Тошкент шаҳри ва Сирдарё вилоятида 1 октябрдан давлат тиббий суғуртаси тизими (ДТС) иш бошлади. Унинг механизмларини жорий этиш бўйича ҳужжат сентябрь ойи бошида Ўзбекистон президенти томонидан имзоланган эди.
Элдор Одилов. Фото: Президент матбуот хизмати
«Газета.uz» «Соғлиқни сақлаш лойиҳалари маркази» лойиҳа офиси директори Элдор Одилов билан ДТСнинг жорий этилиши тиббиёт ходимлари ва аҳоли учун қандай ўзгариши ҳақида суҳбатлашди.
Ягона ахборот тизимини жорий этиш
2024 йилнинг август ойидан бошлаб Тошкент шаҳридаги тиббиёт муассасаларида босқичма-босқич «Uzinfocom» давлат ахборот тизимларини яратиш ва қўллаб-қувватлаш бўйича ягона интеграторнинг 300 дан ортиқ мутахассисларидан иборат жамоаси томонидан ишлаб чиқилган ягона тиббий ахборот тизими жорий этила бошланди.
Бугунги кунда пойтахтимиздаги деярли барча тиббиёт муассасаларида электрон тизимлар ўрнатилган. Республика даражасидаги клиникалар ҳозирча ускуналар ва тармоқ ресурслари етишмаслиги сабабли рақамлаштириш жараёни билан қамраб олинмаган. Ҳозирги вақтда учта ҳудуд: Тошкент шаҳри, Сирдарё вилояти ва Қорақалпоғистон тиббиёт муассасаларини тўлиқ жиҳозлаш учун тўлиқ хатлов ўтказилди ва бюджет тасдиқланди. Ягона тиббий ахборот тизимини жорий этишни 2024 йил якунига қадар якунлаш режалаштирилган.
«Биз молиялаштириш масаласини ҳал қилдик. Энди тиббиёт ходимларини янги электрон тизим билан ишлашга ўқитиш билан бир қаторда тиббиёт муассасаларига ускуналарни босқичма-босқич харид қилиб, етказиб берамиз. Босқичма-босқич тизим жорий этилиши билан анкеталар, касаллик тарихи, йўналишлар ва қоғоз ҳисобот шакллари босқичма-босқич рақамли шаклларга алмаштирилади,» — деди Элдор Адилов.
Ягона тиббий ахборот тизимини жорий этиш поликлиникалардаги навбатлар муаммосини ҳал қилишга ёрдам беради. Тизим Давлат персоналлаштириш маркази билан интеграция қилинган бўлиб, ЖШШИР бўйича беморни идентификация қилиш ва ягона электрон тиббий картани автоматик равишда яратиш имконини беради. Ушбу карта беморнинг кейинги ҳар бир мурожаати билан тўлдирилиб, тўлиқ касаллик тарихини шакллантиради ва қоғоз тиббий карталарни юритиш заруратини бартараф этади.
Биринчи ташрифда бемор идентификация қилиш учун рўйхатга олиш хонасига мурожаат қилиши керак бўлади ва кейинчалик беморлар поликлиникаларнинг инфокиоскларида ўрнатилган Face ID технологиялари орқали аутентификатсиядан ўтиши ва рўйхатга олиш хонасига бормасдан оилавий шифокор қабулига ёзилиши мумкин бўлади.
Бемор ҳақидаги маълумотлар электрон тарзда сақланади. Бошқа тиббиёт мутахассисларига мурожаат қилинганда, стационарга қабул қилинганда, бошқа шаҳарга кўчганда, касаллик тарихи, олдинги даволаниш, лаборатория таҳлиллари ҳақида муҳим маълумотлар мавжуд бўлади. Бу беморларни даволашга комплекс ёндашиш имконини беради.
Рефератив амалиёт
Давлат тиббий суғуртаси тизимининг асосий хусусиятларидан бири рефератив амалиёт бўлиб, бу даволаш босқичи бўлиб, оилавий шифокор беморни тор ихтисосликдаги мутахассисга ёки стационарга йўналтиради. Ушбу янгилик аҳолига кафолатланган бепул тиббий хизматлар пакети доирасида бирламчи тиббий ёрдам олиш имконини беради ва шифохоналарга юкламани камайтиради.
