10 сентябрь куни АҚШ президентлигига номзодлар Камала Ҳаррис ва Дональд Трамп ноябрь ойида овоз бериш олдидан биринчи ва, эҳтимол, ягона сайловолди теледебатларини жонли эфирда ўтказди. Баҳс-мунозаралар сайловга икки ой қолганда бўлиб ўтди. Дебат Филадельфиядаги Конституцияни ўрганиш миллий марказида бўлиб ўтди ва 90 дақиқа давомида иккита реклама паузаси билан давом этди.
АҚШ иқтисодиёти ҳақида
Дебатнинг биринчи қисми ва ABC News бошловчиси Дэвид Мьюир томонидан берилган биринчи савол иқтисодиётга бағишланди. «Америкаликлар тўрт йил олдингидан яхшироқ яшаётганига ишонасизми?» — деб сўради у.
Ҳаррис биринчи бўлиб жавоб берди ва уй-жой нархи муаммосини ҳал қилиш, ёш оилалар ва кичик бизнесга ёрдам беришни ваъда қилди.
«Дональд Трамп бизни Буюк депрессия давридан бери энг ёмон ишсизлик ҳолатида қолдирди. Биз (демократлар) қилган барча иш Дональд Трамп томонидан яратилган тартибсизликни бартараф этишдир», — деди Ҳаррис.
Унинг таъкидлашича, у ўрта синф оиласида улғайган ва АҚШда фарзанди бор америкалик оилалар учун 6000 доллар ва кичик бизнес учун 50 минг доллар миқдорида солиқ имтиёзлари эвазига «имкониятлар иқтисодиёти»ни қуришга ваъда берди.
«Бошқа томондан, менинг рақибим илгари қилган ишни, яъни миллиардерлар ва йирик корпорациялар учун солиқларни камайтиришни режалаштирмоқда, бу эса Америка бюджети тақчиллигини 5 триллион долларга оширади», — деди вице-президент.
Ҳарриснинг қўшимча қилишича, Трампнинг барча импортга 20 фоизгача бож жорий этиш ташаббуси оддий америкаликларга керак бўлган «кундалик талаб товарлари»га таъсир қилади. Унинг сўзларига кўра, Трампнинг иқтисодий режаси «тўлалигича энг бой одамлар учун солиқ имтиёзларига бағишланган» ва республикачи «халқ ҳақида ғамхўрликдан кўра ўзини ҳимоя қилишдан кўпроқ манфаатдор».
Трамп сотувдан олинадиган солиқларни жорий этишни режалаштирмаётганини, бошқа мамлакатлар учун божлар жорий этилишини айтди. «Бошқа давлатлар, ниҳоят, 75 йилдан кейин биз дунё учун қилган барча ишларимиз учун бизнинг олдимизда ҳисоб-китоб қилади. Ва баъзи ҳолларда тарифлар сезиларли бўлади. Хабарингиз бор, мен Хитойдан миллиард-миллиард доллар олганман. Аслида улар (Байден маъмурияти — таҳр.) божларни бекор қилишмади, чунки бу жуда катта пул эди, улар буни қила олишмасди ҳам», — деди республикачи.
У божларнинг жорий этилиши америкаликларга таъсир қилмаслигига ишонтирди. «Агар кимдир юқори нархларда тўлашига тўғри келса, бу Хитой ва бизни йиллар давомида ўмарган бошқа давлатлар бўлади», — деди Трамп.
Республикачи, шунингдек, унинг иқтисодиёт учун «ажойиб режаси» борлигини айтди, шунингдек, Ҳаррис Жо Байденнинг режасини кўчиргани ва ҳозирги маъмурият давридаги юқори инфляцияга ишора қилди.
«Лойиҳа-2025» ва «марксист» Ҳаррис
Вице-президент Дональд Трампнинг янги муддати қандай бўлиши мумкинлиги ҳақида сўз юритувчи «Лойиҳа-2025»га алоҳида тўхталди. Демократлар ўз дастурларини ушбу ҳужжатга қарши қўймоқда.
«Лойиҳа-2025» — Heritage Foundation томонидан тузилган навбатдаги республикачи президентнинг ҳаракатлар режаси. Бу режага президент ҳокимиятининг прокуратура ва тартибга солувчи органлар устидан кескин кучайтирилиши киради. Ушбу режа Трампнинг кўплаб собиқ маслаҳатчилари томонидан тузилган ва республикачи вице-президент Жей Ди Вэнс Heritage Foundation раҳбарининг китоби учун кириш сўзи ёзган. Шунга қарамай, Трамп «Лойиҳа-2025» тузувчилари билан алоқасини очиқчасига рад этади.
