Тошкентда 10 ноябрдан ноқонуний ўрнатилган ташқи рекламаларни демонтаж қилиш бўйича навбатдаги рейд бошланди. Эртасига Тошкент ҳокимлиги барча ноқонуний рекламалар олиб ташланишини маълум қилди.
«Биз барча реклама конструкциялари эгаларини вақтни бой бермай, ўз рекламаларини ягона дизайн-код талабларига мувофиқ қонунийлаштириш чораларини кўришга чақирамиз», — дея таъкидланганди хабарда.
2022 йил август ҳолатига кўра, Тошкентда 11 мингта реклама конструкциялари мавжуд эди. Бугунги кунда улардан бор-йўғи 857 таси янги намунадаги паспортга эга ва дизайн-кодга мос келади, дея маълум қилди Тошкент шаҳар ҳокимининг ўринбосари — пойтахт ҳокимлиги ҳузуридаги Рақамли ривожланиш департаменти (РРД) директори Алексей Хен «Газета.uz» билан суҳбатда.
Фото: Дилявер Аблякимов / «Газета.uz»
РРД қошидаги «Ташқи реклама» лойиҳа офиси раҳбари ўринбосари Лазизбек Тошқуловнинг таъкидлашича, қолган 10 мингта конструкциянинг ҳаммаси ҳам бузиб ташланмайди. Тадбиркорлар 1 декабрга қадар хусусий мулкка ўрнатилган (1000 га яқин) ташқи реклама объектларини қонунийлаштириш, шунингдек, давлат мулкига ўрнатилган конструкциялар учун янги намунадаги паспортлар олиш бўйича ариза бериш имконига эга эди. Буни my.gov.uz портали орқали амалга ошириш мумкин эди. Шунда қабул қилинган дизайн-кодга мос келадиган реклама ўз жойида қолдирилиши кўзда тутилганди.
Лазизбек Тошқуловнинг сўзларига кўра, дизайн-кодга мос келмайдиган 5 мингга яқин кичик конструкциялар олиб ташланади. Давлат мулкига ўзбошимчалик билан ўрнатилган конструкциялар йўқ қилинади.
Ташқи реклама объектларининг дизайн-коди шаҳар муҳитининг у ёки бу элементлари учун муайян тартиб-қоидаларни ўрнатувчи биринчи меъёрий ҳужжат бўлди. Унинг мақсади — ташқи реклама бозорини тартибга солиш ҳамда янада уйғун ва хавфсиз шаҳар муҳитини яратиш.
РРД дизайн-кодни ишлаб чиқиш устида 2023 йилдан буён шуғулланади. Ҳукуматнинг 2024 йил 31 августдаги қарори билан РРД ташқи реклама билан шуғулланувчи ташкилотлардан бири сифатида белгиланган эди.
«Бизга реклама конструкцияларини ҳисобга олиш ва улар билан боғлиқ барча тадбирлар амалга оширишга мўлжалланган „Ташқи реклама“ республика платформасини ишлаб чиқиш вазифаси юклатилди. Платформада тегишлича рухсат олган барча реклама конструкциялари, объектларнинг фотосурати ва тавсифи жамланади. Шунингдек, бўш лотлар ҳам кўрсатилади. Бунинг учун у my.gov.uz ва eauksion.uz электрон ауцион тизими билан ўзаро боғланган. Платформа йил охиригача ишга тушиши кутиляпти», — дейди РРД раҳбари Алексей Хен.
Платформани ишлаб чиқиш жараёнида департамент мутахассислари шаҳарда қандай турдаги реклама объектлари бўлиши мумкин ва қоидалар қандай бўлиши керак, деган саволни ўртага ташлади.
«Биз Москва, Қозон, Новосибирск, Олмаота ва Европа шаҳарлари тажрибасини ўрганиб чиқдик ва барчаси ўз дизайн-кодига эга эканини аниқладик. Улар меъёрий ҳужжат шаклида бўлиб, улардан фойдаланиш бўйича иловалар ҳам бор», — дейди Алексей Хен.
Департамент Реклама индустрияси миллий ассоциацияси ва Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва рақобатни ривожлантириш қўмитаси билан ҳамкорликда Тошкентдаги реклама конструкциялари турларини, шунингдек, 2018 йилда Москванинг «Стрелка» бюроси мутахассислари томонидан ишлаб чиқилган, лекин қабул қилинмай қолган шаҳар дизайн-кодини ўрганди. РРД шу маълумотлар асосида дизайн-код ишлаб чиқди.
«Бу жуда зарур ҳужжат, чунки корхона реклама конструкциясини ўрнатмоқчи бўлса, унда қандай ўлчамлар, ранглар, технологияларга рухсат этилган, деган савол туғилади. Буларнинг барини тартибга солмаса, исталганча қилиш мумкин бўлиб қолади», — дейди Алексей Хен.
