АҚШнинг сайланган президенти Дональд Трамп президентлигининг биринчи кунидан бошлаб Мексика, Канада ва Хитойдан олиб келинаётган товарлар учун тарифларни оширишни ваъда қилди. Бу ҳақда CNN ёзмоқда.
Трампнинг сўзларига кўра, бу ҳаракат чегарадан ноқонуний ўтаётган иммигрантлар ҳамда «жиноят ва гиёҳванд моддалар» учун интиқом бўлади.
«20 январь куни илк фармонларимдан бири сифатида мен Мексика ва Канададан Қўшма Штатларга келадиган БАРЧА маҳсулотларга 25% тариф ундириш учун барча зарур ҳужжатларни имзолайман», — деб ёзди Трамп ўзининг Truth Social платформасида. «Бу тариф гиёҳванд моддалар, хусусан, фентанил ва барча ноқонуний ажнабийлар мамлакатимизга бостириб киришни тўхтатмагунча амал қилади!»
Трампнинг таъкидлашича, Американинг қўшнилари «узоқ давом этаётган бу муаммони осонгина ҳал қилишлари мумкин».
Худди шундай, Трампга кўра, Хитой АҚШга ноқонуний гиёҳванд моддалар оқимини тўхтатмагунча, ўз товарлари учун юқори тарифларга дуч келади — мавжуд тарифлардан 10 фоизга юқори.
«Мен АҚШга жуда кўп миқдорда гиёҳванд моддалар, хусусан, фентанил келаётгани ҳақида Хитой билан кўп бора гаплашдим, аммо фойдаси бўлмади», — деб ёзди Трамп. Сайланган президент ўз постида Хитой расмийлари унга мамлакат АҚШга гиёҳванд моддаларни олиб кираётган савдогарларни қатл этишини ваъда қилганини, аммо «ҳеч қачон бунга риоя этмаганини» даъво қилган.
Трампнинг баёнотига жавобан Хитой элчихонаси матбуот котиби Лиу Пенгью унинг мамлакати АҚШ билан гиёҳвандликка қарши операциялар бўйича мулоқотда бўлганини ва «Хитойнинг фентанил прекурсорларининг Қўшма Штатларга ўтишига атайлаб рухсат бериш ғояси факт ва ҳақиқатга мутлақо зид эканини» айтган.
«АҚШнинг Хитойга нисбатан тарифлари масаласига келсак, Хитой Хитой-АҚШ иқтисодий ва савдо ҳамкорлиги ўзаро манфаатли хусусиятга эга, деб ҳисоблайди. Ҳеч ким савдо ёки тариф урушида ғалаба қозонмайди», — деган Лиу CNN телеканалига берган баёнотида.
CNN Трампнинг қароридан сўнг изоҳ олиш учун Мексика ва Канада элчихоналарига мурожаат қилди.
Канада расмийлари бу эълонга душанба куни кечқурун Х`да эълон қилинган баёнотда жавоб бериб, уларнинг мамлакати «чегара хавфсизлиги ва умумий чегаранинг яхлитлигига энг юқори устуворлик беришини» ва «АҚШнинг ички энергия таъминоти учун муҳимлигини» таъкидлади.
«Албатта, биз ушбу масалаларни янги маъмурият билан муҳокама қилишда давом этамиз», — деди Канада бош вазири ўринбосари Христя Фриланд ва жамоат хавфсизлиги вазири Доминик Лебланк ўз баёнотида.
Сиёсатга киритилган муҳим ўзгариш
Жазоловчи тарифлар жорий этилса, Американинг энг яқин савдо ҳамкорлари товарларига таянадиган таъминот занжирлари ва саноат тармоқларига зарар етиши мумкин.
«Бугун таклиф этилаётган чора-тадбирлар АҚШнинг бир қатор стратегик саноат тармоқларига қаттиқ таъсир кўрсатиши, солиқ юкини йилига тахминан 272 миллиард долларга ошириши, товарлар нархи ва фоиз ставкаларини ошириши мумкин», — деди Corpay Cross-Border Solutions бозор бўйича бош стратеги Карль Шамотта.
