Fitch Ratings халқаро рейтинг агентлиги Ўзбекистоннинг хорижий валютадаги суверен кредит рейтингини барқарор прогноз билан ВВ- даражасида тасдиқлади, дейилади агентликнинг 23 августдаги пресс-релизида.
ЯИМ маълумотларини қайта кўриб чиқиш
Аввалроқ Ўзбекистонда кузатилаётган иқтисодиёт ҳажмини баҳолаш мақсадида Халқаро валюта жамғармаси бошчилигида тадқиқот ўтказилганди. Унга кўра, ўтган йили Ўзбекистон ялпи ички маҳсулоти ҳажми 1,192 квадриллион сўмни ташкил этиб, 101,6 миллиард АҚШ долларига тенг бўлган. Статистика агентлиги маълумотларига кўра, қайта кўриб чиқишдан олдин ЯИМ 1,066 квадриллион сўмни ташкил этган. Кузатилмайдиган иқтисодиётни ҳисобга олиш номинал кўрсаткичнинг 11,8 фоизга ошишига олиб келди, бу қўшимча 125,6 триллион сўмни (10,7 миллиард доллар) ташкил этди.
Fitch`нинг таъкидлашича, ўтган йилги бюджет тақчиллиги бўйича бошланғич позиция номинал ЯИМнинг юқорилиги туфайли ЯИМнинг 0,5 фоизига яхшиланганига қарамай, ҳукумат ўзининг «режалаштирилган фискал тузатишлари»ни юмшатиш ниятида эмас.
Консолидациялашган бюджет тақчиллиги (шу жумладан, бюджетдан ташқари ҳисобварақлар, Ўзбекистон Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси ва ташқи манбалардан молиялаштириладиган харажатлар) 2023 йилдаги мақсадли кўрсаткичдан 2,5 фоиз пунктга ортда қолганидан кейин биринчи чоракда ялпи ички маҳсулотнинг йиллик ҳисобидаги 0,1 фоизига ошди.
Fitch 2023 йилдаги 4,9% га нисбатан йиллик тақчиллиги 4,2% бўлган иккинчи чоракда фискал баланснинг яхшиланишини прогноз қилмоқда, аммо мақсадли кўрсаткичдан 0,7 фоиз пунктга юқори (яқинда ЯИМни қайта кўриб чиқишни ҳисобга олмаганда).
«Биз тақчиллик 2025 йилда ялпи ички маҳсулотнинг 3,4 фоизигача қисқаришини прогноз қиляпмиз, бу 2024 йил май ойида энергия тарифларини либераллаштириш самарасини қисман акс эттиради, бу қарз бўйича фоизларни тўлаш харажатларининг янада ўсишини компенсация қилади ва 2026 йилда 3 фоизгача пасаяди, бу ҳали ҳам ВВ рейтинги 2,4% бўлган мамлакатлар учун медиан қийматдан юқори», — дейилади пресс-релизда.
Давлат қарзининг паст даражаси
Рейтинг агентлиги 2023 йилда 2 фоиз бандга — 32,5 фоизгача ўсган давлат қарзининг ЯИМга (шу жумладан, ташқи кафолатлар) нисбати барқарор бўлишини ва 2026 йил охирига келиб 32,1 фоизни ташкил этишини кутмоқда, бу ВВ рейтингига эга мамлакатлар учун ўртача 53,6 фоиз қийматдан анча паст. Давлат қарзининг қарийб 90 фоизи хорижий валютада номинацияланган, бироқ ташқи қарзнинг ўртача қайтариш муддати анча узоқ — 9,2 йил бўлиб, уларнинг 87 фоизи имтиёзли ҳисобланади.
Давлат депозитлари сезиларли бўлиб, 2024 йил биринчи чораги охирида ЯИМнинг 13,1 фоизини ташкил қилади, аммо 2020 йил охирида ЯИМнинг 26,5 фоизидан паст. Fitch 2026 йил охирига келиб улар 10 фоизгача пасайишини башорат қилмоқда.
Агентлик таҳлилчилари Ўзбекистоннинг давлат молиявий бошқарувини мустаҳкамлаш борасидаги тараққиётини, жумладан, тасдиқланган лойиҳалар 2023 йил охирига келиб ЯИМнинг 20 фоизигача ўсган давлат-хусусий шериклик таваккалчиликлари ва давлат корхоналарининг кафолатланмаган қарзи (ЯИМнинг 25,6 фоизи, шу жумладан, давлат банкларининг хусусий ташқи қарзи) мониторингини қайд этди.
ЯИМнинг ўсиш тенденцияси
Биринчи чоракда Ўзбекистон иқтисодиёти 6,4 фоизга ўсди, бунга инвестицияларнинг ўсиши ва реал иш ҳақининг 8,6 фоизга юқорилаши сабаб бўлди ва агентлик бутун йил давомида ялпи ички маҳсулотнинг 6,2 фоизга ўсишини (2023 йилда 6,3 фоиз), шунингдек, фискал консолидация (давлат бюджети тақчиллиги ва қарз даражасини камайтириш чоралари) ва инвестицияларнинг «совиши»ни пастроқ инфлация томонидан қўллаб-қувватланиши сабабли 2026 йилда ялпи ички маҳсулотнинг ўртача 5,5 фоизгача ўсишини кутмоқда.
Ушбу ўсиш суръатлари BB мамлакатлари учун 2026 йилдаги ўртача қийматдан 3,5% га юқори, шунингдек, аҳолининг йиллик 2 фоизлик ўсиши билан мустаҳкамланган.
