The Athletic нашрида тарихдаги энг машҳур турк футболчилардан бири ҳисобланган Ҳоқон Шукур номи қандай қилиб ва нима сабабдан Туркия тарихидан «ўчириб ташлангани» ҳақида мақола эълон қилинди. «Газета.uz» Ник Миллер томонидан томонидан ёзилган мақола таржимасини тақдим этади.
Ҳоқон Шукур ва унинг АҚШга сургун қилиниши: «Волдемортнинг яхши версиясига ўхшайман — номим айтилмаслиги керак»
«Галатасарой» клуби музейида жамоанинг 2000 йилги УЕФА Кубоги финалидаги ғалабасига бағишланган фильм бор. Жамоа ҳозирга қадар Еврокубокларда ғолиб чиққан ягона турк жамоаси бўлиб қолмоқда, шунинг учун улар бу муваффақият билан ҳақли равишда фахрланади.
«Арсенал»га қарши кечган финалнинг асосий вақти голсиз дуранг билан якунланади ва кубок эгасини пенальтилар серияси орқали аниқлашга тўғри келади, фильмда ҳам пенальтилар серияси тўлиқ,. йўқ, деярли тўлиқ кўрсатилган. Фильмда сиз «Галатасарой» томонидан Эргюн Пенбе, Умит Давала ва Георге Попеску дарвозани аниқ нишонга олганини кўрасиз. Шунингдек, «Арсенал» томонидан Рэй Парлор гол урганини, Давор Шукер ва Патрик Виейра эса имкониятдан фойдала олмаганига гувоҳи бўлиш мумкин.
Лекин бу кадрларда битта пенальти зарбаси йўқ. «Галатасарой»нинг иккинчи пенальтиси фильмдан кесиб ташланган. Бу ўша оқшом Копенгагенда бўлган финалда клуб тарихидаги энг яхши тўпурар тепган пенальти эди. Бу футболчи Туркия Суперлигаси тарихида ҳам энг яхши тўпурар эди. Шунингдек, Туркия терма жамоаси таркибида ҳам.
Лекин у ғойиб бўлди. Ўчирилди. Йўқолди. Гўё ҳеч қачон мавжуд бўлмагандек.
Агар сиз Ҳоқон Шукурнинг турк футболидан ва у ердаги жамиятдан қай даражада «ўчириб ташлангани»га мисол келтирмоқчи бўлсангиз, музейдан келтирилган мана шу мисол, эҳтимол, энг яхши тушунтириш бўлади.
Ҳоқон Шукур «Галатасарой»нинг 2000 йилги УЕФА Кубоги финалида «Арсенал» устидан қозонган ғалабасини нишонламоқда. Фото: Стефан Мантей / Getty Images.
Эҳтимол, икки йил аввал бўлиб ўтган охирги жаҳон чемпионатидаги яна бир мисол ҳақида ҳам эшитгандирсиз, хойнаҳой.
Мундиал гуруҳ босқичи доирасидаги Марокаш — Канада ўйинида марокашлик Ҳаким Зиёш 4-дақиқада гол урганида, TRT (Туркия давлат телерадиокорпорацияси) шарҳловчиси Алпер Бакиржигил бу жаҳон чемпионатлари тарихидаги энг тезкор гол эмаслигини таъкидлайди — рекорд ҳали ҳам 2002 йилги жаҳон чемпионатида Жанубий Кореяга қарши 3-ўрин учун ўйиннинг 11-сониясида гол урган Ҳоқон Шукурга тегишли эди.
Ўшанда Бакиржигил шунчаки Шукурнинг исмини тилга олгани учун таймлараро танаффус вақти эфирдан олиб ташланганди.
«Менимча, мен номи айтилмаслиги керак бўлган Волдемортга ўхшайман», — дейди Шукур The Athletic мухбири билан суҳбатда. «Фақат унинг яхши версиясига ўхшасам керак».
Ҳоқон Шукур Туркияни тарк этганига қарийб 10 йил бўлди.
Воқеалар бошқача тус олганида эди, у ҳозир ҳукуматнинг юқори мартабали амалдорларидан бирига айланиши мумкин эди. Асосан Истанбулнинг «Галатасарой» клубида, шунингдек, Италиянинг учта жамоаси ва, қисқа муддат Англиянинг «Блэкберн Роверс» жамоасида ўтган футболчилик фаолиятидан сўнг, у 2011 йили Туркия парламентига сайланган ва, айни пайтда, футбол эксперти сифатида мунтазам телевидениеда чиқиш қилган.
