Ўзбекистон Энергетика вазири Жўрабек Мирзамаҳмудов мамлакатда кичик қувватли АЭС қурилаётгани ҳақидаги саволга жавоб бериб, кейинчалик катта қувватга эга АЭС ҳам қуриш режалаштирилаётганини маълум қилди. Бу ҳақда у «Лолазор» подкастида гапирди.
Подкаст ижодкорларидан бири, молиячи Отабек Бакиров вазирдан мамлакатда қурилиши кутилаётган 330 МВтлик (ҳар бири 55 МВт қувватга эга олтита ректор) кичик қувватли атом электростанцияси 2030 йилдаги Ўзбекистон умумий энергоқувватининг қанча қисмини генерация қилиши ҳақида сўради.
«Бу қувватга ҳеч қанча таъсир қилмайди. Биз нима учун дастлаб кичик реактордан бошламоқчимиз? Кичик реактор мутахассисларини тайёрлаб, кўриб, [кейинчалик] бизга барибир катта реактор керак [бўлади]. Сабаби, биз 2030 йилгача қилинган энергобаланс бўйича 40 фоиз қайта тикланувчи электр энергияси генерациясини йўлга қўймоқчимиз, 20 гигаваттга етказамиз. Об-ҳаводаги кескин ўзгаришлар ҳақида бекорга гапирмадим. Қуёш йўқ, шамол йўқ бўлган вақтда базавий генерация керак. Базавий генерация бу ИЭС (газ, кўмир) ва ГЭС. Бизнинг [АЭС бўйича] мақсадларимиз кейинроқ каттасини қуриш», — деди вазир саволга жавобан.
Унинг айтишича, умумий ишлаб чиқаришда 330 мегаваттли АЭСнинг қуввати қайта тикланувчи энергия манбаларидан олинадиган энергиянинг 5 гигавати билан деярли тенг бўлади. Сабаби қайта тикланувчи энергия манбалари бир йилда 1800 соат ишласа, АЭС кафолатли 8000 соат ишлайди. Ўрнатилган қувватларнинг ишлатилиш коэффициенти ИЭС ва АЭСларда энг юқори, 90 фоиздан баланд ҳисобланади. Қайта тикланувчи энергия манбаларида бу кўрсаткич 20−25 фоизни ташкил этади.
Жўрабек Мирзамаҳмудовнинг таъкидлашича, АЭС қурилиши ҳозир лойиҳалаш босқичида ҳисобланади. АЭСларни қуришда МАГАТЭнинг тегишли тавсияси мавжуд бўлиб, ҳаттоки танланган майдоннинг тўғри келишини текшириш учун Ўзбекистонда МАГАТЭнинг иккита миссияси ўтказилган.
«МАГАТЭ майдонни кўрди, талабларга тўлиқ жавоб беришини тасдиқлади, энди кейинги босқичга ўтиляпти. Ҳозир майдон танланди. Энди техник-иқтисодий асоснома (ТИА) ишлаб чиқилади, нарх эса кейин чиқади», — деди у.
Ўзбекистон томони буюртмачи сифатида лойиҳа қанчага тушиши кераклигини қарор қабул қилишдан олдин билиши лозимлиги ҳақидаги саволга вазир қуйидагича жавоб берди:
«Дастлабки ҳисоб-китоб қилинган. Лойиҳа шунинг асосида бошланган. ТИА қилинганидан кейин барчаси шундан келиб чиқади».
Бошқа мамлакатлардаги АЭС қурилиши бўйича рақамлар очиқ эканига эса вазир қуйидагича муносабат билдирди:
«Бир нарсани тўғри тушунинглар, Венгрияда бошқа шарт, Туркияда бошқа шарт, Белорусда бошқа тизим, Бангладешда ишлаш тизими бошқа. Биринчидан, АЭСларда совитиш тизими бор. Масалан, Венгрияда Дунай сувини олиб, совитишади ва сув яна Дунайга қайтиб туширилади. Туркияда бошқача, Мисрда яна бошқача».
Жўрабек Мирзамаҳмудовнинг таъкидлашича, АЭС қурилиши бўйича рақамлар техник-иқтисодий асоснома ишлаб чиқиб бўлинганидан сўнг очиқланади. У, шунингдек, АЭС қурилиши қанча вақт олиши ҳақидаги саволга ҳам жавоб берди.
«Нима учун МАГАТЭни айтдим? Майдонни танлашда МАГАТЭнинг миссияси келди. Қурилиш жараёнини бошлашдан олдин лицензиялаш жараёни бор. Баъзи давлатларда бу икки йил вақт олади, баъзиларида бир йил вақт олади. Яъни ҳар қандай атом электростанциясини қуриш тегишли қўмитанинг лицензиясини олиб, у лицензияни МАГАТЭ кўриб чиққанидан кейин бошланади. Қурилиш жараёнининг ўзи 60 ой вақт олади. Лекин энг мураккаби бу тайёргарлик, лойиҳалаш ва умуман келишиш жараёнлари ҳисобланади. Масалан ИЭСларда буни 36 ойдан 48 ойгача қилиб белгилаймиз, кичик АЭСники 60−69 ой», — деди у.
Хушнудбек Худойбердиевнинг 2040 йилда Ўзбекистонда катта АЭС қурилиши мумкинми деган саволига вазир «албатта», деб жавоб берди.
«Биз 2050 йилгача углерод нейтраллигига эришмоқчимиз, АЭСсиз бунинг иложи йўқ. Америка ўз дастурини қайта тиклади. Ўзи дунёдаги энг кўп реактор Америкада — 99 та. Европа, Корея, Япония ўз дастурини қайта бошлади. Бутун дунё қиляпти [буни]», — деди Жўрабек Мирзамаҳмудов.
Эслатиб ўтамиз, АЭС қурилиши бўйича шартнома Россия президенти Владимир Путиннинг Тошкентга ташрифи доирасида 27 май куни АЭС қурилиши дирекцияси ва «Атомстроэкспорт» компанияси ўртасида тузилган. Унда Жиззах вилоятидаги Тузкон кўлида Россия лойиҳаси бўйича умумий қуввати 330 МВт (ҳар бири 55 МВт 6 та реактор) бўлган атом электр станцияси қурилиши кўзда тутилган.
Бош пудратчи «Атомстроэкспорт» бўлиб, қурилишга маҳаллий компаниялар ҳам жалб этилади.
Ўзбекистонда қурилажак кам қувватли атом электр станцияси лойиҳаси Россиянинг энг сўнгги ишланмаси — РИТМ-200Н номли сув билан совитиладиган ядро реакторига асосланган бўлиб, у кемаларда фойдаланиш учун мўлжалланган технологияни қуруқликда фойдаланишга мослаштириш натижасида кашф этилган.