Дизайн-код биринчи навбатда энди ўрнатилиши тақиқланган оммабоп конструкция турларини, шунингдек, реклама жойлаштиришга йўл қўйилмайдиган муҳит шароитларини белгилаб берди.
Шундай қилиб, қуйидагилар мумкин эмас:
- тарихий биноларнинг фасадлари ва маданий мерос объектларига тааллуқли биноларда ташқи реклама ўрнатиш. Бунда айрим истиснолар мавжуд. Масалан, Алишер Навоий номидаги опера ва балет театри биноси олдига афиша қўйиш мумкин, чунки театрлар, одатда, бино ёнида ўз репертуарини жойлаштиради. Эндиликда театр ўз афишасини дизайн-кодга мослаштириши керак;
- кўчанинг қатнов қисми ва пиёдалар йўлакларида реклама конструкцияларини ўрнатиш;
- йўл белгиларига ўхшаш рекламаларни ўрнатиш. Улар шу вақтгача Йўл ҳаракати хавфсизлиги бошқармаси билан келишилмаган ҳолда ўрнатилаётган эди;
- хавфсизлик техникаси қоидаларини бузган ҳолда конструкциялар ўрнатиш;
- деразаларни тўсиб қўядиган конструкциялар ўрнатиш. Бунда рекламани фасадлардан қанча масофада ва қандай бурчак остида жойлаштириш мумкинлигини айтиш қийин, чунки муҳит шароитлари турлича бўлиши мумкин. Бундай ҳолатларнинг ҳар бири алоҳида кўриб чиқилади;
- турар жой биноларининг деразалари рўпарасида ЛЭД-мониторлар ўрнатиш;
- дарахтларда реклама ўрнатиш;
- ёритиш устунлари (симёғочлар) ва бошқа устунларга конструкциялар ўрнатиш;
- бинолар орасига осма рекламалар ўрнатиш;
- овозли ва проекцион рекламалар ўрнатиш;
- байроқлар, штендерлар, реклама баннерлари ва деразаларга эълонлар ёпиштириш.
Шундан сўнг, РРД пойтахтнинг ҳар бир тумани кесимида рекламадан холи ҳудудлар харитасини тузди. Бундай ҳудудларга маданий мерос объектлари, диний муассасалар, қабристонлар, айрим давлат идоралари, шунингдек, мозаикали бинолар киради. Хариталарда нафақат объектларнинг ўзи, балки улар атрофидаги буфер зона ҳам белгилаб қўйилган.
«Биз жойлаштирилган реклама у ёки бу маданий мерос объектини тўсиб қўймаслиги керак, деган тамойилдан келиб чиқиб, ҳар бир объект учун буфер зонани алоҳида ҳисоблаб чиқдик», — дейди РРД қошидаги «Ташқи реклама» лойиҳа офиси раҳбари Алихон Аҳмаджонов.
Сергели туманининг рекламадан холи ҳудудлари. Ҳаворанг билан маданий мерос объектлари, яшил ранг билан — диний муассасалар ва қабристонлар, кўк ранг билан — давлат идоралари, жигарранг билан — мозаикали бинолар белгиланган.
Дизайн-код ўрнатишга рухсат этилган 20 турдаги конструкцияни, шунингдек, реклама майдони юзасига қараб уларнинг форматларини, жумладан, ностандарт конструкцияларни ҳам белгилаб беради. Шунингдек, тўпламда турли ўлчамдаги ташқи реклама объектлари ўртасидаги минимал масофа ҳам белгилаб қўйилган.
Конструкциянинг ҳар бир тури учун ўлчамлар, технология (масалан, статик ёки электрон), пойдевор, устун ва каркас материаллар, ранг ва ёрқинликка оид талаблар ишлаб чиқилган.
Бундан ташқари, ҳужжатда ҳар бир форматни шаҳар муҳитида жойлаштириш тартиб-қоидалари: дарахтлар, жамоат транспорти бекатлари, пиёдалар ўтиш жойлари, светофорлар ва йўл белгилари, бордюрлар, тротуарлар ва чорраҳалардан қанча масофада жойлаштириш мумкинлиги кўрсатилган.
Дизайн-код жамоат транспорти бекатларида реклама жойлаштиришга рухсат беради. Ҳужжатда бекатнинг намунавий кўриниши белгиланмаган. Унда фақат автобус бекати қандай кўринишда бўлиши мумкинлигига мисол келтирилган, деб тушунтиради Алексей Хен. Тўқ сариқ рангда кўрсатилган жойлар - ён томонига сити-формат кўринишида, орқа девори ва том қисмига реклама жойлаштиришга рухсат этилади.