Шукурнинг ҳокимиятдан четлатилиши унинг икки киши билан муносабатларига боғлиқ — уларнинг ҳар икковини собиқ футболчининг 1995 йили бўлиб ўтган тўйида олинган фотосуратларда кўриш мумкин.
Улардан бири — Истанбулнинг ўша вақтдаги мэри, миллий сиёсий саҳнада эндигина ном қозона бошлаган, мўйлови калталанган собиқ ҳаваскор футболчи. Сиз уни Туркиянинг амалдаги президенти — Ражаб Тоййиб Эрдоған сифатида танийсиз.
Иккинчиси эса Фатҳуллоҳ Гулен исмли одам эди, уни таърифлаш бироз мушкул, лекин унга бериш мумкин бўлган энг осон таъриф — бир вақтлар тарафдорлари жуда кўп бўлган диний воиз. Уни салкам культ етакчиси деб атайдиганлар ҳам топилади. Бошқалар эса Гулен 2016 йилда Туркия ҳукуматини қарийб ағдарган давлат тўнтаришига уринишнинг меъмори бўлган, дейди.
Ражаб Тоййиб Эрдоған. Фото: Ёвуз Ўзден / Getty Images.
«Hizmet» — «Хизмат»даги туркияликлар номи билан танилган Гулен ҳаракати, афтидан, исломий унсурлари мавжуд таълим болалар учун фойдали бўлиши мумкин, деган фикрдаги мактаблар атрофида шаклланган. Гуленнинг нисбатан мўътадил танқидчилари унинг мақсади Туркияни дунёвий давлатдан диний давлатга айлантириш бўлганини таъкидлайди. Нисбатан мўътадил бўлмаган танқидчиларига эса кейинроқ тўхталамиз.
Гулен турк жамиятида бир муддат жуда муҳим ва нуфузли одам ҳисобланган. Масалан, кўплаб футболчилар ҳам ўзини унинг издоши деб биларди. Гуленнинг фаолиятига кўпчилик жалб қилинган ва улардан PR мақсадларда фойдаланилган. 2000 йиллар бошида бу ҳаракат шу қадар аҳамиятли эдики, ҳатто Эрдоған ва унинг ўша пайтда ҳокимиятни қўлга олган «Адолат ва тараққиёт» партияси (AKP) ҳам гуленчилар билан иттифоқ тузганди.
Ҳоқон Шукур уларнинг иккиси билан ҳам энг яқин алоқадаги футболчи эди. Унинг машҳурлигидан Эрдоған ўз йўлида фойдаланган: 2008 йили Британия қироличаси бошлиқ делегация, жумладан, ташқи ишлар вазири Дэвид Милибенд Туркияга келганида, Шукур Британия элчиси қароргоҳида очиқ машғулот ўтказган ва kickabout (кичик даврада ўйналадиган футболга ўхшаш ўйин — таҳр.)да иштирок этган. Уч йилдан сўнг парламентга сайланганида ҳам собиқ футболчи AKP вакили эди.
Милибенд ва Шукур 2008 йили Туркияда бирга тўп тепмоқда. Фото: Антони Девлин / Getty Images.
Кейинроқ, тахминан 2013 йилдан бошлаб, ҳаммаси ўзгара бошлади.
Аввалига гуленчилар ва Эрдоған ўртасидаги заиф иттифоқ парчалана бошлади. Ҳукуматнинг кўплаб аъзоларини қамраб олган коррупция можароси бошланди. Эрдоғанга яқин вазирлар, шунингдек, унинг ўғиллари — Билол ва Буракни турли жиноятларда айблаганлар орасида гуленчи прокурорлар ҳам бор эди. Шукур ўша йилнинг декабрида AKP`дан чиқди ва бу қарори гуленчиларга алоқадор баъзи мактабларнинг ҳукумат томонидан ёпилиши билан боғлиқ эканини очиқ айтди.
Бу пайтга келиб гуленчилик Туркияда кўпчиликка, хусусан, ҳукумат вакилларига «Фатҳуллоҳнинг террор ташкилоти» — қисқача FETO — номи билан танилиб улгурганди. Гулен 2014 йил декабрида «қуролланган террорчи гуруҳ»га раҳбарлик қилишда расман айбланган, уни ҳибсга олишга ордер берилганди. У ҳукуматни ағдаришга уринганликда гумонланганди. Эрдоған эса Гулен бошчилигидаги «параллель давлат» ҳақида гапирганди.
