Олий Мажлиси Сенатининг 15 августдаги йиғилишида Тадбиркорлик кодекси маъқулланди, дея хабар бермоқда парламент юқори палатаси матбуот хизмати (видео).
Бугунги кунда Ўзбекистонда тадбиркорлик фаолиятини тартибга солувчи 5 мингга яқин ҳужжат мавжуд. Уларнинг ниҳоятда кўплиги амалда қўллашда қийинчиликларни келтириб чиқармоқда ва бу тадбиркорларнинг асосли эътирозларига сабаб бўлмоқда.
Бюджет ва иқтисодий ислоҳотлар қўмитаси раиси Эркин Гадоевнинг айтишича, шу мақсадда 100 дан ортиқ қонунчилик ҳужжати, жумладан, 9 та қонун Тадбиркорлик кодексига бирлаштирилмоқда.
Тадбиркорликнинг тоифаланиши
2022 йилда президент корхоналарни тоифаларга ажратиб, уларни қўллаб-қувватлаш бўйича алоҳида ёндашувни эълон қилганди.
Ўша пайтда корхоналар йиллик айланмаси бўйича тоифаларга ажратилиши режалаштирилган эди:
- 1 млрд сўмгача бўлгани — микро бизнес;
- 10 млрд сўмгача бўлгани — кичик бизнес;
- 100 млрд сўмгача бўлгани — ўрта бизнес;
- 100 млрд сўмдан ошгани — йирик бизнес.
Ўтган йилнинг февраль ойида президент кичик (якка тартибдаги тадбиркорлар, микрофирмалар, кичик корхоналар), ўрта ва йирик корхоналарга бўлинган тадбиркорликнинг янги таснифи тўғрисидаги қарорни имзолаганди.
Эркин Гадоевнинг айтишича, янги кодексда тадбиркорлик субъектлари ишчилар сони ва йиллик айланма маблағига қараб уч тоифа: кичик, ўрта ва йирик тадбиркорларга ажратиш жорий этилмоқда (тадбиркор мезонлардан бирига жавоб бериши кифоя: ходимлар сони ёки айланма маблағ).
Якка тартибдаги тадбиркорлар
Якка тартибдаги тадбиркорларга қонунчиликда тақиқланмаган ҳар қандай фаолиятни амалга ошириш ҳуқуқи берилмоқда (ҳозирда улар 88 та фаолият тури билан шуғулланиши мумкин).
Кодекс якка тартибдаги тадбиркорлар шуғулланиши мумкин бўлмаган фаолият турларини ҳам белгилаб беради.
Ҳукумат томонидан тартибга солиш
Кодекс иловасида тадбиркорлик фаолиятига аралашувларни камайтириш мақсадида 38 та давлат органининг 147 та назорат функциялари ва бизнес-омбудсманни хабардор этиш тартибида ўтказиладиган 20 турдаги текширувлар рўйхатлари тасдиқланган.
Рўйхатга киритилмаган барча текширувлар эса бизнес-омбудсман билан келишилган тартибда амалга оширилади.
Давлат назоратининг 4 та шакли белгиланиб, шундан фақат маълумотларни таҳлил қилиш ва текширувда аниқланган қоидабузарликлар юзасидан тадбиркорга нисбатан ҳуқуқий таъсир чораси қўлланилиши мумкин.
Бунда:
- молиявий санкциялар суд томонидан қўлланилади (бундан солиққа тортиш ва банк соҳаларидаги санкциялар мустасно);
- бир хил турдаги ҳуқуқбузарлик учун тадбиркорлик субъектига молиявий санкция ва унинг мансабдор шахсига маъмурий жавобгарлик назарда тутилган ҳолларда, фақат молиявий санкция қўлланилади;
- биринчи марта ҳуқуқбузарликлар содир этган тадбиркорлик субъектлари ушбу қонун бузилишини бартараф этиш тўғрисидаги кўрсатмани бажарган, шунингдек етказилган зарарни қоплаган тақдирда, уларга нисбатан молиявий санкциялар қўлланилмайди.
