1 ноябрдан бошлаб Техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги импорт қилинган автомобилларни техник кўрикдан ўтказиш тартибини ўзгартирди. Хориждан олиб кириладиган транспорт воситалари божхона ҳудудида эмас, балки Тошкент вилоятининг Пискент туманидаги автомобиль полигонида синовдан ўтказилади.
Синовлар «Ўзбекистон илмий синов ва сифат назорати маркази» давлат муассасаси (UzTest) томонидан ўтказилади.
Янги тартиб расмий дилер бўлмаган жисмоний шахслар ва хусусий тадбиркорлар томонидан импорт қилинадиган автомобилларга нисбатан татбиқ этилади. Ижтимоий тармоқларда полигон йўлида автомобилларнинг узун навбатини кўриш мумкин бўлган видео тарқалди. Автомобиль эгаларининг таъкидлашича, жараён узоқ вақт давом этади, шунинг учун улар машиналарда тунашга мажбур бўлишади.
«Газета.uz» «UzTest» вакили билан текширишлар зарурлиги, полигондаги навбатлар ва шароитлар ҳақида суҳбатлашди.
Нима бўлди?
1 ноябрь куни autodeklarant Телеграм каналида илгари енгил автомобилларни импорт қилувчи жисмоний ва юридик шахслар бир йилга мувофиқлик сертификатини олиб келгани, кейин эса унинг асосида божхона расмийлаштирувини амалга оширгани ҳақида хабар берилганди. Шу пайтгача ушбу сертификат бўйича текширув божхона омборларида ўтказилган.
Ноябрь ойидан бошлаб импорт қилинадиган автомобилларнинг мувофиқлигини текшириш жараёни Пискентдаги автополигонда ўтказилмоқда. Мувофиқлик сертификатини олишнинг ўртача нархи 2,6 млн сўмдан 9,1 млн сўмга ошди.
«Сертификат олиш харажатлари ошишидан ташқари, илгари 2−3 кун давом этган жараён энди автополигонда навбат кутиш зарурати туфайли ҳафталаб давом этиши мумкин. Бу, албатта, автомобиль импортини сунъий чеклаш ва тақиқлашдир. Шунингдек, илгари давлат бюджетига миллиардлаб маблағ тўлаган фуқаролар ва ташкилотлар ушбу тўловларни сезиларли даражада камайтириши мумкин», — дейилади хабарда.
Масалан, Ўзбекистонга BYD Song Plus русумли 1000 та автомобиль импорт қилинган. 1 ноябрдан бошлаб ушбу автомобилларнинг барчаси, ҳар бири алоҳида, эвакуаторга юкланиши ва Пискентга олиб келиниши керак.
«Газета.uz»га берган интервьюсида UzTest вакили бу синовлар аввал ҳам ўтказилганини, аммо Божхона қўмитаси автомобилни божхона омборидан текшириш учун олиб чиқишга рухсат бермаганини, шунинг учун синовлар божхона ҳудудида ўтказилганини, гарчи у ерда синчковлик билан текшириш учун етарли шароитлар йўқлигини маълум қилди.
Энди автомобиллар полигонга олиб чиқиб, текширувдан сўнг омборга қайтарилади.
Бундан ташқари, автомобиллар электромагнит мослик (ЭММ) синовидан ўтказилди — бу машинанинг электромагнит майдонларнинг халақитисиз ва яқин атрофдаги бошқа қурилмаларнинг ишлашига таъсир қилмасдан ишлаш қобилиятини баҳолайдиган синовдир.
Марказ маълумотларига кўра, бу рақобатнинг тенг шароитларини таъминлаш учун қилинган, негаки барча расмий дилерлар ҳам шундай текширувлардан ўтадилар.
Дилерларга келсак, улар ҳар уч йилда бир марта маълум бир модель учун транспорт воситаси турини маъқуллашда синовдан ўтади, бу уларга автомобилларни олдиндан текширмасдан олиб кириш имконини беради, дея таъкидлади марказ. Бундан ташқари, дилерлар ишлаб чиқарувчи заводдан кафолат олади ва сервис хизматларини кўрсатади.
