбор фаолиятида муаммо туғдиради, чунки ишлаб турган бинода пойдевори нотўғри қурилган полларни таъмирлаш деярли имконсиз.
«Бу ерда бинонинг вазнидан ташқари ҳар бирининг оғирлиги 800 кг бўлган 22 мингта паллет мавжуд. Барчасини кўпайтирсангиз, бу жуда оғир конструкция, — деб тушунтиради Андрей Шмельков. — Яхши пол қилиш учун биринчи навбатда асосни тайёрлаш керак: тупроқни шиббалаш ёки уни алмаштириш. Агар тупроқ ёмон бўлса, пол плитаси чўкиши мумкин».
Омборларда ертўлалар бўлмаслиги керак. Пол плитаси остидаги ҳар қандай бўшлиқ тупроқ чўкиши ва полда нуқсонлар юзага келишига сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳавони совутишга мўлжалланган ерости каналлари лойиҳалаштирувчилар олдига мураккаб вазифа қўйди. Уларни гидравлик болға билан йўқ қилишга тўғри келди. Бунинг учун қурувчилар устунларни каналлар пойдеворигача очиб қўйди. Кейин тупроқ шағал ва қум қатлами билан алмаштирилиб, шиббаланди.
Ерости каналларини йўқ қилиш. Фото: CMWP Uzbekistan.
«Ишончли ҳужжатлар йўқлиги боис кўп ҳолларда бу ерда қандай коммуникация ўтганини билолмадик. Улар совет даврида қурилганлиги сабабли, ҳаммаси қандай тўғри келса, шундай қурилган. Қандайдир чизмалар бўлган тақдирда ҳам улар ҳеч қандай геологик асос, коммуникация схемаларига эга эмаслиги маълум бўлди — ҳеч нарсага ишониб бўлмасди. Қазиб кўрмагунингизгача у ерда нима борлигини билолмайсиз. Биз ҳар сафар янги бўшлиқларга дуч келардик. Бу муддатни бироз кечиктирди. Бундан ташқари, устунларни мустаҳкамлаш одатдаги вазифа эмас ва етарлича машаққат талаб қилади, чунки бўшлиқларни тупроқ қатлами билан тўлдириб шиббалаш ҳам шундай. Бироқ биз керакли тупроқ зичлиги ҳосил қилинганига ишончимиз комил бўлгунига қадар синовларни тўхтатмадик ва шундан кейингина полни ётқиздик», — дейди Шмельков.
Мустаҳкам қопламали поллар — омбор қурилишидаги яна бир катта вазифа, дейди эксперт. Дунёда бунинг иккита усули кенг қўлланилади: мустаҳкам устки қопламали бетон ва полимерли қуйма поллар. Иккинчи усулнинг нархи биринчисига қараганда бир неча баравар баланд.
Фото: Balton Trading Asia.
«Кўпчилик одатда бетон пол ётқизади ва бу кўнгилдагидек чиқмаган тақдирда, устидан полимер пол қилинади. Бетон пол учун тижорат синфидаги бетон ишлатилади. У GPS маёқлари ёрдамида лазер ётқизиш усули билан қуйилади, шунда пол бир хил текисликда бўлади. Худди шу усулдан фойдаланган ҳолда тижорат синфидаги бетоннинг устига „топпинг“ қуйилади — бу бетоннинг юқори қатламининг синфини сезиларли даражада оширувчи махсус шаклда суриладиган махсус қоришма. Бу технологияда жуда кўп нюанслар бор, чунки бетон кимёвий реакция ҳисобланади. Заводдан олиб келишда у қуюқлашиши ёки жуда суюқ ҳолатда келиши мумкин. Агар қопламанинг бирор ери шикастланса, ямалади, бироқ квадрат метр учун бундай таъмирнинг нархи бир квадрат метр пол нархидан бир неча баравар қиммат, чунки икки компонентли таркибдан фойдаланилади», — дейди Андрей Шмельков.
Экология ва энергия тежамкорлик
Омборни совитиш ва иситиш тўлиқ қуёш панеллари томонидан ишлаб чиқарилган электр энергияси ҳисобига таъминланади. Улар суткасига 260 кВт қувват ишлаб чиқаради. Андрей Шмелковнинг сўзларига кўра, июнь бошидаги иссиқ кунда, биргина омбор совитиш ва ёритишни ҳисобга олган ҳолда шаҳар электр тармоғидан атиги 30 кВт энергия истеъмол қилган.