Ҳоқон Шукур Гуленни қўллаб-қувватлашни тўхтатишдан бош тортди. У 2015 йили мустақил номзод сифатида парламент таркибига киришга уринди, лекин бу уриниш самарасиз тугади. Ўша йилнинг ўзида, шамол қайси томонга қараб эсаётганини сезиб, Калифорнияга кўчиб ўтди.
2016 йил бошида у «жаноб Ражаб Тоййиб Эрдоған ва унинг ўғлига нисбатан ҳақоратловчи контент» ёзишда айбланган ва бунинг учун тўрт йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилиниши мумкин эди. Аммо ҳақиқий фалокат ўша йил ёзида, Эрдоған ҳокимиятига қарши давлат тўнтаришига уринишдан сўнг юз берди. Кўп йиллардан бери АҚШнинг Филадельфия шаҳрида истар-истамас сургунда бўлган Гулен, Атлантика океанининг нариги томонидаги мамлакатда давлат тўнтаришини уюштирганликда айбланди ва, шу боис, унга эргашган ҳар қандай одамга ҳам шу бўёқ чапланган эди.
Ҳоқон Шукур давлат тўнтаришига уринишга ҳеч қандай алоқаси йўқлигини ҳар қанақасига айтиб чиқди, шунга қарамай у ҳозиргача давлат душмани сифатида кўрилади. AKP вакиллари унга Гулендан узоқлашган тақдирда уйига қайтиши мумкинлигини айтган, лекин собиқ футболчи буни рад этган. Унинг Туркиядаги мулклари ва банк ҳисобларига тақиқ қўйилган. Унинг номини ўчириш жараёни ҳам тезлик билан давом этди. Бу жараённинг энг жиддий оқибатларидан бири — отаси ҳибсга олинган. Айни вақтда, Шукурнинг бу борадаги фикри бироз бошқача: «Отам ҳибсга эмас, гаровга олинган», деб ҳисоблайди у. «Улар отамни гаровга олишди ва (менга) „ортга қайт, шунда отангни озод қиламиз ва барча нарсангни қайтариб берамиз“, дейишди», дейди.
Охир-оқибат унинг отаси озодликка чиқди, аммо орадан деярли 10 йил ўтганига қарамай, Ҳоқон Шукур учун ҳеч нарса ўзгаргани йўқ.
«Бу 10 йилга бир неча сатрда хулоса бериш осон эмас, — дейди Шукур. — Мен молиявий ва эмоционал жиҳатдан жуда қийин даврларни бошдан кечирдим. Лекин қайсидир паллага келиб ўзимни қўлга олишимга тўғри келди, чунки оиламга ғамхўрлик қилишим керак эди. Уч фарзандим ва рафиқам билан бирга қўлни қўлга бердик».
«Ҳеч қандай суд қарорисиз футбол орқали топган бутун мол-мулким мусодара қилинди. Буларнинг бари мен шунчаки бу тузум ғояларига қўшилмаганим ва унга қарши чиққаним учун юз берди. Бир кечада менинг ҳаётим буткул ўзгариб кетди», — дейди Шукур.
«Улар менинг Туркияга қайтишимни ва тузумнинг ҳозирги нуқтаи назарини қабул қилишимни хоҳлайди. Мен бу ноқонуний таклифни қабул қилишим ёки бу ноқонуний тузум ҳақида дунёга гапиришим керак эди», — дея таъкидлайди у.
«Албатта, мен уларнинг таклифини қабул қилганим йўқ. Мен демократия ва қонун устуворлиги учун бу қийин жараёнда кучли бўлиб қолишга ҳаракат қиляпман», — дея қўшимча қилди собиқ футболчи.
Шукур тушунарли сабабларга кўра интервью беришда шошмасликни маъқул кўради.
Бу интервьюни ташкил қилиш учун бир неча ой эҳтиёткор музокаралар олиб боришга тўғри келди. Охир-оқибат, тақдири Шукурникига ўхшаш бошқа бир киши — Миллий баскетбол ассоциацияси (NBA)нинг собиқ юлдузи Энес Кантер Фридом ёрдамидан фойдаланилди.
