Тошкентдаги ҳаво сифати сўнгги ойларда яна жамоатчилик муҳокамасининг асосий мавзуларидан бирига айланди. Тошкент вилоятида экологларнинг яқин кунлардаги ўлчовлари ижтимоий тармоқларда танқидларга сабаб бўлди, фойдаланувчилар ўлчовларнинг тўғрилигига шубҳа қилмоқда. Агентлик танқидларга жавоб берди ва ўлчовлар қандай олингани ва ускуналар аслида нимани кўрсатганини тушунтирди.
4 февраль куни Тошкент вилояти экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси вилоят прокуратураси билан ҳамкорликда Зангиота, Қибрай ва Тошкент туманларида ўрганишлар ўтказди. Мутахассислар атмосферага ифлослантирувчи моддаларни чиқариш манбалари ва ёқилғи-энергетика ресурсларидан ноқонуний фойдаланиш ҳолатларини аниқлаш мақсадида ҳавонинг ифлосланиш даражасини ўрганди.
Кўчма лаборатория ёрдамида Эшонгузар қишлоғидан Тошкент педиатрия тиббиёт институтигача бўлган ҳудудда ҳавонинг ифлосланиш даражаси таҳлил қилинди. Тошкент ҳалқа йўли бўйлаб 9 нуқтада ўлчовлар олиб борилди.
Таҳлил натижасида РМ2,5 ва РМ10 (диаметри 2,5 ва 10 микрондан кам бўлган заррачалар) ифлослантирувчи моддалари учун белгиланган эмиссия меъёрларидан ошиб кетиш ҳолатлари аниқланмади, дейилади бошқарма хабарида.
Атмосфера ҳавоси юқори даражада ифлосланган ҳудудда умумий майдони 318,3 гектар бўлган 357 та иссиқхона ўрганилди. Шундан 145 та иссиқхонаси Зангиота туманидаги 138,3 гектар майдонда тадқиқ қилинди, 134 таси — Қибрай туманида 142,8 гектар, 78 таси — Тошкент туманида 37,1 гектар майдонда.
Маълум бўлишича, 258 та иссиқхона ишламоқда, 99 таси эса мавсумий бўлиб, «қозонхонаси мавжуд бўлмаганлиги сабабли» ишламаяпти. Иссиқхоналарнинг 167 тасида бодринг ва помидор, 71 тасида гул, 12 тасида кўкатлар, 2 тасида лимон, 6 тасида бошқа кўчатлар етиштирилмоқда.
Ўрганиш натижаларига кўра, 195 та иссиқхона иситиш учун кўмир, 53 таси иссиқ сув, 9 таси табиий газдан фойдаланади. 69 иссиқхонада атроф-муҳитга таъсирни баҳолаш сертификати, 32 тасида фильтр ўрнатилган.
Вентиляция қувурларидан фойдаланиш қоидаларини бузган 27 нафар иссиқхона эгаларига нисбатан маъмурий жарималар қўлланди, 33 нафар иссиқхона эгаларига нисбатан фаолиятини тўхтатиб туриш юзасидан даъво аризалари киритилди. Яна 166 нафар иссиқхона эгалари чанг ва газ тозалаш ускуналарини ўрнатмагани учун жавобгарлик тўғрисида огоҳлантирилди.
Ижтимоий тармоқлардаги танқидларга нима сабаб бўлди?
Ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари РМ2,5: 0,209 мг/м3 концентрациясини ўлчайдиган қурилма экранидаги кўрсаткичларни пайқади. Евгений Скляревский шундай ёзди: «Улар микрограммларда ўлчанади, бу 209 мкг/м3 бўлади, меъёр 40 баравар ошган. 4 февраль санаси кўриниб турибди. Шу билан бирга, air.tashkent.uz'нинг Олмазор туманидаги хизмат кўрсатиш сенсори (узоқда эмас) 220 мкг/м3 (қиймати бўйича яқин) кўрсатди ва срвис ҳавони „Жуда зарарли“ деб баҳолади». Бу ҳақда бир қатор блогерлар ҳам ёзди.
Экология вазирлиги рейд давомида ускуналар PM2.5 заррачалари концентрацияси бир баравар ошиб кетганини қайд этгани ҳақида жавоб берди — 0,209 мг/м3. Бироқ ифлосланиш даражасини холис баҳолаш учун мутахассислар Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) тавсиялари ва Ўзбекистон санитария меъёрларига мувофиқ кун давомида бир неча марта ўлчовлар ўтказмоқда.
Ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари бир марталик 0,209 мг/м3 қийматни янглишиб, рухсат этилган ўртача йиллик максимал 0,005 мг/м3 кўрсаткичга бўлди, бу орқали меъёрдан 40 баробар ошилгани ҳақидаги хулоса пайд бўлди. Санитария қоидаларига кўра, республикада бир марталик меъёрдан ошиб кетиш учун ягона чекловсиз ўртача кунлик (0,06 мг/м3) ва ўртача йиллик (0,035 мг/м3) меъёрлар белгиланган, дейилади вазирлик хабарида.
