Ўзбекистонда камбағаллик даражаси 2024 йилда 8,9 фоизгача пасайди, деб хабар берди Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази президент ҳузуридаги Статистика агентлиги ҳамда Камбағалликни қисқартириш ва бандлик вазирлиги маълумотларига таяниб.
Баҳолаш Жаҳон банки билан ҳамкорликда амалга оширилди ва халқаро ҳисоблаш услубига асосланган. Ушбу методика бўйича йил давомида бутун республика бўйича уй хўжаликлари бюджетлари ўрганилган.
2021 йилги кузатувда 10 мингга яқин оила иштирок этган бўлса, 2022 йилда қамров 14 мингдан ошди, 2024 йил давомида эса 16 мингдан ортиқ уй хўжаликлари сўровдан ўтказилди.
Аҳоли фаровонлиги даражасидаги ўзгаришлар таҳлили шуни кўрсатдики, 2023 йилда камбағаллик даражаси 14 фоиздан 11 фоизга, 2024 йилда эса 8,9 фоизга камайган. Ўтган йили 719 минг киши камбағалликдан чиқарилди, дейилади мақолада. Камбағалликнинг энг паст кўрсаткичи Навоий вилоятида (5,7 фоиз), энг юқори кўрсаткичи Хоразм вилоятида (11,9 фоиз) қайд этилган.
Мамлакатнинг барча ҳудудларида ижобий ўзгаришлар қайд этилди. Айниқса, Бухоро ва Самарқанд вилоятларида сезиларли ўсиш қайд этилди, бу ерда камбағаллик ўртача 3,1 фоиз пунктга қисқариб, мос равишда 8,7 ва 7,5 фоизни ташкил этди. Наманган вилояти ва Қорақалпоғистонда камбағаллик даражаси 2,8 фоиз бандга — 7,6 фоиз ва 10,8 фоизгача пасайди.
Камбағаллик кўрсаткичининг энг кам пасайиши Қашқадарё вилоятида — 11,5 фоиздан 9,6 фоизгача (1,9 ф.п.), Навоий вилоятида — 7,6 фоиздан 5,7 фоизгача (1,9), Фарғонада — 10,1 фоиздан 8,6 фоизгача (1,5), Сурхондарё вилоятида — 10,6 фоиздан 9,3 фоизгача (1,3) ва Тошкент шаҳрида — 7,9 фоиздан 7,3 фоизгача (0,6) қайд этилди.
Аҳоли даромадлари
ИТИМ маълумотларига кўра, камбағалликни қисқартириш иш билан таъминлаш, тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш ва ердан самарали фойдаланиш орқали амалга оширилди.
Ушбу чора-тадбирлар натижасида аҳолининг реал даромадлари ўтган йилда 10,7 фоизга ошиб, аҳоли жон бошига ойига ўртача 2,1 млн сўмни ташкил этди (йил бошида — 1,7 млн сўм).
Қуйидагилар даромадларнинг асосий манбалари бўлиб қолмоқда:
- иш ҳақи — 42,6% (2023 йилда — 41,9%);
- тадбиркорликдан олинган даромадлар — 22,9% (21,4%);
- пенсиялар, ижтимоий ёрдам ва субсидиялар — 18,2% (18,9%);
- қишлоқ хўжалиги ва томорқалардан олинган даромадлар — 10,7% (9,8%);
- хориждан пул ўтказмалари — 2% (3,1%);
- бошқа даромадлар — 3,6% (4,9%).
Тадбиркорлик фаолиятидан олинган даромадлар 1,5 фоиз пунктга, қишлоқ хўжалигидан олинган даромадлар эса 0,9 фоиз пунктга ошди.
Даромадларнинг энг юқори ўсиши Фарғона (+19,1%) ва Бухоро (+11,4%) вилоятларида, шунингдек, Тошкент шаҳрида (+17%) қайд этилди. Пойтахтда аҳолининг ўртача даромади 3,6 млн сўмни, Навоий ва Қашқадарё вилоятларида эса 2,2 млн сўмни ташкил этган.
2024 йилда иш ҳақидан олинган даромадлар 12,9 фоизга ошди, бунинг учун 5,1 миллион киши иш билан таъминланди. Расмий иш билан банд аҳолининг улуши 30 фоизга ошди.
Даромадларни ошириш бўйича муваффақиятли лойиҳалардан бири Сирдарё вилоятидаги «Сайхунобод тажрибаси» деб номланади. Тажриба дастури доирасида 326 мингта микролойиҳа аҳоли даромадларининг 14,7 фоизга, кам даромадли оилаларда эса 17,7 фоизга ўсишига ёрдам берди, деб таъкидлади ИТИМ.
Бундан ташқари, 159 минг киши фермер хўжалиги сифатида рўйхатдан ўтгач, 61 минг гектар ерга эга бўлди.
2024 йил декабрь ойида президент Шавкат Мирзиёев камбағаллик даражаси 2024 йил охирига келиб 9 фоизга тушишини таъкидлаганди. Унинг сўзларига кўра, тадбиркорлар билан ҳамкорлик давом эттирилса, «келгуси йилларда бу кўрсаткични бемалол 6 фоизга туширамиз».
Камбағаллик қандай баҳоланади?
Ўзбекистонда камбағаллик даражасини баҳолаш 2020 йилдан буён доимий равишда ўтказиб келинмоқда ва аҳолининг турмуш даражаси, шароити ва сифати тўғрисидаги муҳим маълумотлар манбаи бўлиб, мамлакатда монетар камбағаллик даражасини баҳолаш учун ягона ахборот манбаи ҳисобланади.
Сўровномада иштирок этган уй хўжаликлари харажатлар миқдорига кўра 10 та гуруҳга бўлинади ва ушбу оилалардан энг кам харажатлар (даромадлар)га эга бўлган уй хўжаликларига 30 фоиз ўрин берилади. Камбағаллик чегарасини аниқлаш учун ишлатиладиган минимал истеъмол харажатлари (МИС) озиқ-овқат маҳсулотларининг кунлик зарурий истеъмолини (2200 ккал), ойига ноозиқ-овқат товарлари ва хизматларни ҳисобга олади.
Қонунчиликка мувофиқ, Статистика агентлиги ҳар йилнинг 20 январигача МИСни эълон қилиши лозим. Ўтган йили МИС икки марта оширилди — йил бошида олдинги йилдаги 8,7 фоизлик инфляция фонида 9,3 фоизга, кейин эса 1 майдан газ ва электр энергияси тарифларининг кескин кўтарилиши муносабати билан яна 4,3 фоизга ошди. Бу кўрсаткич ойига 648 минг сўмни ташкил этади. Жорий йилда янги МИС кўрсаткичи ҳали эълон қилинмаган.
2022 йилдан бошлаб «Ижтимоий ҳимоя ягона реестри» ахборот тизими орқали оилани кам таъминланган деб эътироф этишда қўлланиладиган бир ойлик ўртача даромад мезони минимал истеъмол харажатларига тенглаштирилди. Баъзи нафақалар ва бошқа ижтимоий меъёрлар минимал истеъмол харажатларидан кам бўлмаган миқдорда тўланиши керак.
Истиқболда Ўзбекистон кўп ўлчовли камбағаллик индексини жорий этишни режалаштирмоқда, бу аҳолининг турмуш шароитларини янада аниқроқ баҳолаш ва камбағалликка қарши курашиш бўйича манзилли чора-тадбирларни ишлаб чиқиш имконини беради.