Бекатлардаги ЛЭД-мониторларнинг максимал ёрқинлиги, шунингдек, медиа-фасадларнинг ёрқинлиги дизайн-кодда белгиланмаган. Бироқ «Табиий ва сунъий ёритиш» ШНҚга кўра, мултимедиа тизимларининг ёрқинлиги ҳар квадрат метрга 100 канделадан ошмаслиги керак. РРД мониторларнинг ёрқинлигини ўлчайди ва тадбиркорларга меъёрларга риоя қилиш мажбуриятини юклайди.
Шу билан бирга, дид билан ишлаб чиқилган тақдирда, бекатларни брендлашга рухсат берилади, дейди Алексей Хен. Тошкентда 250 та бекатга эга бўлган JCDecaux халқаро реклама агентлиги дунё мамлакатларида бекатларни брендлаш бўйича айрим мисоллар билан ўртоқлашди. Тўғри ёндашилса, бекат ўзига хос санъат объектига айланиши мумкин.
Ўрнатишга рухсат этилган реклама конструкциялари рўйхатига, медиа-фасадлар ва бекатлардан ташқари, кўтарма кранлар, қурилиш панжаралари ва тўсиқларидаги рекламалар ҳам киритилган, чунки уларда ҳам реклама учрайди.
Қолаверса, РРД ташқи реклама объектлари учун ахборот лавҳасининг ягона стандартини қабул қилди. Унда конструкцияни ўрнатган компания номи, объектнинг паспортига йўналтирадиган QR-код, паспорт рақами, унинг амал қилиш муддати, алоқа учун реклама агентлигининг телефон рақами кўрсатилади.
«Биз мажбурий ранглар ва шрифтларни белгилаб олдик ҳамда турли хил конструкцияларга ахборот тахтасини жойлаштириш бўйича тавсиялар бердик. Шунингдек, лавҳанинг ўлчамлари, шрифти ва QR-коди минимал ўлчамига ҳам талаблар ўрнатилди — бу талаблар конструкция турига боғлиқ: объект қанчалик катта бўлса, лавҳа ҳам шунчалик катта бўлади», — дейди Алексей Хен.
Унинг сўзларига кўра, бу меъёрлар белгиланмаса, тадбиркорлар ҳатто ахборот лавҳасини ҳам брендлаштирган бўларди. Унинг мавжудлиги конструкциянинг ҳужжатга эга эканлигини билдиради.
«Бироқ ҳозир қонуний конструкцияларнинг ҳаммасига ҳам бундай лавҳалар ўрнатилмаган, шунинг учун демонтаж қилишдан олдин рухсат бор-йўқлигини текширишимиз учун бизга объектнинг жойлашуви ва фотосуратларини юборишади», — дейди Алексей Хен.
Дизайн-коднинг яна бир қизиқарли банди — автотранспорт воситаларидаги реклама. Тошкентда етказиб бериш хизмати ривожланганлиги сабабли, скутерларга реклама жойлаштиришга ҳам талаблар белгиланган.
«Ушбу меъёр ўтган йили Вазирлар Маҳкамасининг реклама бозорини тартибга солиш тўғрисидаги қарорида белгиланган эди. Лекин дизайн-кодга биз тасвирларни — у қандай кўринишда бўлиши кераклигини киритдик. Бунинг учун биз транспорт воситаларида реклама жойлаштириш бўйича аризаларни таҳлил қилдик ва уларни одатда қаерга ёпиштиришларини ўргандик. Бу ташқи рекламанинг бошқа турларига қўйилгани сингари қатъий талаблар эмас. Транспорт воситаси ўзининг эстетик кўринишини йўқотмаслиги учун дизайн-код билан белгиланган чегаралардан кўпи билан 30 фоизга чиқишга рухсат берилади», — дея тушунтиради Алексей Хен.
Унинг қўшимча қилишича, автотранспорт воситаларида реклама жойлаштириш учун рухсатнома бор-йўқлигини ЙҲХБ ходимлари текширади. Ҳужжат йўқ бўлса, бу автотранспорт воситасининг техник хусусиятларини ўзгартиришга тенглаштирилади ва бунинг учун транспорт воситаси жарима майдончасига жойлаштирилади. Транспорт воситалари эгалари ҳам реклама жойлаштириш учун аризани my.gov.uz орқали топшириши мумкин.
Автотранспорт воситаларига барча турдаги реклама конструкцияларини ўрнатиш ва рекламаларни жойлаштиришнинг йиллик тарифлари халқ депутатлари шаҳар Кенгашининг 2024 йил 1 майдаги қарори билан тасдиқланган.