Агар бемор тор доирадаги мутахассисга ёки стационарга оилавий шифокор йўлланмасиз тўғридан-тўғри мурожаат қилишга аҳд қилса, ташхис қўйиш ва даволаш билан боғлиқ харажатларни ўзи тўлайди. Тиббиёт муассасасининг қўшимча хизматлари ёки кафолатланган пакетга кирмайдиган хизматлар ҳам пулли асосда кўрсатилади.
«Тизимда асосий ўрин оилавий шифокорларга ажратилганлиги сабабли, бизнинг асосий мақсадимиз ўз вақтида сифатли тиббий ёрдам кўрсата оладиган малакали кадрларни тайёрлашдир. Ҳозирда Uzinfocom билан биргаликда шифокорлар учун таълим дастурини ишлаб чиқяпмиз. Ўқитиш икки босқичда амалга оширилади: биринчиси — онлайн платформада видеодарслардан ўтиш, иккинчиси — амалий топшириқларни офлайн тарзда бажариш. Курсни тугатгандан сўнг, ўқувчилар билим даражасини текшириш учун имтиҳон топширадилар. Якуний тестларни муваффақиятли топширган тиббиёт ходимларига нафақат сертификат берилади, балки иш ҳақи ҳам оширилади», — дейди Элдор Адилов.
Реимбурсация
Беморга шифокор томонидан ёзилган электрон рецепт асосида бепул дори-дармонларни олиш имконини берувчи реимбурсация тизими ривожланишда давом этади. Дори-дармонларни дастурда иштирок этувчи ва Давлат тиббий суғуртаси жамғармаси билан шартнома тузган дорихоналардан олиш мумкин бўлади, у дори-дармонлар нархини қоплайди. Ҳозирда тизим пойтахтнинг учта туманида: Юнусобод, Олмазор ва Чилонзор туманларида фаолият кўрсатмоқда, шунингдек, Сирдарё вилоятида ҳам муваффақиятли синовдан ўтказилди.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқланган 11 та дори воситаси реимбурсатсия дастурига киритилган. Рўйхатга юрак-қон томир касалликлари, қандли диабет, нафас олиш аъзолари касалликлари ва бошқалар каби сурункали касалликларнинг бешта гуруҳини даволаш учун ҳаётий муҳим ва энг кўп талаб қилинадиган дорилар киритилган.
«Дастлаб кафолат пакети тузилмаган эди, бу эса уни молиялаштиришни қийинлаштирди. Шунинг учун дастурни қайта кўриб чиқиш учун халқаро экспертларни жалб қилдик. Ўзбекистонда энг кўп тарқалган касалликлар статистикасига асосланиб, биз ушбу касалликлар учун диагностика ва даволашнинг клиник протоколини янгиладик, шунингдек, дори-дармонлар рўйхатини халқаро стандартларга мувофиқ қайта кўриб чиқдик,» — дейди Элдор Адилов.
Беморнинг жавобгарлиги
Давлат тиббий суғуртаси (ДТС) икки томонлама мажбуриятларни назарда тутади. Улар бирламчи бўғин муассасалари ва фуқаролар, шу жумладан Ўзбекистонда доимий яшовчи чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар, шунингдек вояга етмаганлар (уларнинг ота-оналари ёки қонуний вакиллари орқали) ўртасида тузиладиган битим билан мустаҳкамланади.
Оилавий шифокорлар ҳужжатга мувофиқ қабулни олиб бориш ва маслаҳатлар бериш ёки йўналтириш, тиббий хизматларни ўз вақтида ва сифатли кўрсатиш мажбуриятини олади. Фуқаролар, ўз навбатида, соғлом турмуш тарзига риоя қилиш, зарарли одатлардан халос бўлиш, тиббий саводхонликни ошириш, шифокор кўрсатмаларини бажариш ҳамда белгиланган муддатларда профилактик ва скрининг текширувларидан ўтиш мажбуриятини олади.