Фото: Майк Стоб / Getty Images
Кантер Швейцариядаги туркияликлар оиласида туғилган, аммо болалигидаёқ оиласи билан Туркияга қайтган ва, NBA’да ўйнаш орзусини рўёбга чиқариш учун АҚШга кўчиб ўтишидан аввал, баскетболдаги фаолиятини ўсмирлик чоғлари Истанбулнинг «Фенербаҳче»сида бошлаган.
Шукурга ўхшаб, Кантерни ҳам ота юрти — Туркияда илиқ қаршилашмайди. Шукур сингари у ҳам Гуленни қўллаб-қувватлаган, шу даражадаки, бир муддат исмини Энес Гулен деб ҳам ўзгартирганди. Шукур сингари у ҳам Эрдоғанга нисбатан жуда танқидий муносабатда эди, шу даражадаки, Туркия президентини Гитлерга қиёслаганди. Шукур каби унинг оиласи ҳам таъқибга учраган, унинг отаси ҳам қамоққа олинган.
Туркия 2017 йил май ойида Кантерни экстрадиция қилинишига эришишга ёки, Кантернинг ўз таърифи билан айтганда, уни Индонезиядан «ўғирлаб кетишга» ҳаракат қилди. Ўшанда у Руминияга учиб кетишга улгурди, аммо кейинроқ ўзининг Туркия паспорти бекор қилинганидан хабар топди. Унинг айтишича, Туркияга экстрадиция қилиниши мумкинлигидан хавотири борлиги сабаб у ҳозир дунёнинг фақат 29 давлатига бориши мумкин. 2021 йилда у АҚШ фуқаролигини олди. Ўша вақтда у, ҳам бу воқеани нишонлаш, ҳам Туркиядаги сиёсатга норозилигини кўрсатиш мақсадида, исмини Энес Кантер Фридом деб ўзгартирди.
«Мен 3 ёки 4-синфда ўқирдим, Хоқон эса 2002 йилги жаҳон чемпионатида Туркия терма жамоасида ўйнарди», — деб эслайди Кантер Фридом The Athletic нашрига берган интервьюсида. — У (Жанубий Кореяга қарши ўйинда) бу голни урганида бутун мактаб ақлдан озганди. Ўшанда мен биринчи марта спортчи бўлишга қарор қилган вақт эди. Мен Хоқон туфайли футболчи бўлишни истагандим. Лекин менинг бўйим жуда баланд ва ҳаракатларим жуда секин эди, шунинг учун бу амалга ошмади".
Ҳоқон Шукур ва бразилиялик Роналдо 2002 йилги жаҳон чемпионати ярим финалидаги ўйинда. Фото: Ричард Селлерс / Getty Images.
«Мен спортчиман. Мен жангчиман. Лекин Ҳоқон Шукур, менимча, туркиялик нафақат энг яхши футболчи, балки энг яхши спортчи ҳам», — дейди Кантер.
Шукур ва Кантер Фридом ўзаро ўхшаш шароитлар сабаб яқин бўлиб кетган.
«У менинг энг яхши дўстларимдан бири, — дейди Кантер Фридом. — У қилган иш осон эмас: у Туркия футболидаги энг катта ном эди. У жуда кўп пул ва ҳурмат-эътибор топганди. Кейин эса Туркияда содир бўлаётган кўплаб нодемократик воқеаларга қарши турмоқчи ва халқни ҳимоя қилмоқчи бўлган вақти деярли ҳамма нарсасини ташлаб, Америкага келди. Ҳаммасини яна нолдан бошлади».
Калифорнияга кўчиб ўтганидан кўп ўтмай, Шукур яхши ишлаб турган бир қаҳвахона сармоя киритди. Tuts деб аталган бу муассаса Сан-Франциско жанубидаги Пало-Альто шаҳридаги Стэнфорд университети яқинида жойлашганди. Унинг ўзи пештахта ортида ишлаб, қаҳва ва пишириқлар сотиб олмоқчи бўлган мижозларга хизмат кўрсатарди. The New York Times газетасига 2018 йили берган интервьюси ҳам айнан ўша бўлганди.
Аммо маълум вақт ўтиб, у ерда ғалати одамлар пайдо бўла бошлади. Шукурнинг фикрича, улар Эрдоған тарафдорлари бўлиб, уни қўрқитмоқчи бўлган. Улар ўзларидан таҳдидли хабарлар қолдирган. Ходимлар ва мижозларни безовта қилган. Масалан, улардан бири кафега кириб, полга сийган.