Алексей Хеннинг маълум қилишича, конструкцияларнинг техник хавфсизлигига қўйиладиган талабларни Қурилиш вазирлигининг лицензиясига эга бўлган алоҳида компаниялар текширади. Бу ҳукуматнинг реклама бозорини тартибга солиш тўғрисидаги қарорида кўзда тутилган. Бундай компания конструкциянинг барча талабларга мувофиқлиги — пойдеворнинг мустаҳкамлиги, ишлатилган материаллар, оғирлик, конструкциянинг шамолга, шамол ва қор юкламасига чидамлилиги ва бошқалар тўғрисида хулоса чиқаради. Хулосани тайёрлашда грунт хусусиятлари, ҳудуднинг сейсмик тавсифи, шамол шиддати, ерости силкинишлари қанчалик тез такрорланиши инобатга олинади. Тадбиркорга камчиликларни бартараф этиш бўйича тавсиялар берилиши мумкин. Конструкцияларнинг техник хулосасини ҳар икки йилда янгилаш талаб этилади. Компаниялар томонидан имзоланган хулосалар мониторинги ва уларни текшириш билан шаҳар ва туман қурилиш бошқармалари шуғулланади.
Дизайн-кодда баъзи камчиликлар бўлиши мумкин, дея тан олади Алексей Хен. Масалан, медиа-фасадларга қўйиладиган талабларни (иллюминация ёрқинлиги бундан мустасно) белгилаш, афтидан, ҳозирги кунда имконсиз. Ҳозирча улар шаҳарда унчалик кўп эмас, лекин уларнинг сони кўпайиши эҳтимоли юқори. Вақт ўтиши билан уларни қандай тартибга солиш мумкинлиги аниқ бўлади. Янги талаблар шаҳар Кенгашининг алоҳида қарорлари билан дизайн-кодга киритилади.
«Биз Тошкент шароитини ҳисобга олган ҳолда дунёдаги энг яхши амалиётларни ўрганиб чиқдик ва қўлладик. Ҳали яна кўп нарсаларни такомиллаштириш мумкин, бироқ шунинг ўзи ҳам шундай қоидалар тўпламининг умуман йўқлигидан кўра яхшироқ яхшироқ. Бу шаҳарнинг эстетик қиёфасини яхшилаш йўлидаги биринчи қадам», — дейди Алексей Хен.
РРД рейдлар давомида олиб ташланган конструкцияларнинг бир қисмини тадбиркорлар қайта ўрнатиб олиши мумкинлигини инкор қилмаяпти. Бу, айниқса, штендерлар, байроқлар ва стендлар каби рекламаларнинг арзон турларига тааллуқли. Мониторинг билан инспекторлар шуғулланади. Ҳозир шаҳарда атиги тўрт нафар инспектор бор, лекин кадрлар танқислиги бутун шаҳарни пиёда текшириш ва 11 мингта объектни хатловдан ўтказишга халал бермади, дейди Алексей Хен. Вақт ўтиши билан одамлар визуал тозаликка ўрганиб қолади ва бу одатий ҳолга айланади.
Дизайн-кодни амалга татбиқ этишнинг биринчи босқичида РРД муддатсиз бўлган барча эски намунадаги паспортларни янги электрон намуналарга алмаштириши керак. Улар 2030 йил 1 декабрга қадар амал қилади. Кейин 2025 йил 1 августгача барча реклама конструкцияларини дизайн-кодга мослаштириш режалаштирилган.
Тошкент шаҳар ҳокимлиги халқаро маслаҳатчилар билан ҳамкорликда пойтахт дизайн-кодини ҳам ишлаб чиқди. У пешлавҳалар, фасадлар, кўча жиҳозлари, манзил лавҳалари ва ҳатто дарахтлар билан биноларнинг фасадлари орасидаги масофа каби икир-чикирларнинг қандай кўринишда бўлишини тартибга солади. Иш лойиҳаолди кузатувдан бошланди. Мутахассислар томонидан бутун шаҳар бўйлаб аҳолини гавжум нуқталар, транзит марказлари, пиёдалар фаоллиги, маҳаллалар типологияси, тижорат кластерлари, чакана савдо, офис инфратузилмаси, туризм функциялари аниқланди, аҳоли таркиби, шаҳарнинг қурилиш босқичлари ўрганилди.
Яқин вақт ичида ушбу дизайн-код Тошкент шаҳар халқ депутатлари Кенгаши томонидан кўриб чиқилиши кутиляпти. Агар у қабул қилинса, ташқи рекламадан ташқари шаҳар инфратузилмаси ва ободонлаштиришнинг барча элементларини қамраб олувчи меъёрий ҳужжат кучга киради, чунки ташқи реклама учун алоҳида ҳужжат ишлаб чиқилган.
