Ўзбекистонда корхоналар учун экологик имтиёзлар ва атроф-муҳитга етказилган зарардан мажбурий суғурта қилиш тизими жорий этилади. Бу ҳақда президентнинг 7 февралдаги 2025 йилда давлат дастурини амалга ошириш тўғрисидаги фармонида айтилади.
1 августдан I ва II тоифадаги корхоналарнинг экологик тоза ишлаб чиқаришга ўтишини рағбатлантиришнинг атроф-муҳитга таъсири бўйича янги тартиб жорий этилади.
Биринчи босқичда ҳаво ифлосланиши фон мониторинги станциялари ўрнатган корхоналарга қуйидагилар рухсат этилади:
- табиатга зарар етказиш бўйича компенсация тўловларидан шаклланган қарздорликдан воз кечиш;
- бундай тўловларнинг 50 фоизигача бўлган қисмини икки йил давомида қайтариш (бу маблағлар аввал республика бюджетига юборилган).
Иккинчи босқичда бир йил давомида мониторинг станцияларини ўрнатган ва ишлаб чиқариш қувватларини чанг-газ ва локал сув тозалаш ускуналари билан таъминлаган корхоналар икки йил ичида 70 фоизгача компенсация тўловларини қайтариши мумкин бўлади.
Ушбу имтиёзлар Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг хулосаси асосида Давлат хизматлари марказлари ва Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали тақдим этилади.
Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 7 сентябрдаги қарорига мувофиқ, атроф-муҳитга таъсири бўйича биринчи тоифага (юқори даражада хавфли) автомагистраллар, метро, темир йўллар, тез ҳаракатланадиган катта йўллар, кўприклар ва юк терминаллари, аэропортлар, металлургия заводлари, нефть ва газ қудуқларини бурғилаш ва ўзлаштириш, 300 МВт ёки ундан ортиқ қувватга эга бўлган иссиқлик, фото, шамол электр станциялари ва бошқа ёндириш қурилмалари, кимё комплекслари ва заводлари ва бошқалар киради.
Иккинчи тоифага (ўртача даражада хавфли) I тоифага кирмайдиган, лекин атроф-муҳитга сезиларли таъсир кўрсатадиган объектларни қуриш ва улардан фойдаланиш киради. Жумладан, ҳудудий автомобиль йўллари ва кўприклар, аэродромлар, ерости сувларини олиш иншоотлари, маиший чиқинди полигонлари (100 мингдан 200 минг кишигача яшайдиган аҳоли пунктлари учун), темирйўл деполари, суткалик иш унуми 50 мингдан 280 минг куб метргача бўлган канализация тозалаш иншоотлари, озиқ-овқат маҳсулотлари, ёғ-мой ва биологик қўшимчалар ишлаб чиқариш комплекслари, электр узатиш линиялари, чармни бўяш ва локлаш корхоналари, қурилиш саноати корхоналари (асбест ва цемент ишлаб чиқариш бундан мустасно), қоғоз ва картон ишлаб чиқариш корхоналари, паррандачилик фабрикалари ва бошқалар.
Атроф-муҳитга етказилган зарарни мажбурий суғурта қилиш
Экология вазирлигига 2025 йил 1 ноябрга қадар корхона ва ташкилотлар томонидан атроф-муҳитга етказилган зарарни мажбурий суғурта қилиш тизимини босқичма-босқич жорий этиш тўғрисидаги қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш топширилди.
Тизимга кўра, агар корхона атроф-муҳитга зарар етказган бўлса (ҳаво, сув, тупроқ ифлосланиши, зарарли моддаларнинг сизиб чиқиши ва бошқалар), суғурта компанияси оқибатларини бартараф этиш учун молиявий жавобгарликни ўз зиммасига олади.
Атроф-муҳит хавфи юқори бўлган компаниялар юқорироқ суғурта бадалларини тўлайди, бу эса тоза технологияларни жорий этиш ва ишлаб чиқаришни модернизация қилиш учун иқтисодий рағбат яратади.
Бундан ташқари, бош вазир Абдулла Арипов икки ой муддатда ҳаво ифлосланишининг олдини олиш дастурини тасдиқлаши керак. Ҳужжатда саноат корхоналари ва иссиқхоналарда тозалаш иншоотларини босқичма-босқич ўрнатиш ҳамда унинг бажарилиши устидан қатъий назорат ўрнатиш кўзда тутилган.
Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистонда 1 сентябрдан бошлаб «яшил тадбиркор» мақомини бериш платформасини ишга тушириш режалаштирилмоқда. Бундай мақомга эга корхоналар «Шаффоф қурилиш» платформасида устуворлик, барқарорлик рейтингида баллар ва бошқа имтиёзларга эга бўлади. Қайта тикланувчи энергия манбаларидаги электр учун «яшил тарифлар» жорий этилади.
Шунингдек, йил охиригача Аи-80 бензинидан фойдаланиш ва сотишни чеклаш учун «барча кучларни сафарбар қилиш» белгиланди. Шу билан бирга, аҳоли «сифатли, экологик тоза ва арзон ёқилғи» билан таъминланиши керак.