«Ўша одамлар кафеда бақир-чақир қилиб, барчага ноқулайлик туғдирарди, — дейди Кантер Фридом. — Ҳоқон Шукур ташриф буюрувчилар ўзини ноқулай ҳис қилмасликларини хоҳлаб, охири қаҳвахонани сотиб юборди».
Шундан бери ОАВда вақти-вақти билан Ҳоқон Шукур ҳақида яккам-дуккам хабарлар, ҳикоялар чиқиб туради, масалан, унинг Uber’да ҳайдовчилик қилгани, Amazon’да китоб сотгани каби. Бу ҳикоялар ҳақиқат, бироқ, Шукурнинг айтишича, Uber’да ишлаш пул топиш билан бир қаторда ўзи олиб кетаётган одамлар билан мулоқот қилиш орқали инглиз тилини ўрганиш учун ҳам керак.
«Америкага биринчи келганимда қийинчиликка учрадим, — дейди Шукур. — Агар ўзингизни банд қилиб турмасангиз, Туркия билан боғлиқ барча ёмон нарсалар ёдингизга тушаверади. Мен доим нимадир билан банд бўлишга ҳаракат қиламан».
У сентябрь бошида 53 ёшга тўлди ва ҳозир болаларга футболдан мураббийлик қилиш билан банд. «Zoom орқали гаплашганимизда ортидаги жавонда Чемпионлар Лигаси тўпи турганини кўрдим. Мен ҳаяжон билан, бу унинг футболчилик фаолиятидан, ўзининг шонли кунларидан асраб қола олган бир эсдаликми-йўқми, деб сўрадим (ундаги эсдаликларнинг аксарияти Туркияда қолиб кетган), эҳтимол бу тўп у 2003 йил дубль қайд этган «Ювентус»га қарши ўйиндандир (2:0), эҳтимол бу 1999 йили «Галатасарой» «Милан»ни 3:1 ҳисобида мағлуб этишга ёрдам берган ўйинникидир», — деб ёзади журналист Ник Миллер.
Фото: Ҳоқон Шукур
Йўқ. Маълум бўлишича, у бу тўпни шунчаки мураббийлик машғулотларида фойдаланиш учун сотиб олган.
У, шунингдек, YouTube’да ҳам тез-тез жонли эфир қилиб туради, одатда «Галатасарой» ва умуман турк футболи ҳақида гапиради. «У собиқ жамоаси уни унутишга ҳаракат қилганига қарамай, одамларга бу клубни унутмаганлигини эслатиш, уйи билан қандайдир алоқани сақлаб қолиш учун шундай қиладими, деб ўйлайман», — деб ёзади журналист Ник Миллер.
«Мен YouTube’дан Туркиядаги одамларга етиб бориш воситаси сифатида фойдаланаман, — дейди собиқ футболчи. — Мен жонли эфирга чиққанимда минглаб одамлар уни томоша қилади. Улар билан нафақат футбол, балки мамлакатдаги долзарб муаммолар ҳақида ҳам гаплашишим мумкин. Туркияда бўлган вақти кўпчилик алоқага чиқишга қўрқади. Улар Туркиядан ташқарига чиққанида мен билан боғланиб, Туркияга қайтганда янги (телефон) рақам сотиб олади, чунки қўрқади. Улар (ҳукумат ва унинг тарафдорлари) Туркияда демократияга чақирувчи овозларнинг бирортасини қўллаб-қувватламаганликлари учун мияларни ювишга, одамларнинг бошига қўрқув уйғотишга ҳаракат қилмоқда».
Ҳоқон Шукур турк жамиятидан бутунлай ўчириб ташланганига бошқа кўплаб мисоллар ҳам келтириш мумкин. Масалан, Туркия футбол федерацияси бош қароргоҳидан унинг портрети олиб ташланиши. Истанбул шарқидаги «Санжактепе» футбол клуби стадиони номи ҳам аввал «Hakan Sukur Stadium» эди. Булар сезиш мумкин бўлган мисоллар.
Яна шундай жиҳатлар ҳам борки, сиз уларни дарҳол сезмаслигингиз мумкин, лекин уларни тушунишга кўп вақт кетмайди. Масалан, 2022 йили Netflix томонидан чиқарилган Фотиҳ Терим ҳақидаги ҳужжатли сериалда Терим қўл остида «Галатасарой» ва миллий терма жамоа сафида юзлаб ўйин ўтказган Ҳоқон Шукур бирор марта тилга олинмайди.
