Ўзбекистонда мамлакатнинг бошқа ҳудудларида кичик қувватли атом электр станцияларини қуриш масаласи кўриб чиқилмоқда. Бу ҳақда «Ўзатом» атом энергияси агентлиги директори Азим Ахмедхаджаевнинг 15 октябрь куни бўлиб ўтган конференциядаги нутқида маълум қилинди, деб хабар бермоқда «Газета.uz» мухбири.
Унинг маълум қилишича, 2023 йилда Ўзбекистон қарийб 78,7 млрд кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқарган, шундан 83 фоизи табиий газда ишлайдиган электр станцияларига тўғри келган. 2026 йилга бориб бу улуш 71 фоизгача камайиши кутилмоқда.
«Қазилма ёқилғига кучли қарамлик электр энергиясининг юқори нархларига, газнинг сезиларли истеъмолига ва паст энергия хавфсизлигига олиб келди. Қишнинг ҳаддан ташқари совуқлиги ва ёзнинг кучли жазирамаси бизга бу қарамликнинг оқибатларини кўрсатиб берди. Ушбу муаммоларни ҳал қилиш учун Ўзбекистоннинг энергетика соҳасидаги стратегик мақсади қуёш, шамол ва ядро энергияси каби яшил энергия манбаларини кўпайтириш орқали энергия балансини диверсификация қилишдир», — деди у.
Унинг фикрича, қайта тикланувчи энергия манбалари улушининг ошиши электр энергияси ишлаб чиқаришнинг беқарор доимий хусусияти билан тавсифланади. Энергетик тизимда қайта тикланадиган энергия манбаларининг катта ҳажми барқарор энергия баланси учун қўшимча қувватларни ишлаб чиқиш заруратини келтириб чиқаради.
«Таъкидламоқчиманки, қайта тикланадиган энергия бўйича дастуримизда 20 ГВт қувватларни яратиш кўзда тутилган ва буларнинг барчасини тартибга солиш керак. Энергетик тизимда манёврли захира қувватларининг етишмаслиги, катта қувватли блокларнинг узилиши атом электр станциясида авария содир бўлганда энергетик тизимда каскадли узилишларга олиб келиши мумкин. Магистраль электр узатиш линияларининг паст ўтказувчанлик қобилияти ва қўшни энергетика тизимлари билан заиф алоқа энергетика тизимидаги мувозанатнинг бузилишига олиб келиши мумкин», — деди у.
Энергия тизимларининг барқарор ишлаши ва атом электр станцияларининг муваффақиятли интегратсиялашуви учун тизимли ва аварияга қарши автоматика воситаларини ривожлантириш, энергия тармоқларини ривожлантириш ва электр энергиясини ишлаб чиқаришнинг манёврли манбаларини яратиш зарур.
Унинг фикрига кўра, бугунги кунда ушбу муаммоларнинг барчасига кичик модулли реакторлар ечим беради, улар пассив реактив хавфсизлик тизимлари билан уйғунлашган юқори хавфсизлиги билан йирик реакторлардан ажралиб туради, анъанавий газ ва кўмир энергия блоклари қувватига тенг бўлган кичик техник қувват туфайли энергия тизимига осон мослашувчан.
«Бу айрим модулли реакторларни истеъмолчиларга яқин жойда қуриш имкониятидир, чунки уларнинг майдони ва муҳофаза зонаси кичикроқ. Қайта тикланадиган энергия манбалари билан биргаликда ишлашни жорий этишнинг бошланғич босқичида харажатлар кам бўлиб, юкламаларни кузатиб бориш имконияти мавжуд. Барча ушбу хусусиятлар кичик модулли реакторларни Ўзбекистон шароитида жозибадор технологияга айлантиради ва улардан бошқа мақсадларда ҳам фойдаланиш имконини беради», — деди «Ўзатом» раҳбари.
Азим Ахмедхаджаевнинг таъкидлашича, дунёнинг кўплаб компаниялари ўзларининг кичик модулли реакторлар технологияларини ишлаб чиқиш билан фаол шуғулланмоқда. «Ўзатом» агентлиги ушбу технологияларни чуқур таҳлил қилиб, референт технологияларни ишлаб чиқишда катта тажрибага эга бўлган Россиянинг «Росатом» давлат корпорациясини танлади.
«Ҳеч ким [бу технологияга] эгалик қилмайди, лекин кўплаб компаниялар томонидан ишланмалар олиб борилмоқда. Ҳозир турли Ғарб ва Осиё мамлакатларида катта дастурлар қабул қилинган. Биз бу технологияларга катта эътибор беряпмиз ва уларнинг ривожланишини диққат билан кузатиб боряпмиз. Мисол тариқасида Хитойнинг CNNC (China National Nuclear Coorporation) компаниясини келтириш мумкин, у қуввати 100 МВт бўлган кичик модулли реактор қурилишини якунламоқда. Улар фақат келгуси йилда ишга туширилади. Шундан сўнг биз ушбу кичик модулли реакторларнинг ривожланишини кузатишимиз мумкин. Худди шундай саъй-ҳаракатлар ҳозир Кореяда ҳам, Японияда ҳам, АҚШда ҳам амалга оширилмоқда. Аммо улар ўз технологияларини фақат 2030 йилдан кейин таклиф қилишлари мумкин», — деди у.