Тахминан минг саҳифадан иборат лойиҳа муаллифи Heritage фонди ҳисобланади. Собиқ президент, гарчанд ҳужжатни тайёрлашда унинг иттифоқчилари иштирок этган бўлса ҳам, ундан масофа сақлашга интилди.
Баҳс-мунозаралар давомида собиқ президент «Лойиҳа-2025»ни ўқимаганини ва ўқимоқчи эмаслигини айтиб, ундан яна воз кечди.
Номзодлар бир неча бор бир-бирларини ёлғончиликда айблади. Муҳокама аввалида Ҳаррис томошабинлар Трампдан «бир гала ёлғон, шикоят ва ҳақоратларни» эшитишини айтди.
Трамп Ҳаррисни «марксист» деб атаб, унинг фаолиятини отаси, Стенфорд университетининг собиқ иқтисодчиси иши билан боғлашга ҳаракат қилди.
«Агар уни бир кунмас-бир кун сайлашса, у ҳамма нарсани ўзгартиради. Бу мамлакатимизнинг таназзули бўлади. У марксист, унинг марксистлигини ҳамма билади. Унинг отаси иқтисод бўйича марксист-профессор, қизини яхши ўқитган», — деди Трамп.
Ҳаррис Трампга мурожаат қилиб, унинг фикрларини изоҳлар экан, «шармандалик» сўзини бир неча бор ишлатди.
«Дунё етакчилари Дональд Трамп устидан кулмоқда. Мен ҳарбий раҳбарлар билан гаплашдим, уларнинг баъзилари сиз билан ишлаган ва улар сизни шарманда деб аташди», — деди Ҳаррис собиқ президентга ўгирилиб.
«Путин сизни тушликка ейди»
Дебатда, шунингдек, Украинадаги уруш ҳақида гап кетди.
Трамп уруш тугаши кераклигини ва бунга эришиши мумкинлигини айтди. У бу ишни лавозимга киришишдан олдин (агар сайловда ютиб чиқса) амалга ошириш ниятида эканини яна бир бор такрорлади. Унинг сўзларига кўра, у Владимир Путин ва Владимир Зеленскийни яхши билади ва улар Трамни ҳурмат қилади.
«Улар мени ҳурмат қилишади, Байденни ҳурмат қилишмайди. Нима учун уни ҳурмат қилиш керак?» — деди собиқ президент.
Вице-президент бунга жавобан Трампга сайловда у Байден билан эмас, балки Ҳаррис билан курашаётганини эслатди.
«НАТОдаги иттифоқчиларимиз сиз президент эмаслигингиздан жуда миннатдор. Доналmд Трамп президент бўлганида, Путин ҳозир Киевда ўтириб, Европанинг қолган қисмига, аввало, Польшага, кўз тиккан бўларди», — деди Ҳаррис Трампга мурожаат қилиб.
Унинг сўзларига кўра, Путин — «Трампни тушликка еб қўядиган диктатор». Ўз навбатида, Трамп Ҳаррисни «тарихдаги энг ёмон вице-президент» деб атади ва у вице-президент сифатида урушнинг олдини ололмаганини айтди.
Номзодлар яна нималар ҳақида сўзлади?
Абортлар: Трамп демократларни учинчи триместрдаги абортни ҳам қўллаб-қувватлашини қоралаб, ҳаттоки айрим штатларда бола туғилганидан кейин ҳам аборт қилишга рухсат берилишини таъкидлади. Бироқ дебат модераторлари Американинг ҳеч қайси штатида чақалоқ туғилганидан кейин аборт қилинишига рухсат берувчи қонун мавжуд эмаслигини айтди. Трамп абортни тақиқлаш тўғрисидаги қонун лойиҳасига вето қўядими, деган саволга жавоб берар экан, собиқ президент бу қонун Конгресс томонидан қўллаб-қувватланмаслиги сабабли муҳокама қилиш маъносиз эканини айтди. Ҳаррис аборт қилиш учун конституциявий ҳуқуқни тиклаш тарафдори бўлиб, штатлар ҳомиладорликни тўхтатишга ўз чекловларини киритгандан кейин аёллар дуч келган муаммолар ҳақида гапирди. Унинг айтишича, Трампнинг аборт соҳасидаги сиёсати америкалик аёллар учун ҳақоратлидир.