Бундай минимал истеъмол бир нечта ечимлар билан изоҳланади. Биринчи навбатда, лойиҳалаштирувчилар ёруғлик фонари — бино томига ўрнатилган ойналардан воз кечишга қарор қилишди, чунки бундай катта шишали майдон совутиш ва иситиш харажатларининг 20 фоизга ошишига олиб келган бўларди.
Омбордаги оптимал ҳарорат 16−24 даража илиқни ташкил этиши лозим. Андрей Шмельковнинг сўзларига кўра, Ўзбекистоннинг кескин континентал иқлимига хос бўлган куннинг турли вақтларида ҳароратнинг кескин ўзгариши энергияни тежаш имконини беради. Шундай қилиб, кечаси, ташқарида +25 даража бўлганда, вентиляторлар ташқи ҳавони сўриб, 20 даражага қадар совутади. Кун давомида, ташқарида ҳарорат +45 га кўтарилганида, ҳаво оқими ёпилади.
Фото: Balton Trading Asia.
«Омбордаги кислород миқдори етарли, деган ҳисоб-китобимиз бор. Ҳавони аралаштириб турувчи махсус вентиляторлар ўрнатганмиз. Кун давомида кўчадан иссиқ ҳаво олмаймиз, лекин тунда, ҳавони совутиш учун камроқ ресурс талаб қилинадиган пайтда олинган ҳаводан фойдаланамиз. Кундузи бизда қуёш панеллари ишлаб чиқарадиган электр энергияси ҳисобига омборни совутадиган чиллер ишлайди. Шундай қилиб, омбор энергия ресурсларини сезиларли даражада тежайди ва кундузи тунгига қараганда камроқ электр энергиясини истеъмол қилади, бу шаҳар тармоқлари учун ҳам яхши, чунки ёзда кундузги вақтларда электр энергиясига бўлган эҳтиёж тундагига қараганда юқорироқ бўлади», — тушунтиради Андрей Шмельков.
Қуёш панелларини лойиҳалаштирувчилар одатдагидек томга эмас, балки автотураргоҳ устига ўрнатишга қарор қилишди. Бунинг бир қанча сабаблари бор. Биринчидан, панеллар автотураргоҳда соя манбаи бўлиб хизмат қилади. Иккинчидан, эстетик жиҳатдан чиройли кўринади. Ва ниҳоят, энг муҳими, томга тунука ётқизилган. Бу жуда қиммат туради, шунинг учун қуёш панелларини ўрнатишда таваккал қилмасликка қарор қилинган.
Фото: Balton Trading Asia.
Томнинг тури иқлимга қараб танланган, деб тушунтиради Андрей Шмельков. Ўзбекистонда бугунги кунда асосан уч турдаги том ёпиш қўлланилади: профнастил, мембранали том ва сендвич панеллар. Биринчи материал яхши усталарни талаб қилади, иккинчиси Ўзбекистонда ҳали қўлланилмайди, бизнинг иқлим шароитида у ўзини қандай тутиши номаълум.
Сендвич панеллар — энг кенг тарқалган материал. Balton омборида фасад қопламасида ишлатилган. Ушбу материал том ёпишда битта камчиликка эга.
«Сендвич панелларда қулф бор. Иситилганда панел кенгаяди. У деворда бўлганида, қандайдир тарзда ўз вазни остида қайта туради. Горизонтал ҳолатда эса, айниқса, бундай катта майдонда (бизда узунлиги 200 метр) бўлса, у ҳолда томнинг кенгайиши шундай бўладики, иссиқда у бир неча сантиметрга „узоқлашади“, лекин уни дастлабки ҳолатга қайтишга мажбурлайдиган куч йўқ. Шундан кейин том оқади. Тунука томнинг иккита бурмаси бор. Том кенгайганида, бу иккита бурма бирлашади, шундан кейин пружина каби ажралади ва томнинг маҳкамлиги бузилмайди. Унинг ўзи ҳарорат таъсири остидаги кенгайишни қоплайди», — дейди Андрей Шмельков.