Бундан ҳам дистопикроқ бўлган бошқа мисоллар ҳам бор.
2024 йил бошида туркиялик журналист Кемал Белгин «A Spor» кўрсатувида «Галатасарой»нинг ҳозирги жамоасини, хусусан, марказий ҳужумчи Мауро Икардини муҳокама қилади. «Бир пайтлар уларнинг бир ҳужумчиси бор эди, ҳозир у Америкада яшайди, — деди Белгин. — (Ҳозирги ҳужумчиларнинг) ҳеч бири ҳатто унинг бутсаси ипларини боғлашга ҳам арзимайди».
Бошловчи Ўнур Йилдизда хавотир аломатлари кўрина бошлади ва у тезда: «Келинг, Туркияга қайтайлик», деб гапни бурди.
2023 йили «Галатасарой» Суперлига чемпионлигига эришгач, жамоанинг узоқ йиллик сардори ва дарвозабони Фернандо Муслера клубнинг энг кўп мукофот қўлга киритган футболчилари пантеонига қўшилиши ҳақида гапирганди. «Бу рўйхатда Суат Кая, Булент Кўркмаз ва… менимча, яна бир футболчи ҳам бор эди», — деди у.
Бу нарса — одамлар ҳатто унинг исмини айтишга ҳам қўрқиши — Ҳоқон Шукурнинг турк жамиятида қанчалик «персона нон грата»га айланганини кўрсатади.
Ҳоқон Шукур 2014 йил Монакодаги «Олтин бутса» соврини тақдирлаш маросимида. Фото: Валерио Пеннисиньё / Getty Images.
Бу мавзуда гапираётганида баъзилар ҳатто ақлбовар қилмас фикрларни билдиради. «Галатасарой»нинг собиқ футболчиси Мустафо Кўжабей бир неча йил аввал ҳатто Шукурнинг голлари ҳам гуленчилар фитнаси бўлиши мумкинлиги ҳақида гапирганди. «Мен у «Олтин бутса»ни қўлга киритган йиллардаги рақиб жамоалар дарвозабонларини текшириб кўришни истайман, — деганди у. — Бу дарвозабонлар [FETO аъзоси] бўлиши мумкин. Улар бу голларни атайлаб, билиб туриб ўтказиб юборган бўлиши мумкин».
«Унга нисбатан бундай муносабатни кўриш жуда ёқимсиз, — дейди Кантер Фридом. — У бунга лойиқ эмас. Мен унга айтдим: «Сени клубдан, интернетдан, телевизордан ёки исталган бошқа нарсадан ўчириб ташлашга ҳаракат қилиб кўришлари мумкин, лекин инсонлар қалбидан ўчира олишмайди».
Агар имкон бўлса, Шукур ва Кантер Туркияга қайтишни истайдими, деб сўраш лозим эди.
«Албатта, — дейди Шукур. — Мен оилам, дўстларим ва хотираларим билан учрашишни истардим, лекин фақат қонун устуворлиги қайтганида. Юртим учун нон, сув, ҳаводек зарур бўлган адолат, инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг қайтиши — мана шуниси муҳимроқ. Бу муҳим ҳақиқатни ҳамма тушунишини истайман: менда ватаним, байроғим ва халқим билан ҳеч қандай муаммо йўқ. Бундай оғир жангга киришганимнинг сабаби — мен гўзал мамлакатим ҳақида қайғуришимдир».
Ундан тузум ўзгаришининг ўзи етарли бўладими ёки бу ундан ҳам чуқурроқ масалами, деб сўраймиз.
«Мен учун уйга қайтиш Эрдоғаннинг лавозимини тарк этиши ёки ўлишини англатмайди, балки қонун адолатсизликка учраганларнинг барчасига тенг қўлланилишини билдиради, — дейди Ҳоқон Шукур. — Бундан ташқари, ўз фикрини эркин ифода этгани учун қамалган журналист ва сиёсатчилар дуч келаётган адолатсизликларга ҳам барҳам бериш керак».