«ДТС доирасида биринчи қатор дори воситаларини бепул берамиз. Масалан, артериал гипертензия (юқори қон босими) билан оғриган бемор дорихонада Эналаприл дори воситасини олиб туради. Агар у шифокор кўрсатмаларига амал қилиб, дориларни ўз вақтида қабул қилса, бу унга етарли бўлади. Агар у ўз мажбуриятини бажармаса, у аллақачон бир нечта дориларни ичишга ва уларни ўз пулига сотиб олишга мажбур бўлади,» — дейди Элдор Одилов.
Ўзбекистон президентининг 2003 йил 26 февралдаги «Соғлиқни сақлаш тизимини янада ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги фармони инсон ҳаёти учун муҳим бўлган чаноқ-сон ёки тизза бўғимини алмаштириш, қон томирларини кенгайтириш мақсадида стент ўрнатиш, буйрак ва жигар трансплантацияси каби мураккаб операцияларга татбиқ этилади. Ушбу ҳужжатга иловада Давлат тиббий суғуртаси жамғармаси маблағлари ҳисобидан юқори технологик тиббий ёрдам олиш имкониятига эга бўлган 18 тоифадаги фуқаролар келтирилган.
«Агар ушбу гуруҳдаги бемор юқори технологик жарроҳлик амалиётига йўлланма олса, у ДТС билан шартнома мавжуд бўлган ҳолда давлат ёки хусусий клиникада даволаниши мумкин. Шифохонадан чиққандан сўнг, тиббиёт муассасаси беморни даволаш харажатларини қоплаш учун Жамғармага ҳисоб тақдим этади. Тизим аллақачон ишга туширилган бўлиб, республика тиббиёт марказлари, уларнинг ҳудудий филиаллари ва бир қатор хусусий клиникаларни қамраб олган. Тизим аллақачон ишга туширилган бўлиб, республика тиббиёт марказлари, уларнинг ҳудудий филиаллари ва бир қатор хусусий клиникаларни қамраб олган. Даволанган беморлар ва уларни даволаш харажатлари бўйича етарлича маълумотлар тўплангандан сўнг, биз ушбу дастур доирасида беморни йўналтириш ва тиббий ёрдам учун тўловларни такомиллаштиришга киришамиз», — дейди Элдор Адилов.
ДТС доирасида молиялаштириш
Давлат тиббий суғурта тизими доирасида тиббий хизматлар кўрсатиш ва дори-дармонлар билан таъминлаш давлат бюджети маблағлари ҳисобидан молиялаштирилади. Ундан ажратилган пул маблағларининг бир қисми Давлат тиббий суғуртаси жамғармасига келиб тушади, у тиббиёт муассасалари билан шартномалар тузади ва тиббий хизматлар харидини ташкил этади. Аҳоли бепул тиббий хизматлар ва дори-дармонлар билан таъминланмоқда, давлат эса янги тўлов механизмлари орқали уларнинг тақдим этилишини молиялаштирмоқда.
«Юқоридаги тиббий ёрдам учун мурожаат қилиш тартибига риоя этилганда, аҳолидан кафолатланган пакетга киритилган тиббий хизматлар учун қўшимча тўлов ундирилмайди. Фуқароларнинг молиявий ҳимояланганлигини таъминлаш мақсадида уларни нафақат ДТС, балки кафолатланган пакетга киритилмаган нарсаларни олиш мумкин бўлган ихтиёрий тиббий суғурта билан ҳам қоплаш зарурати пайдо бўлади. Туркия, Германия, АҚШ, Канада ва Буюк Британия каби бошқа мамлакатларнинг муваффақиятли моделлари Ўзбекистон учун энг мақбул ечимни белгилаш учун кўриб чиқилмоқда», — дейди Элдор Адилов.
Унинг сўзларига кўра, давлат тиббий суғуртаси бюджети ҳозирча шакллантирилмоқда. Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, Сирдарё вилояти учун бу қарийб 1 трлн сўмни, Тошкент шаҳри учун эса қарийб 2,5 трлн сўмни ташкил этади.
Эслатиб ўтамиз, давлат тиббий суғуртаси тизимини жорий этиш босқичма-босқич амалга оширилади ва тахминан икки йилни олади. Қорақалпоғистон Республикасида 2025 йил 1 январдан бошлаб, бошқа ҳудудларда 2026 йил охиригача жорий этиш режалаштирилган.