Фото: CMWP Uzbekistan.
Айрим кўп йиллик ўсимликлар бинонинг янги функциясига халал беришига қарамай, ҳудуддаги барча дарахтлар сақлаб қолинган. Уларни кесмаслик мақсадида лойиҳалаштирувчилар доклар — товарлар юк машиналарига ортиладиган жойларнинг жойлашувини ўзгартиришга қарор қилишди.
«Саноат объекти ҳисобланса-да, бу ерда 200 га яқин дарахт бор, лекин ишни бошлашимиздан аввал 100 тадан камроқ эди», — таъкидлайди Андрей Шмельков.
Омборларга «яшил» сертификат нима учун керак
«„Яшил“ сертификат олиш — жуда машаққатли иш. Аввалига бу қарорларнинг ҳаммасини лойиҳага киритиш керак, кейин қурилиш жараёнида уларнинг бажарилганига ишонч ҳосил қилиш керак. Шунинг учун қурилиш босқичида биз қайта ишлатиладиган материал ҳисобини алоҳида олиб бордик, ғишт ёки бетондан қайта фойдаланишга ҳаракат қилдик. Масалан, сараланган эски ғиштдан қурувчилар учун вақтинчалик душхоналар ва кийиниш хоналари қуришда фойдаланилди», — дейди Андрей Шмельков.
Қайта қуриш жараёнида жамоа олдида турган лойиҳа, қурилиш ва муҳандислик билан боғлиқ барча муаммоларни ҳисобга олинса, ҳақли савол туғилади: ҳаммасини бузиб, нолдан қуриш арзонроқ тушмасмиди?
«Бизда яхши масофада жойлашган устунлар, ҳозир ишлаб чиқарилмайдиган яхши тўсинлар бор эди — нима учун улардан фойдаланмаслигимиз керак?! Албатта, янги бино қуриш бунчалик қимматга тушмасди, чунки устунларни мустаҳкамлаш, ертўлаларни тугатиш, тупроқни алмаштириш ва шиббалаш — бу жуда катта иш», — дея санаб ўтди Андрей Шмельков.
Бироқ BREEAM «яшил» сертификати кўрсаткичларининг тахминан 75 фоизи жамиятга, атроф-муҳитга таъсирни, ходимлар ёки бинодан фойдаланувчилар учун қулайликни баҳолайди ва 25 фоизигина энергия тежамкорлигига тўғри келади, деб тушунтиради эксперт.
Шаҳар боғи ҳудудидаги қурилиш.
«Бинони бузиб ташлаган тақдиримизда, „яшил“ сертификатни бошқа мезонларга кўра олган бўлардик. BREEAM мезонлари хилма-хил ва сиз турли кўрсаткичлар ёрдамида балл тўплашингиз мумкин. Ёмғир сувини йиғиш тизимлари, деворларнинг муайян кўрсаткичдан юқори иссиқлик изоляцияси, қулай йўллар, CO2 чиқиндилари ва бошқалар бўйича бандлар мавжуд. Ҳар бир кўрсаткич ўз салмоғига эга. Бундан ташқари, бу салмоқ минтақага қараб фарқ қилади. Масалан, Европада қайта тикланадиган энергия учун Ўзбекистондагига қараганда камроқ балл берилади, чунки бу ерда у иқтисодиёт учун муҳимроқ», — дейди Андрей Шмельков.
BREEAM ёмғир суви ўтказувчанлигини ҳам ҳисобга олади, дея қўшимча қилади мутахассис. Агар бутун майдонга бетон қуйилган ёки асфальтланган бўлса, ёмғир суви шаҳарнинг дренаж тизими учун катта юкламага айланади ва табиатда сувнинг нормал айланишига тўсқинлик қилади. Шунинг учун ёмғир суви тупроққа тушиши муҳим. Лойиҳалаштирувчилар ҳудуддаги майсазорлар ва дарахт танасини ўраб турувчи гулхоналарга қўшимча равишда автотураргоҳлардан бирига майсазор панжарасини ётқизишга қарор қилишди. Бир томондан, бу сувнинг тупроққа тушишига имкон беради, бошқа томондан, лой ҳосил бўлмайди.