Транспорт воситаси турини тасдиқлаш — бу транспорт воситасининг белгиланган техник талаблар ва хавфсизлик стандартларига мувофиқлигини тасдиқловчи ҳужжат бўлиб, уни мамлакат ҳудудида муомалага чиқариш имконини беради.
Марказ вакилининг аниқлик киритишича, расмий дилер вақти-вақти билан (чоракда ёки ярим йилда бир марта) автомобилни синовдан ўтказиш учун олиб келади ва уни ишлаб чиқарувчи заводдан синовдан ўтказиш тўғрисида хулоса беради.
Жисмоний шахслар ва дилерлар бир ишлаб чиқарувчининг автомобилларини олиб кираётганига аниқлик киритишга UzTest ходими қуйидагича жавоб берди:
«Нега расмий дилерларда нарх юқорироқ, жисмоний шахсларда (автомобиль импорти билан шуғулланувчиларда) арзонроқ, деб тез-тез сўрашади. Хитой бозорида бир-бири билан рақобатлашадиган ва ички бозорда маълум моделларга 20% ёки 30% чегирмалар берадиган 100 дан ортиқ ишлаб чиқарувчилар мавжуд. Тадбиркорларимиз ушбу чегирмаларни ҳисобга олган ҳолда автомобилларни олиб келишмоқда. Афсуски, ушбу автомобиллар Хитой бозори ва хитойлик истеъмолчиларга мўлжалланган, Ўзбекистонда уларнинг расмий сервиси йўқ ва расмий дилерлар уларга ҳеч қандай кафолат бермайди. Бу автомобиллар хусусий автосалонлар орқали олиб келинади ва сотилади».
Илмий синов ва сифат назорати марказининг таъкидлашича, расмий дилерлардан қонуний равишда ишлаётганликлари, солиқ ва божларни тўлаётганликлари, иш ўринлари яратаётганликлари, уларни ҳеч ким ҳимоя қилмаётганлиги ҳақида шикоятлар келиб тушган.
Шунингдек, хусусий тадбиркорлар томонидан норасмий равишда олиб келинган BYD автомобиллари устидан 2000 та шикоят келиб тушгани таъкидланган.
Истеъмолчи автомобилни норасмий дилердан сотиб олаётганда таваккалчиликни ўз зиммасига олиши ва сервис хизмати кўрсатилмаслигига рози бўлиши ҳақидаги мулоҳазага жавобан, марказ ходими «бу чоралар истеъмолчилар учун таваккалчиликни камайтиришга қаратилган», деди.
Мувофиқлик сертификатини олишнинг ўртача нархи 3,5 баравар ошди — 9,1 миллион сўмгача, бироқ UzTest ўтган ҳафтада ички ёнув двигателли автомобиллар учун нархларни 5 599 888 сўмгача ва электромобиллар учун 4 479 888 сўмгача пасайтирди.
1 ноябрдан 12 ноябргача марказ 600 дан ортиқ автомобилни синовдан ўтказди. Полигоннинг қуввати кунига 50−60 та — йилига 18,2−21,9 мингта автомобилни текшириш имконини беради. Шу билан бирга, Техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги маълумотларига кўра, 2023 йилда Ўзбекистонда импорт қилинган 62 748 та автомобилдан 61 372 тасига мувофиқлик сертификати расмийлаштирилган бўлса, жисмоний шахсларга 60 451 та сертификат расмийлаштирилган, бу эса машина сотувчиларга транспорт воситаси турини тасдиқлаш тартиб-таомилларидан қочиш имконини берган.
Шундай қилиб, жисмоний шахслар томонидан автомобиллар импорти ҳажми автополигон қувватидан 3−3,3 баравар юқори.