ЖССТ ҳаво сифати бўйича глобал тавсиялар | СанПиН 0053−23 | ||||||
Вақтинчалик мақсадли кўрсаткичлар | Энг юқори ставка | ||||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | ||||
| РМ 2,5 мг/м3 | Йиллик | 0,035 | 0,025 | 0,015 | 0,01 | 0,005 | 0,035 |
| Кундалик | 0,075 | 0,05 | 0,0375 | 0,025 | 0,015 | 0,06 | |
| Бир марта | Ўрнатилмаган | ||||||
Рейд ўтказилаётган ҳудудда кўпчилик иссиқхоналар Тошкент ИЭЦ берадиган иссиқ сув билан иситилади, бу эса атмосферага чиқинди газлар миқдорини камайтиради. Мониторинг шуни кўрсатдики, «маҳаллий ифлосланишнинг кунлик даражаси белгиланган меъёрлардан ошмайди», — деб таъкидлади Экология вазирлиги.
| Мамлакат | Кундалик мг/м3 | Йиллик мг/м3 | Бир марта |
| О’збекистон | 0,06 | 0,035 | Ўрнатилмаган |
| Хитой | 0,075 | 0,035 | Ўрнатилмаган |
| Ҳиндистон | 0,06 | 0,04 | Ўрнатилмаган |
| АҚШ | 0,035 | 0,012 | Ўрнатилмаган |
| Япония | 0,035 | 0,015 | Ўрнатилмаган |
| Европа Иттифоқи | Ўрнатилмаган | 0,025 | Ўрнатилмаган |
Турли мамлакатларда ҳаводаги PM2,5 нинг рухсат этилган концентрацияси учун стандартлар.
Иссиқхоналар Тошкент ҳавосига қандай таъсир қилади?
Экология вазирлиги Тошкент шаҳридан 5 км радиусда жойлашган 1875 та иссиқхона (шундан 1200 дан ортиғи ёки 64 фоизи кўмирда ишлайди) кўрсатилган харитани тақдим этди. Пойтахтга кирувчи «шамол гули»даги йиллик ҳаво оқимининг ўртача 80 фоизи иссиқхоналар энг кўп тўпланган ҳудудлардан ўтади, дея таъкидлади ташкилот.
Совуқ мавсумда кўмир ва бошқа турдаги ёқилғидан фойдаланиш оқибатида атмосферага ифлослантирувчи моддаларнинг юки ортади.
Рейдлар ва лаборатория тадқиқотларининг асосий қисми тунда ўтказилади. Ноябрдан февралгача 607 та иссиқхона текширилган:
- Фақат 53 та объектда чанг ва газни тозалаш фильтрлари мавжуд бўлган (улардан 99,5% қўлбола, самарадорлиги 60% дан кам, аслида у камида 99,5% бўлиши керак);
- 199 та иссиқхона давлат экологик экспертизасидан ўтказилмаган;
- 18 иссиқхонада кўмирдан ташқари резина қолдиқлари, шохчалар ва бошқа чиқиндилар ёқилган.
Текширув натижаларига кўра:
- 154 та фермер хўжалиги жавобгарликка тортилди;
- 95 та корхона вақтинча ёпилди;
- 49 та иссиқхонага жарима солинди;
- 376 фермер хўжалигига экостандартларга риоя қилиш бўйича кўрсатмалар берилди.
Эслатиб ўтамиз, 2023 йилнинг февралидан бошлаб, президент қарорига мувофиқ, газни тежаш мақсадида айрим иссиқхоналар, цемент ва ғишт заводлари, болалар боғчалари, мактаб ва шифохоналар кўмир ёқилғисига ўта бошлаган. Ўша йили жами 5 минг 407 та ижтимоий объект, 1 минг 147 иссиқхона ва 250 та заводни кўмирга ўтказиш режалаштирилган эди.
2024 йил бошида Экология вазирлигининг «Газета.uz»га маълум қилишича, Тошкент атрофида кўмирдан фойдаланадиган иссиқхоналар сабаб «яшил ҳалқа» ўрнига «кулранг ҳалқа» ҳосил бўлган. Ўшанда пойтахт атрофида 1314 гектар майдонда 631 та, яъни бугунги кундагидан деярли 3 баробар кам иссиқхона фаолият юритаётгани маълум қилинган эди.
Қандай чоралар кўрилмоқда?
2024 йил 25 сентябрдаги (ПҚ-338-сон) қарорига мувофиқ, Тошкент вилоятидаги кўмир иссиқхоналарида самарадорлиги камида 99,5 фоиз бўлган сертификатланган чанг ва газ тозалаш ускуналарини мажбурий ўрнатиш режалаштирилган. Шу мақсадда бундай қурилмаларни харид қилиш ва ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштиришни молиялаштириш ишлари олиб борилмоқда.
«Ўзбекистон — 2030» стратегиясини 2025 йилда амалга ошириш давлат дастурида ҳам экологик вазиятни яхшилаш бўйича чора-тадбирлар кўзда тутилган:
- йирик шаҳарларда янги хавфли ишлаб чиқаришларни амалга оширишни тақиқлаш;
- йил охиригача «Евро-4» стандартидан паст ёқилғидан фойдаланишни чеклаш;
- иссиқлик ва электр станцияларида мазутдан фойдаланишни рад этиш;
- атроф-муҳитга етказилган зарардан мажбурий суғуртани жорий этиш.
Ўтган йилнинг 1 мартидан бошлаб Ўзбекистонда аҳолини ҳаводаги майда заррачаларнинг рухсат этилган даражадан ошиб кетиши ҳақида огоҳлантириш тизими жорий этилиши керак эди. Шу билан бирга, соғлиғи ҳаво ифлосланишига жуда сезгир фуқаролар учун профилактика чоралари ҳақида мунтазам маълумот беришни бошлаш керак эди. Ушбу чора-тадбирларни амалга ошириш бошлангани ҳақида ҳеч қандай хабар берилмаган.