Москвадаги турар жой ҳовлиси автотураргоҳдаги майсазор панжараси. Фото: Википедия.
Андрей Шмельковнинг қўшимча қилишича, «яшил» сертификат мижозлар билан ишлашда биноларнинг жозибадорлигини оширади. Агар халқаро ишлаб чиқарувчи Ўзбекистонга маҳсулот етказиб беришга қарор қилса, у замонавий омборни танлайди, чунки экологик стандартлар ва тасниф, хусусан, омборлар мисолида, моҳиятан объект сифатининг халқаро белгисидир. Сифатли дизайн, аниқ навигация ва омборни бошқаришнинг замонавий компьютерлаштирилган тизими логистика операцияларини тезлаштиради. Бундан ташқари, глобал брендлар учун ходимлар учун қулайлик, уларнинг хавфсизлиги, шунингдек, маҳсулот хавфсизлиги ва атроф-муҳитга таъсири ҳам катта аҳамиятга эга.
Андрей Шмельковнинг сўзларига кўра, омборни бошқариш тизими логистика операцияларининг буюртмани шакллантиришдан тортиб омбордан дўконга етказиб беришгача бўлган бутун занжирини кузатиш имконини беради.
«Айтайлик, тиш пастаси паллети келди. Дўконга бутун бошли паллет керак эмас, бир нечта қути керак. Муайян дўкон учун буюртма яратилади, тизим бу буюртмаларни тақсимлайди, одамлар уларни йиғади, кичик юк машиналарига жойлаштиради ва дўконларга етказиб бериш бошланади. Тизим қаерда ва нимани олиш кераклигини кўрсатиш билан чекланиб қолмайди. У доимий равишда товарлар оқимини таҳлил қилади ва уларни жавонларга жойлаштиради, шунда тез-тез олинадиган нарса пастроқ, камроқ олинадиган нарса юқорироқда жойлашади. Шундай қилиб, омбор имкон қадар самарали ишлайди, чунки логистикада пул тезликка боғлиқ. Агар сиз омбор қурсангиз, лекин товарларга хизмат кўрсатиш узоқ вақт талаб қилса, у ҳолда жуда рақобатбардош ва технологик жиҳатдан ривожланган логистика бизнеси кулингизни кўкка совуради».
Фото: Balton Trading Asia.
Омборларни қуришга инвестицияларнинг қайтими 6−8 йилни ташкил этади, дейди Андрей Шмельков. Агар компания барча логистика операцияларини мустақил равишда амалга оширса, майдонни ижарага бериш билан солиштирганда квадрат метр учун рентабеллик юқорироқ бўлади.
Умуман олганда, экспертнинг фикрича, ҳатто омбор сингари кўзга ташланмайдиган бинонинг қайта қурилиши ҳам объектнинг қийматини оширади.
«Ўзбекистонда қайта қурилган лойиҳалар деярли йўқ. Эсимда, Тошкентга келганимда тарихий бинолар: улар нима мақсадда фойдаланилган ва бугунги кунда қандай ҳолатда эканлиги ҳақида ҳикоя қилинган каталог китоб сотиб олгандим. Бу китобда совет даврида шарқона услубда қурилган ҳаммомни топдим. У ерда объект бузиб, автотураргоҳга айлантирилган, деб ёзилган эди. Кўпинча қурувчи компаниялар объектга келганларида, майдонни текислайдилар ва бутунлай янги бино қурадилар. Менимча, бу нафақат шаҳарсозлик нуқтаи назаридан, балки бинонинг капиталлашуви нуқтаи назаридан ҳам нотўғри, чунки бинонинг ўз тарихига эга бўлиши унинг ўзига хослигини оширади. Албатта, саноат майдони — бу Sagrada Familia эмас. У жуда кўп чекловларга тўқнаш келади. Бироқ келажакда ушбу бино ҳам архитекторлар учун аллақачон хизматини ўтаб бўлган ва эндиликда фойдаланилмаётган саноат объектларида архитектура, қурилиш ва муҳандислик ечимлари намунаси бўлиб хизмат қилиши мумкин, бундан ташқари, бу ресурсларга оқилона муносабатда бўлиш намунаси ҳамдир».