Эълондан сўнг Канада доллари АҚШ долларига нисбатан 1,2 фоизга, Мексика песоси эса долларга нисбатан 2 фоизга арзонлашди. Хитой юани, гарчи ҳукумат томонидан назорат қилинса-да, оффшор бозорларда 7,6% дан юқори даражада савдо қилинди.
Гарчи инвесторлар доллар мустаҳкамланиши мумкинлигига ишонган бўлса-да, Америка молия бозорлари ҳам зарар кўрди. Ғайритабиий тарифлар америкаликлар учун илгари ҳеч қандай импорт божисиз чегарадан ўтган кундалик товарлар учун харажатларни кескин оширади.
Бундай ҳайратланарли ўзгариш иқтисодий ўсишга тўсқинлик қилиши мумкин, айниқса, инфляция туфайли чарчаган истеъмолчилар юқори харажатлар шароитида камроқ харажат қилишга ўтганда.
Трамп эълон қилишидан олдин юқори бўлган АҚШ акциялари фьючерслари бироз пасайди — Dow фьючерслари 160 пунктга ёки 0,3 фоизга тушди. Nasdaq фьючерслари 0,4% га пасайди ва S&P 500 ҳам 0,4% га тушди. АҚШ ғазна облигациялари нархи пасайди.
Америка нима импорт қилади?
АҚШ Энергетик ахборот маъмурияти маълумотларига кўра, Қўшма Штатларнинг Канададан асосий импорти нефть бўлиб, июль ойида кунига рекорд даражадаги 4,3 миллион баррелга етди. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Comtrade маълумотларига кўра, Америка Канададан автомобиллар, машиналар ва бошқа турли хил товарлар, пластмасса ва ёғоч импорт қилади.
Савдо вазирлиги томонидан жорий йил бошида эълон қилинган савдо маълумотларига кўра, Америка автомобиллар ва автомобиль қисмларининг асосий улушини 2023 йилда АҚШга энг кўп экспорт қилувчи сифатида Хитойдан ўтиб кетган Мексикадан харид қилади. Мексика, шунингдек, электроника, машиналар, нефть ва оптик аппаратларнинг асосий етказиб берувчиси бўлиб, мебель ва спиртли ичимликларнинг катта қисми АҚШга келади.
Қўшма Штатлар Хитойдан машиналар, ўйинчоқлар, ўйинлар, спорт ускуналари, мебель ва пластмассалардан ташқари катта миқдорда электроника импорт қилади.
Трампнинг биринчи президентлик даврида CNN телеканали у Хитойда ишлаб чиқарилган минглаб маҳсулотлар, жумладан, бейсбол шляпалари, багаж, велосипедлар, телевизорлар ва кроссовкалардан иборат 380 миллиард долларга яқин товарлар учун тарифларни жорий этгани ҳақида хабар берганди. Трампнинг тарифлари пўлат, алюминий, кир ювиш машиналари ва қуёш панелларига ҳам таъсир қилган.
АҚШнинг Канада ва Мексикадан импорт қилинадиган кўплаб товарлари Трамп ўзининг биринчи маъмурияти пайтида илгари сурган уч давлат ўртасидаги USMCA савдо келишуви туфайли тарифлардан озод қилинганди. Трамп таклиф қилинган тарифларни USMCA`ни бузмасдан қандай амалга оширишни режалаштираётгани аниқ эмас.
Трамп NAFTA ўрнини эгаллаган USMCA`нинг қабул қилинишини сиёсий ғалаба ва президентлигининг ёрқин белгиси сифатида мунтазам равишда тилга олади.
Трампнинг тариф режаси
Трамп ўзининг биринчи маъмуриятида бўлгани каби, тарифлардан хорижий мамлакатларга қарши фойдаланиш, солиқ тушумларини кўпайтириш ва унинг таклиф қилинган солиқларни қисқартириш режаси туфайли юзага келадиган катта даромад бўшлиқларини тўлдириш учун солиқ даромадларини ошириш кампаниясини олиб борди.
Тарифлар Америка Қўшма Штатларига олиб кириладиган товарлар учун солиқ сифатида самарали хизмат қилади. Гарчи Трамп бир неча бор мақсадли хорижий давлатлар тарифларни тўлаётганини айтган бўлса-да, аслида улар импорт товарларни сотиб оладиган компаниялар томонидан тўланади ва бу харажатлар одатда америкалик истеъмолчилар гарданига тушади. Аксарият иқтисодчилар тарифлар инфляцион бўлишига ишонади ва Петерсон халқаро иқтисодиёт институти Трамп томонидан таклиф қилинган тарифлар АҚШ уй хўжалигига йилига 2600 доллардан қимматга тушишини тахмин қилмоқда.