Агентлик Ўзбекистоннинг Россияга сезиларли даражада иқтисодий қарамлигини таъкидлайди: бу экспортнинг 13 фоизи ва импортнинг 21 фоизини ташкил қилишда намоён бўлади, жараён ўтган йилги Россия газини импорт қилишни бошлаш тўғрисидаги битим билан янада кучайди, аммо Ўзбекистон Ғарб санкцияларига риоя қилишни таъминлашда ҳамкорликни давом эттирмоқда.
Fitch Ўзбекистонга соф тўғридан тўғри хорижий инвестициялар ЯИМнинг 2,5 фоизигача ўсишини тахмин қилмоқда, бу, айниқса, энергетика секторида кучли инвестиция оқимини акс эттиради. Олтин-валюта захиралари 2026 йилда 7,8 ойлик импортни қоплаш имконини берадиган даражагача қисқариши кутилмоқда, бу 2023 йилдаги кўрсаткичдан (8,8 ой) паст. Аммо бу кўрсаткич 4,5 ой ичида BB рейтингига эга мамлакатлар учун ўртача қийматдан сезиларли даражада юқори бўлади.
Ислоҳотлар ва бошқарувдаги тараққиёт
Fitch`нинг таъкидлашича, сўнгги йилларда иқтисодий ислоҳотларда сезиларли ютуқларга эришилди, жумладан, ўтган йили «Ипотекабанк» хусусийлаштирилди ва 2023 йил октябрь ойида компаниялар учун ва 2024 йил май ойида аҳоли учун газ ва электр энергияси нархлари оширилди.
Қолган иккита йирик банк — «Асакабанк» ва «Ўзсаноатқурилишбанк»ни (СҚБ) хусусийлаштириш режалари илгари сурилмоқда. Ўзбекистон Жаҳон банкининг бошқарув сифати индикаторлари 2020 йилдан буён 9,6 фоиз бандга яхшиланганини намойиш этди ва Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш бўйича музокаралар тезлашди.
Давлат томонидан субсидияланган директив кредитлашнинг улуши (кредит олувчилар ўртасида ресурсларни тақсимлаш билан боғлиқ банклар фаолиятига давлатнинг таъсири) июнь ойида 2023 йил охирига келиб 17 фоиздан 12 фоизгача пасайган бўлса ҳам, умумий ҳажмнинг 28 фоизини ташкил этмоқда, бу эса пул-кредит сиёсати трансмиссиясини ёмонлаштирмоқда, дейилади ҳисоботда.
Нисбатан юқори инфляция
Апрель ойида энергия нархлари ошиши туфайли инфляция июль ойида 8,1 фоиздан 10,5 фоизгача кўтарилди, аммо базавий инфляция пасайиш тенденциясига эга (бу йил 2,6 фоиз банд), уй хўжаликларининг инфляцион кутилмалари ҳам 2023 йил охирида 13,6 фоиздан ҳали ҳам юқори 12 фоизгача пасайди.
Fitch 2024 йилда ўртача инфляцияни 9,5 фоиз, 2025 йилда 8 фоиз ва 2026 йилда 5,8 фоиз даражасида прогноз қилмоқда, бу Ўзбекистон Марказий банкининг инфляциянинг мақсадли кўрсаткичидан 5 фоизга юқори.
Июль ойида Марказий банк асосий ставкани 2023 йил март ойидан бери биринчи марта 13,5 фоизгача пасайтирди ва агентлик нейтрал реал фоиз ставкасига мувофиқ 3 фоиз атрофида янада юмшатишни кутмоқда.
Нейтрал ставка деганда фоиз ставкасининг шундай даражаси (хусусан, Марказий банкнинг асосий ставкаси) тушуниладики, бунда иқтисодиёт тўлиқ бандлик ҳолатида бўлади, инфляция эса мақсадли даражада барқарор ушлаб турилади. Нейтрал ставкага пул-кредит сиёсатининг йўналишини баҳолаш учун мўлжал сифатида, шунингдек, узоқ вақт оралиғида иқтисодиётда фоиз ставкаларининг ўртача даражасининг мўлжали сифатида қаралади.
Барқарор банк сектори
Fitch 2024 йил июнь ойида капитал рентабеллиги 11% бўлган Ўзбекистон банк секторини ўртача даромадли деб баҳолайди. Агентлик, шунингдек, муаммоли кредитларнинг тартибга солиш коэффициенти анча паст, яъни 4 фоизни ташкил қилади, аммо амалдаги муаммоли кредитлар сезиларли даражада юқори (2023 йил охирида сектор кредитларининг 10 фоиздан ортиғи) деб ҳисоблайди.
Макропруденциал сиёсатнинг қатъийлаштирилиши аҳоли кредитларининг кескин ўсиши туфайли 2023 йил август ойида энг юқори кўрсаткич — 27 фоиздан июнь ойида кредитлашнинг ўсишини 18,5 фоизгача пасайтиришга ёрдам берди. Депозитларнинг долларлашув коэффициенти 2021 йилдан бошлаб 9 фоиз бандга пасайди — июнь ойида 30 фоизгача. Шу билан бирга, кредитларнинг долларлашуви янада секинлик билан — 42,1 фоизгача пасаймоқда.
Шундай қилиб, рейтинг Ўзбекистоннинг нисбатан паст давлат қарзи, сезиларли фискал ва ташқи буферлар, ялпи ички маҳсулотнинг юқори ўсиши ва иқтисодиётни либераллаштириш бўйича ислоҳотларнинг ривожланиши билан қўллаб-қувватланмоқда. Бу омиллар аҳоли жон бошига тўғри келадиган ЯИМнинг пастлиги, бошқарувнинг заифлиги, аммо яхшиланиши, хомашёга ва молиявий долларлашувга юқори қарамлик, шунингдек, иқтисодиётда давлатнинг катта ва рақобатбардош эмаслиги, гарчи қисқариб бораётгани билан мувозанатлашади.
