2025 йилда Ўзбекистон давлат бюджетидан электр энергияси, табиий газ нархларидаги тафовутни қоплаш ва иссиқлик корхоналарига субсидиялар учун 12,3 трлн сўм ажратилиши кутилмоқда. Бу Иқтисодиёт ва молия вазирлиги томонидан эълон қилинган бюджетномада қайд этилган.
Субсидиялар суммаси 2026 йил 11 трлн сўмгача пасайиши, 2027 йилдан эса яна ўсишни бошлаши (11,6 трлн сўм) кутилмоқда. Ҳужжатда газ ва электр энергиясига тарифлар 2024 йилда оширилгани ва 2025 йилда яна оширилиши кутилаётганига қарамай давлат энергетика соҳаси учун субсидиялардан ҳозирча воз кечишни режалаштирмаётганини кўриш мумкин.
Эслатиб ўтамиз, 2023 йилда табиий газнинг ўртача харид баҳоси (бозор нархи) ва ички бозорда сотиш (тартибга солинадиган тарифлар бўйича) ўртасидаги тафовутни қоплаш учун Давлат бюджетидан 17,99 трлн сўм ажратилган (дастлаб 12,4 трлн сўм ажратилиши белгиланганига қарамай). Хусусан, Ўзбекистон хорижий компаниялар билан қўшма лойиҳалар асосида экспортга мўлжалланган газни экспорт нархларида сотиб олиб, кейинчалик ички бозорда сотиш учун импорт қилганди.
15 май куни Ўзбекистон энергетика вазири Жўрабек Мирзамаҳмудов энергоресурслар бўйича тарифларни белгилашда газ импорти ҳам ҳисобга олинганини таъкидлаганди.
«Тарифларни белгилашда, яна айтаман, харажатларнинг бир қисмини қоплаш, табиий газни импорт қилиш харажатлари ҳам ҳисобга олинган. Электр энергиясини Туркманистондан, ёзда эса Қирғизистон ва Тожикистондан импорт қиламиз. Тожикистон тарифлари ўтган йилларга нисбатан ўзгармаган, Туркманистонники эса ўтган йилга нисбатан бироз ошган. Ҳисоб-китоблар олиб борилган ва буларнинг барчаси ҳисобга олинган», — деганди у.
Шунингдек, Жўрабек Мирзамаҳмудов «Газета.uz»га берган интервьюсида янги тарифлар ҳисобидан харажатларнинг қайси қисми қопланиши ва давлат бюджетидан энергия ресурслари учун субсидиялар қачон тўхтатилиши ҳақидаги саволга жавоб берганди.
«Биз икки йўналишда ишлаяпмиз. Ҳа, тарифларни ошириш харажатларнинг бир қисмини қоплайди, аммо харажатларимизни оптималлаштириш керак, бу бўйича бизда аниқ мақсадли параметрлар бор, бу иккинчи вазифа. Ушбу икки параметр орқали қандай қилиб мувозанатга эришишимиз мумкинлигини кўриб чиқяпмиз», — дея жавоб берганди ўшанда вазир.
2024 йилда газ учун субсидиялар миқдорини 9,5 трлн сўмгача қисқартириш, келгуси йилда эса бунга 7 трлн сўм ажратиш режалаштирилган. Электр энергиясини сотиб олиш ва сотиш нархи ўртасидаги фарқни қоплаш учун 2024 йилда 2,5 трлн сўм, 2025 йилда эса 500 млрд сўм ажратиш режалаштирилган.
Инфографика: «Газета.uz»
Шу билан бирга, газ ва электр энергияси таннархининг қандай шаклланиши бўйича маълумотлар очиқланмай келинади.
Энергия нархининг шаффоф бўлиши лозимлиги ҳақида собиқ депутат Дониёр Ғаниев гапирганди. 2024 йил апрель ҳолатига кўра, электр энергияси нархи 1 кВт/соат учун 1000 сўмга яқин, газники — кубометри учун 2000 сўм атрофида. У корхоналарнинг операцион харажатларини, шу жумладан, инвестиция лойиҳалари ва кредит тўловларини ўз ичига олади. 2023 йил сентябрь ойида Энергетика вазирлиги 1 кВт/соат электр энергияси таннархи 970 сўм (2022 йил майидан +21,2 фоиз), газнинг бир кубометри эса 1890 сўм (+35 фоиз) экани ҳақида хабар берган эди.
«Хавотир шундаки, бизнинг қилган ислоҳотимиз (биринчи босқичда тарифларни ошириш — таҳр.) битта қадам бўлиб, 2−3 йилдан кейин яна ўзининг [таъсирини] йўқотади. Нимага десангиз, ҳозир биз [нархларни] таннархга гўёки олиб келяпмиз, лекин 2−3 йилда ҳозирги, энергияда шаффофлик йўқ тизим билан ким кафолат беради таннархлар яна икки баробар ошиб кетмаслигига?» — деганди Дониёр Ғаниев.
Ҳукумат электр энергиясининг нархи ҳозирда 1 кВт/соат учун 1000 сўмни ташкил этишини даъво қилмоқда, бироқ «биз билмаяпмиз бу токнинг таннархи қаердан ҳисобланаётганини», — дейди Ғаниев.
«Яъни газни сотиб олаётган, қазиб олаётган хусусийдан неча пулга оляпти, давлатникидан неча пулга оляпти, қайси кредитларнинг оператив харажатлари ўтирибди бу ерда, қайси йўқотишлар, қайси самарасизлик, ўғриликлар, талон-торожликлар ўтирибди бунинг ичида… буни аниқ билмаяпмиз, шаффоф рақамлар йўқ, афсуски. Улар берган рақамга ишонишга мажбур бўляпмиз», — дея қўшимча қилганди парламентарий.
Президент Шавкат Мирзиёев 4 ноябрь куни бўлиб йиғилишда 2025 йил энергетика корхоналари учун тежамкорлик ва самарадорлик йили бўлишини таъкидлаганди. Давлат раҳбари ҳар бир энергетика корхонасининг биринчи галдаги вазифаси таннархни камайтириш эканини айтди.