Ўзбекистонда бўлажак кичик АЭСлар учун истиқболли майдонлар. Слайдга кўра, кичик атом станциялари Фарғона водийси, Тошкент вилояти, Сирдарё, Сурхондарё, Бухоро ва бошқа вилоятларда ҳам қурилиши мумкин. Манба: «Ўзатом»
Азим Ахмедхаджаевнинг айтишича, «Ўзатом» «Росатом» билан кичик АЭС қуриш лойиҳаси устида фаол ишламоқда.
«Юқоридаги хусусиятлардан келиб чиқиб, атом станцияларини қуриш учун 14 та потенциал майдонча олдиндан баҳолаб чиқилди. Республиканинг турли ҳудудларида кичик реакторларни янада ривожлантириш учун ушбу майдонларни батафсил ўрганиш режалаштирилган. Баҳолаш, албатта, маҳаллий ва халқаро меъёрий ҳужжатлар, атом электр станциялари учун майдонларни танлаш бўйича ҳужжатлар асосида амалга оширилади», — деди у.
Ўзбекистонда кичик модулли реакторлардан келажакда электр энергиясини ишлаб чиқаришдан ташқари бошқа мақсадларда ҳам фойдаланиш мумкин.
«Кичик қувватли атом электр станциясининг юқори манёврчанлиги энергия тизимига кўп миқдорда қайта тикланадиган энергия манбалари киритилган шароитларда ишлаш имконини беради. Бундай технологияларнинг юқори хавфсизлик даражаси ва уларни маҳаллий жойлаштириш имконияти қишлоқ ва шаҳарларни бевосита иситиш учун фойдаланишга йўл очади. Бундан ташқари, қурилиш майдонини танлашдаги мослашувчанлик кимё ва нефть саноатида қўлланилиши мумкин бўлган қимматбаҳо саноат буғини олиш учун КҚАЭСни ўрнатиш имкониятини яратади», — деди «Ўзатом» раҳбари.
Унинг таъкидлашича, кичик АЭС қурилиши лойиҳаси станциянинг баъзи таркибий қисмларини мажбурий равишда маҳаллийлаштиришни назарда тутади.
Ушбу конференция доирасида АЭС қурилиши дирекцияси раҳбари Отабек Аманов кичик атом электр станцияси Ўзбекистон мулки бўлишини маълум қилди. Шунингдек, лойиҳа босқичлари ҳақида сўзлаб берди. Унинг сўзларига кўра, ядро ёқилғисини ишлаб чиқариш учун маҳаллий урандан фойдаланиш режалаштирилган, ишлатилган ёқилғи эса Россия Федерациясига экспорт қилинади.
- КҚАЭС қурилиши бўйича шартнома 27 май куни Россия президенти Владимир Путиннинг Тошкентга ташрифи доирасида АЭС қурилиши дирекцияси ва «Атомстроекспорт» компанияси («Росатом» инжиниринг бўлими) ўртасида имзоланган. Бундан ташқари, 2018 йил 7 сентябрда Ўзбекистон ҳудудида атом электр станциясини қуришда ҳамкорлик қилиш тўғрисидаги ҳукуматлараро битимга ўзгартиришлар киритиш тўғрисида баённома имзоланди.
- Президент Шавкат Мирзиёев кичик атом электр станциясини қуриш лойиҳасини «ҳаётий аҳамиятга эга» деб атади. «Агар биз Ўзбекистоннинг янги тараққиёт босқичига чиқиш истиқболлари ҳақида ўйласак, катта миқдордаги уран захираларига эга ва уни учинчи давлатларга экспорт қилаётган мамлакатимиз учун бу лойиҳа ҳаётий аҳамиятга эга», — деди у.
- «Росатом» станция қурилишининг бош пудратчиси бўлади, қурилишга Ўзбекистон компаниялари ҳам жалб қилинади.
- «Росатом» раҳбари Алексей Лихачёвнинг таъкидлашича, станцияни ишга тушириш 2029 йилдан 2033 йилгача «босқичма-босқич, модулли» режалаштирилган. Кичик АЭС атом музёрарларида фойдаланилган РИТМ-200Н сув-сув ядро реакторларига эга бўлади. Лихачевнинг сўзларига кўра, лойиҳа Ўзбекистонда маҳаллийлаштиришнинг катта улуши билан амалга оширилади. «Ўзбекистон томонидан молиялаштириш, давлат (Россия) кредити масаласи муҳокама қилинмайди», — деди у.
- 10 сентябрь куни «Ўзатом» агентлиги қошидаги АЭС қурилиши дирекцияси ва «Росатом» инжиниринг корхонаси «Атомстроекспорт» Ўзбекистонда кичик қувватли АЭС лойиҳаси бўйича ишларни бошлаш тўғрисида баённома имзолади. Бу қурилиш майдончасида тайёргарлик ишларининг фаол босқичи бошланиши ва лойиҳа ҳужжатлари ишлаб чиқилишини англатади.
- Энергетика вазири Жўрабек Мирзамаҳмудов Ўзбекистонда 2040 йилгача йирик АЭС қурилиши кераклигини айтганди.