Трампнинг ғазначилик вазири лавозимига номзод Скотт Бессентнинг айтишича, агар тарифлар тўғри амалга оширилса, улар инфляцияга сабаб бўлмайди. Wall Street Бессентнинг тайинланишини олқишлади, чунки у тарифларни босқичма-босқич жорий этиши кутилмоқда.
Бессент номзоди Сенатда тасдиқланиб, савдо котиби ва АҚШ савдо вакили билан келишилган ҳолда тарифларни амалга ошириш учун қисман жавобгар бўлса-да, Трамп президент сифатида божларни ундириш учун муҳим ваколатларга эга бўлади. У охирги марта Оқ уйда бўлганида, биринчи навбатда Хитойдан келган товарларга катта божлар қўйганди.
Тарифлар билан боғлиқ муаммо шундаки, улар кўпинча нишонга олинган мамлакатларнинг жавоб ҳаракатларига олиб келади, савдо урушини бошлайди ва бу Трампнинг биринчи даврида ҳам содир бўлган. Ўшанда маҳаллий ишлаб чиқарувчилар товарларининг чет эллик харидорлар олдидаги жозибадорлиги камайганди.
Трамп ўзининг иккинчи муддати давомида сезиларли даражада юқори тарифларни ваъда қилмоқда. Гарчи кўплаб турли рақамларни муҳокама қилишда давом этаётган бўлса-да, у барча Хитой товарлари учун 60% дан юқори тарифни, шунингдек, АҚШга бошқа барча импортлар учун 10% ёки 20% дан юқори тарифни таклиф қилган.
«Оқибати иқтисодиётга аянчли бўлади»
«Айтайлик, тарифлар ошди, баъзи иммигрантлар депортация бўлди. Бу нима дегани? Ҳамма нарсанинг нархи ошади дегани. Мутлақо. Канададан келадиган газ ҳам, Мексикадан келадиган машина ҳам, Хитойдан келадиган чўмич ҳам ва, энг муҳими, АҚШнинг ўзида етиштириладиган ва яратиладиган товарларнинг нархи ҳам, қурилаётган уйларнинг нархи ҳам ошади. Баъзилари кескин ошади. Айниқса, қишлоқ хўжалик товарларининг», — деб ёзади иқтисодчи Ботир Қобилов.
Унинг тушунтиришича, бутун АҚШнинг қурилиш секторида ишлайдиганларнинг 14 фоизи ва қишлоқ хўжалигида ишлайдиганларнинг 13 фоизи нелегаллардир.
«…АҚШда туғилган америкаликларнинг ишсизлик даражаси тарихий минимум — 3 фоиз даражада. Яъни ишсиз америкаликнинг ўзи деярли йўқ, айниқса, шартли қурилишда ғишт ташиш ёки тарвузларни полиздан териб, Walmart`га етказиб бериш учун. Трамп ваъда қилган 10−15 миллион нелегал иммигрантларнинг депортация қилиниши меҳнат бозорида катта бўшлиқни яратади, шу нелегалларни ишлатаётган баъзи корхоналар (шу жумладан, Трампга овоз берганлари) ҳам касод бўлади. Баъзи маҳсулотларга тақчиллик пайдо бўлади. Ва нархлар ошади. Буни АҚШдаги энг катта озиқ-овқатни сотадиган корхоналар ҳам, ишлаб чиқарувчилар ҳам айтиб турибди. Трамп тарифларни оширган дақиқадан бошлаб биз қимматлашган товарларнинг харажатини истеъмолчиларга йўналтирамиз деб», — дейди иқтисодчи.
«Дональд Трампга „5 йил олдин тухумимиз нархи 2024 йилдан кўра арзонроқ эди“ деб овоз берганларнинг ана ўша тухуми Трамп Оқ уйга қайтганида қимматлашса қимматлашади, лекин арзонлашмайди», — дея хулоса қилади у.