Ҳайдовчиларнинг шикоятларига изоҳ берар экан, UzTest ходими полигон ҳудудида кутиш учун махсус хоналар ташкил этилгани, уларни иситиш ускуналари, ўриндиқлар билан жиҳозлаш режалаштирилгани, биоҳожатхоналар ўрнатилгани, тез орада электрон навбат ишга туширилишини маълум қилди.
Бундан ташқари, полигон кеча-кундуз ишлайдиган режимга ўтказилди (бунгача у 9:00 дан 18:00 гача ишлаган).
Марказ ходимининг сўзларига кўра, узоқ навбатлар «мавсумийлик» билан изоҳланади — кузда импорт қилинадиган машиналарнинг катта қисми сотиб олинади.
«Жанубий» деб номланган Пискент автополигони Тошкентдан 50 км жанубда жойлашган бўлиб, совет даврида фойдаланишга топширилган. Турли йилларда мамлакатимизда ва хорижда ишлаб чиқарилган автомобиллар синовдан ўтказилган. Шунингдек, у автомобиль ҳалқа пойгаси мусобақаларини ўтказиш учун база бўлиб хизмат қилган.
2017 йилда полигон автомобилларнинг минтақавий синов базасини ташкил этиш учун давлат улуши сифатида «Ўзавтосаноат»га топширилди. «Ўзавтосаноат»га автомобилларни сертификатлаш, йўл полигони, иқлим, стенд ва бошқа лаборатория синовларини ўтказиш, шунингдек, спорт тадбирларини ўтказиш имконини берадиган янги замонавий корхона ташкил этиш топширилди.
UzTest’нинг аниқлик киритишича, полигон ҳудудидаги лаборатория марказга тегишли бўлиб, полигоннинг ўзи уларнинг балансига ўтиш жараёнида.
Март ойида Хитойнинг BYD автомобилларини норасмий импорт қилиш чекланиши мумкинлиги маълум бўлган эди. Президентнинг 18 мартдаги Ўзбекистонда электр ва гибрид транспорт воситаларини ишлаб чиқаришни ташкил этиш бўйича инвестиция шартномасини тасдиқлаш тўғрисидаги қарорида инвестор — BYD компанияси Ўзбекистон ҳукуматига «маҳаллий иқлим ва йўл шароитларига мос келмайдиган, шунингдек, расмий кафолатга эга бўлмаган электр транспорт воситаларини тартибсиз импорт қилишни чеклаш тўғрисида» мурожаат қилгани ҳақида банд мавжуд. Президент 1 июлга қадар инвестор талабини «амалдаги қонунчилик, шу жумладан, рақобат тўғрисидаги қонунчилик ҳужжатлари, шунингдек, Жаҳон савдо ташкилоти тамойиллари асосида» амалга оширишга қаратилган таклифларни ҳукуматга киритишни топширди.
BYD вакили Иван Цао бу борадаги изоҳда норасмий импорт қилинаётган автомобиллар маҳаллий иқлим ва атроф-муҳитга мувофиқлиги бўйича синовдан ўтмаганини, расмий экспорт стандартларига мос келмаслиги ва кафолат билан қопланмаслигини айтди. Автомобилларга қайтарилмас ўзгартиришлар киритилиши эса «узоқ муддатли хавфсиз фойдаланиш учун яширин хавф туғдириши» мумкин.
Ўтган йилнинг декабрь ойи охирида ҳукуматда автомобилларни, шу жумладан электромобилларни олиб кириш қоидаларини кучайтириш режалари муҳокама қилингани ҳақида хабар берилган эди. Хусусан, 2024 йилдан бошлаб жисмоний шахслар томонидан тижорат мақсадларида машиналарни олиб киришни тақиқлаш ва янги хорижий маркаларни фақат расмий дилерлар орқали сотиш тартибини қайтариш режалаштирилган эди. Техник тартибга солиш агентлиги ўша лойиҳа танқид туфайли тўхтатилганини, аммо апрель ойида яна кун тартибига қайтганини маълум қилди.