Миграция: Миграция ҳақидаги саволга жавоб берар экан, Трамп сўнгги кунларда тарқатилаётган фитна назариясини такрорлади — гўёки АҚШдаги муҳожирлар уй ҳайвонларини истеъмол қилмоқда. Бошловчилар жараёнга аралашди ва Трамп айтган Оҳайо штатининг Спрингфилд шаҳри бошқарувчиси бу миш-мишни рад этганини таъкидлади. Бу эса собиқ президентнинг аччиқланишига сабаб бўлди. Трамп гапирганида Ҳарриснинг микрофони ўчиқ эди, у кулиб юборди ва бошини чайқади.
Трампга нисбатан айбловлар: Калифорниянинг собиқ бош прокурори Ҳаррис «мигрантлар жиноятлари» ҳақидаги сўзларига жавобан Трампнинг жиноий ўтмиши масаласини кўтарди. «Бу миллий хавфсизлик соҳасидаги жиноятлари, иқтисодий жиноятлари, сайловларга аралашуви учун таъқиб қилинган одамнинг оғзидан чиқмоқда», — деди у. Бунга жавобан Трамп унга қарши барча ишлар сохталигини айтди.
Капитолийга ҳужум: Трамп ўтган сайловларда мағлуб бўлганини тан олишдан бош тортди ва 2021 йил 6 январда Капитолийга ҳужум қилингани учун ҳеч нарсадан афсусланмаслигини айтди. «Мен салкам 75 миллионта овоз олдим, бу ҳар қандай амалдаги президентга қараганда кўпроқ», — деди у. Трамп, шунингдек, Вакиллар палатасининг собиқ спикери Нэнси Пелосини Капитолийга ҳужум пайтида хавфсизлик билан боғлиқ муаммоларда айблади.
Исроил ва ҲАМАС уруши: Ҳаррис ушбу масала бўйича олдинги баёнотларининг баъзиларини такрорлади ва Исроил ўзини ўзи ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга, аммо буни қандай амалга ошириши муҳимлигини айтди. «Бу уруш тугаши керак. У зудлик билан тугатилиши керак» — деди Ҳаррис. Трамп, агар у президент бўлганида, можаро ҳеч қачон бошланмаган бўлишини таъкидлади. «Ҳаррис Исроилни ёмон кўради. Агар у президент бўлса, мен Исроил икки йилдан кейин йўқ бўлиб кетишига ишонаман», — деди Трамп.
Сўзининг охирида Ҳаррис август ойида бўлиб ўтган Демократик партия қурултойида айтган сўзларини такрорлади: «Биз ортга қайтмаймиз». У яна барча америкаликлар учун президент бўлмоқчилигини айтди. Ҳарриснинг сўзларига кўра, унинг ва Трампнинг Америка ҳақидаги қарашлари турлича.
Трамп ўз сўнгсўзида яна Ҳаррисга ҳужум қилди ва унинг сиёсий дастури ҳеч қандай аҳамиятга эга эмаслигини, вице-президент лавозимида тўрт йил давомида эса у ҳеч нарса қилмагани ҳақида гапирди. «Сиз америкаликлар ишонмайдиган нарсаларга ишонасиз. Биз жиддий таназзулга юз тутган мамлакатмиз. Бутун дунё бизни масхара қилмоқда», — деди у.
Дебатда ким ғолиб чиқди?
CNN томонидан рўйхатга олинган сайловчилар ўртасида ўтказилган сўровга кўра, 63% респондент Ҳаррис Трампдан яхшироқ сўзлаганини таъкидлади.
Президентликка даъвогарлардан қайси бири уларнинг эҳтиёжларини яхшироқ тушунади, деган саволга респондентларнинг овозлари деярли тенг тақсимланди: 44% Ҳаррис, 40% эса Трамп деб жавоб беришди.
- АҚШнинг 78 ёшли собиқ президенти Дональд Трамп июль ойида бўлиб ўтган қурултойда Республикачилар партиясидан расман номзод этиб кўрсатилганди.
- АҚШнинг амалдаги вице-президенти 60 ёшли Камала Ҳаррис август ойида Жо Байден сайлов пойгасидан чиққанидан кейин Демократик партиядан президентликка номзод бўлди — бу июнь ойида Трамп билан муваффақиятсиз кечган баҳслардан кўп ўтмай содир бўлди.
- АҚШ президентлиги учун сайлов 2024 йилнинг 5 ноябрида бўлиб ўтиши белгиланган. Сайлов мамлакат тарихидаги олтмишинчиси бўлади.