«Халқимиз қандай бўлишини исташим ҳақида кўп орзуларим бор. Мен хоҳлаган нарса қисқа муддатда амалга ошиши мумкиндек кўринмайди, лекин барибир буни сизга айтаман: мен ёшларимиз дунёга, Ғарбга ва дунёдаги барча янги ўзгаришларга жуда очиқ бўлишларини истардим. Ҳа, демократия ва инсон ҳуқуқлари ҳам бор, лекин мен ҳам уларнинг ўзида эмпатияни шакллантиришини, ҳар кимни ўз вазиятида қабул қилиш ва холисона муносабатда бўлишларини истайман».
Кантер Фридом бунга қўшимча қилади: «Бизнинг ўз мамлакатимиз билан ҳеч қандай муаммомиз йўқ. Биз Туркияни, байроғимизни севамиз. Бир куни буларнинг барчаси тугагач, юртимизга қайтиб, оилаларимизни кўрмоқчимиз. Лекин мен Туркияда яшай оламан, деб ўйламайман».
Ҳоқон Шукурнинг қайтиши бўйича жамоатчилик фикри тубдан ўзгариб кетган. Эрдоғаннинг рейтинги ҳар томонлама пастлаётган бўлса-да (баъзилар у ўтган йилги президентлик сайловида ютқазади, деб ҳам ўйлаган эди, якунда у 52,18 фоиз овоз билан ғалаба қозонди), Шукурнинг гуленчи сифатидаги имиджи, 2016 йилги давлат тўнтаришига уринишда иштирок этгани ҳақидаги тасаввур жуда кучли.
Одамлар у ҳақида гапиришни, камида омма олдида гапиришни истамайди. The Athletic Туркиядаги бир неча кишидан — журналистлар, собиқ футболчилар, оддий фуқаролардан у ҳақда сўради, лекин ҳеч ким камера қаршисида ёки микрофонга гапиришни истамади. Таъкидлаш жоизки, унинг ўзи ҳам қусурлардан холи эмас: Шукур AKP’дан парламентга сайланган пайти ҳам Эрдоған фаришта эмасди. Шубҳасиз, Шукур хатолар қилган, сургунга сабаб бўлган хатолардан ташқари ҳам хатолар қилган.
У Гуленни қўллаб-қувватлашдан воз кечишни анча олдин амалга ошириши мумкин эди. Гуленчи бўлган бошқа кўплаб футболчилар, спортчилар ва жамоат арбоблари билан айнан шу нарса содир бўлди: давлат тўнтаришига уринишдан кейин уларнинг кўпчилиги ўз фикридан қайтди ва «оддий» ҳаёт ва мартаба билан яшашни давом эттирди. Энди-чи? Ниманинг эҳтимоли камроқ эканини айтиш қийин: Шукурнинг позициясидан воз кечиши ёки турк жамиятига қайтишига имкон берадиган даражага тушиши.
Бироқ Шукур қачондир ўзининг суд куни келишини истайди. Унинг айтишича, унда айбсизлигини исботловчи қоғозларнинг бир дастаси бор.
«Агар мен нотўғри иш қилган бўлсам, судга борайлик, — дейди у очиқчасига ҳаяжонга берилиб. — Аммо тузум мени судга беришни истамаяпти, чунки улар мени Халқаро судга (ICJ) олиб борса, ютқазишини билади ва бу энг катта мавзулардан бирига айланади. Улар шунчаки одамлар менинг ҳолатимдан қўрқувга тушишларига ишонч ҳосил қилишни исташади».
Дарҳақиқат, Ҳоқон Шукур Калифорнияда яшашга анча ўрганиб қолган. Фарзандлари бу ерда бахтли. У иккинчи хотини Бейданинг унга қанчалик ёрдам бергани ҳақида дам-бадам гапиради. У турмуш ўртоғи қийинчилик ва синовларга қарамай, доимо унинг ёнида бўлганини қадрлайди. «Менинг энг яхши ва энг ёмон кунларимда ҳам хотиним ёнимда қолди», — дейди собиқ футболчи.
«Мен ўзимни ичимда яхши ҳис қиляпман, чунки мен ҳеч қачон жиноят ёки ноқонуний ҳаракат қилмаганман, — деб давом этади у. — Бундан буён барча тажрибаларимни кейинги авлодга етказишга ҳаракат қиламан. Янада катта бўлганимга, янада хотиржамроқ фикрлай олишимга ишонаман. Мен 53 ёшдаман ва ҳали ҳам ишлаяпман».
«Менинг қувончларим, қайғуларим ва тажрибаларим бор — лекин афсусларим кўп эмас».
