2025 йил 1 июлдан бошлаб Ўзбекистонда уй-жой қурилишининг шаффофлиги, хавфсизлиги ва қулайлигини назарда тутувчи «Уй-жойнинг ягона ҳаётий цикли» тамойили жорий этилади. Бу президентнинг 27 январдаги фармонида назарда тутилган.
Янги тартиб лойиҳаларни улушдорлик асосида қуриш жараёнида улушдорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган.
Янги механизмга кўра, қурувчилар улушдорларнинг маблағларини жалб қилиш фақат нотариал тасдиқланган ва кадастр органларида давлат рўйхатидан ўтказилган объект қурилишида улуш киритиш асосида иштирок этиш шартномаси бўйича амалга оширилади.
Шартнома рўйхатдан ўтказилган кундан бошлаб, қурилиш-монтаж ишлари тугалланган объектни биргаликда ишлатиш учун рухсатнома олгунга қадар, улушдорлар шартнома бўйича ҳуқуқларини учинчи шахсга ўтказиши, шунингдек, улардан гаров сифатида фойдаланиши мумкин.
Улушларда иштирок этиш шартномаси бўйича сотиб олинган мулк мерос таркибига киритилади.
Улушдорлик асосида тузилган шартномалар бўйича барча маблағлар улушдор, ишлаб чиқарувчи ва банк ўртасида тузилган уч томонлама шартнома асосида тижорат банкларидаги эскроу ҳисобварақларида сақланади. Ушбу ҳисоб қурилиш ташкилотининг мажбуриятларини бажариш кафолати бўлиб хизмат қилади.
Шу билан бирга, эскроу ҳисобидаги маблағлар ундирилиши мумкин эмас. Яъни улушдорларнинг учинчи шахслар олдидаги мажбуриятлари ва қурувчининг мажбуриятлари юзасидан эскроу ҳисобварағи бўйича операцияларни тўхтатиб туриш, маблағларни хатлаш ёки ҳисобдан чиқаришга йўл қўйилмайди.
Объет қурилиши қурувчининг ўз маблағлари, банклар томонидан ажратилган кредит маблағлари ва қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан молиялаштирилади.
Мақсадли банк кредитини олишдан олдин қурилиш ишларининг камида 30 фоизи қурувчининг ўз маблағлари ҳисобидан бажарилиши керак. Девелопер учун кредитлар бўйича йиллик фоиз ставкаси эскроу ҳисобварақларида тўпланган маблағлар миқдорига боғлиқ бўлади — ҳисобварақларда қанча кўп пул бўлса, ставка шунчалик паст бўлади.
Қурилиш тугагандан сўнг, депозит ҳисобварағидаги маблағлар қурувчининг кредитини тўлаш учун ишлатилади ва қолган миқдор унга ўтади.
Кейин улушдор ва қурувчи мулкни топшириш далолатномасини имзолайди. Объэктга эгалик ҳуқуқи кадастр органларида қайд этилади.
Қурилиш кечиктирилган тақдирда, кечиктирилган ҳар бир кун учун белгиланган жарима солинади. Шартнома шартларини узайтириш фақат улушдорнинг розилиги билан қўшимча битим тузиш йўли билан амалга оширилади.
Агар мол-мулк ҳужжатларда кўрсатилган муддатдан кейин олти ой ичида топширилмаса, улушдор шартномани бекор қилиши ва пулларини депозит ҳисобварағидан қайтариб олиши мумкин.
Фармонда фойдаланишга рухсати бўлмаган объектни қуришга улушдорларнинг маблағларини жалб қилиш учун турар ва нотурар жойни натурада олиш ҳуқуқини берувчи қимматли қоғозларни (облигациялар, сертификатлар) чиқариш тақиқланади.
Бундан ташқари, Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузурида «Уй-жойнинг ягона ҳаётий цикли» тамойилини амалга ошириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш ва амалга оширилишини таъминлаш мақсадида лойиҳа бюроси ташкил этилади.
У уй-жой қурилиши соҳасини ривожлантириш бўйича ўз таклиф ва тавсияларини Президент администрацияси, Вазирлар Маҳкамаси ва бошқа идораларга мунтазам киритиб боради.
Уй-жой қурилиши масалалари бўйича ишлаб чиқилган барча ҳужжатлар лойиҳалари лойиҳа идораси томонидан тасдиқланиши керак.
Эслатиб ўтамиз, тасдиқланган режага кўра, қурилишга улушдорларнинг маблағларини жалб қилиш 2025 йил 1 июлдан 2025 йил 31 декабргача эскроу ҳисобварақлари орқали ҳамда ҳозирда амалда бўлган улушли иштирок этиш тартибида тўғридан-тўғри жалб қилиш механизми бўйича параллель равишда тарафларнинг танловига кўра амалга оширилади.
Бироқ 2026 йил 1 январдан бошлаб қурилишни молиялаштиришнинг ягона йўли эскроу ҳисоб тизими бўлади.