Кодекс билан барча талабларни ўз ичига олган Тадбиркорлик соҳасидаги мажбурий талаблар реестри ҳамда тадбиркорлик субъектлари учун имтиёзларнинг ягона реестрини шакллантириш ва ошкор этиш назарда тутилмоқда. Бунда Мажбурий талаблар реестрига киритилмаган талаблар бўйича жавобгарлик белгилаш тақиқланиши назарда тутилган.
Тадбиркорларга қўшимча мажбуриятларни юклашни назарда тутувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга қабул қилингандан кейин бир йил давомида ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тақиқланиши белгиланмоқда (енгиллаштирувчи нормалардан ташқари).
Субсидиялар
Субсидиялар президент қарори билан жорий этилади, уни бериш тартиби эса ҳукумат томонидан белгиланади.
Уларнинг асосий йўналишлари белгиланади ва «ягона дарча» принципи асосида Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали ажратилади.
Давлат корхоналарига рақобатни чекловчи тўғридан-тўғри солиқ, божхона ва бошқа турдаги имтиёз ва преференсиялар бериш тақиқланади.
Ижтимоий тадбиркорлик
Кодексда ижтимоий тадбиркорлик, ижтимоий корхона, аҳолининг ижтимоий эҳтиёжманд қатламлари рўйхати ва уларни, жумладан ногиронлиги бўлган шахсларни қўллаб-қувватлашнинг механизмлари кўрсатиб ўтилган.
Ўзбекистон адлия вазири ўринбосари Алишер Каримовнинг айтишича, ушбу тоифага экологик муаммоларни ҳал қилишга қаратилган тадбиркорлик турлари ҳам (жумладан, маиший чиқиндиларни қайта ишлаш, йиғиш, зарарсизлантириш, кўмиш, сақлаш ва бошқалар) ҳам кўзда тутилган. Сенатор ушбу рўйхатга тозалаш иншоотлари қурилиши, филтрлар ўрнатишни ҳам киритишни таклиф қилди.
Аёллар ва ёшлар тадбиркорлиги
Ягона жавобгар аёл киши бўлса ёки бошқарув органида камида 1/3 қисмини аёллар ташкил қилса ёхуд устав фондидаги улуши 50 фоиздан ортиғи аёлларга тегишли бўлса, бу корхона аёллар тадбиркорлиги тоифасига киритилади.
Худди шундай тартиб ёшлар тадбиркорлигига ҳам тегишли.
«Бугунги кунда 42 мингга яқин кичик ва ўрта тадбиркорлик субъектига хотин-қизлар раҳбарлик қилаётган бўлса, 243 минг якка тартибдаги тадбиркорнинг 140 мингдан ортиғи ёки 42 фоизи аёллардир», — деди сенатор Малика Қодирхонова.
Бундан ташқари, бизнесга «ишламайдиган корхона» мақомини бериш мезонлари белгиланади.
Сенат раиси Танзила Нарбаева ҳозирда давлат раҳбари ва тадбиркорлар ўртасидаги анъанавий очиқ мулоқотга катта тайёргарлик кўрилаётганини таъкидлади. «Ушбу кодекснинг қабул қилиниши тадбиркорларимизни қизиқтирган тизимли масалаларни самарали ҳал этишга хизмат қилади, деб ҳисоблаймиз», — деди у.
Тадбиркорлик кодекси 2021 йилдан буён ишлаб чиқилмоқда. Амалдаги лойиҳа ҳужжатнинг учинчи талқини бўлиб, унинг олдинги версиялари 2022 йилнинг май ва сентябрь ойларида тақдим этилган.
Шундай қилиб, кодексда корхоналар ўз бизнесларини юритиш учун зарур бўлган барча маълумотлар ва талабларни бир жойдан олишлари мумкин.
