Марказий банк 2024 йилнинг тўртинчи чораги учун тадбиркорлар ўртасидаги бизнес кайфияти шарҳини тақдим этди.
Бизнес муҳити
Октябрь-декабрь ойларида Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳити яхшиланганини билдирган тадбиркорлар сони камайган. Агар учинчи чоракда сўралган бизнес вакилларининг 57 фоизи бу ҳақда гапирган бўлса, охирги чоракда бу — 53 фоиз. Охирги икки йил давомида кўрсаткич 52−57 фоиз оралиғида сақланиб қолди.
Тадбиркорлар банк хизматлари сифати яхшилангани, кредит олиш имкониятлари кенгайтирилганини асосий ижобий омил сифатида қайд этди. Лицензиялаш ва рухсат бериш жараёнларидаги ўзгаришлар, рақобат муҳитининг ривожланиши ҳам ижобий таъсир кўрсатди.
Шу билан бирга, божхона тарифлари ва чекловлари, солиқ маъмурчилиги, монополлашув даражаси, йўл инфратузилмаси, газ ва электр таъминоти тизимида сезиларли яхшиланишлар қайд этилмади.
Иқтисодий фаолият
Тадбиркорлар иқтисодий фаоллиги ўсишининг бироз секинлашишига қарамай, ижобий жараёнлар давом этмоқда, дея қайд этади Марказий банк.
Қўшимча ишчи кучига, юк ташиш ҳажми, ишлаб чиқариш ва буюртмаларга бўлган талабда ўсиш суръатларининг секинлашуви кузатилмоқда. Шу билан бирга, сўнгги йилларда энергия ресурслари, хусусан, газ ва электр энергияси истеъмоли ортиб, максимал даражага яқинлашди.
Тадқиқотда корхоналарда қувватлардан фойдаланиш даражаси ўтган чоракка нисбатан бироз пасайгани қайд этилди. Агар иккинчи чоракда тадбиркорларнинг 58 фоизи ўрта ёки юқори ишлаб чиқариш қувватларида ишлаган бўлса, учинчи чоракда бу кўрсаткич 54 фоизга, тўртинчи чоракда эса 50 фоизга тушиб, сўнгги бир ярим йил ичидаги энг паст кўрсаткичга айланди.
Бу ҳолат Наманган, Жиззах ва Тошкент вилоятларида яққол кўзга ташланади. Бироқ Андижон, Фарғона, Сурхондарё ва Сирдарё вилоятларида ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш даражаси нисбатан юқори бўлган.
Қувватлардан тўлиқ фойдаланилмаётганининг асосий сабаблари газ ва электр энергияси таъминотидаги узилишлар, автомобиль ёқилғиси нархининг ошиши, солиқ тизимидаги қийинчиликлар сифатида белгиланди. Бундан ташқари, газ ва электр таъминотидаги узилишларни қайд этган респондентларнинг улуши 26 фоизни ташкил этди.
Бандлик
Тўртинчи чоракда ўтган чоракка нисбатан қўшимча ишчи кучига талаб бироз пасайди. Умуман олганда, охирги уч чоракда республикада ишчи кучига талаб сезиларли даражада ўсмаган бўлса-да, Андижон ва Самарқанд вилоятлари, шунингдек, Тошкент шаҳрида бу йўналишда бироз жонланиш кузатилди.
Умумий овқатланиш, ишлаб чиқариш, қурилиш ва ҳунармандчилик соҳаларида ишчиларга талаб ортгани қайд этилди. Шу билан бирга, ишчи кучига бўлган талабнинг ўсиши 10 дан ортиқ ишчиси бор корхоналарда кузатилган бўлса, кичик корхоналарда бу кўрсаткич ўзгаришсиз қолди.
Кейинги чоракда қурилиш, ишлаб чиқариш, озиқ-овқат хизмати ва қишлоқ хўжалигида қўшимча ишчи кучига талаб ортиши кутилмоқда. Прогнозларга кўра, энг кўп янги ишчилар Андижон ва Самарқанд вилоятлари ҳамда Тошкент шаҳрига жалб этилади.
Молиявий ҳолат
Охирги бир ярим йил давомида тадбиркорларнинг қарз юки даражаси умуман ошмади. Шу билан бирга, кредит ва қарз тўловлари ҳажмининг ўсиши Андижон, Наманган ва Тошкент вилоятларида кузатилди.
Йил бошидан буён умуман республика бўйича Наманган, Самарқанд ва Андижон вилоятлари, шунингдек, Тошкент шаҳрида тадбиркорларнинг кредит маблағларига бўлган эҳтиёжида сезиларли ўзгаришлар қайд этилмаган бўлса-да, кредитларга талаб нисбатан юқорилигича қолмоқда.
Истиқболлар
Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиши ва бизнес истиқболлари бўйича ўрта муддатли истиқболлар ижобийлигича қолмоқда. Сўнгги чоракларда иқтисодий вазият яхшиланишини кутаётган тадбиркорлар улуши бироз пасайган бўлса-да, респондентларнинг деярли учдан икки қисми оптимистик фикрда.
Тошкент ва Тошкент вилоятида бизнес муҳити
Тўртинчи чоракда Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятида ишбилармонлик шароити яхшиланганини қайд этган тадбиркорлар улуши ўтган чоракка нисбатан бирмунча камайди. Бироқ респондентларнинг умумий 52 фоизи (илгари 57 фоиз) мавжуд вазиятни ижобий баҳолаган.
Ишбилармонлик кайфияти, айниқса, ишлаб чиқариш, қурилиш, таълим ва коммунал соҳаларда яхшиланди. Шу билан бирга, логистика, қишлоқ хўжалиги, савдо ва молия каби соҳаларда шароит яхшиланганини қайд этган тадбиркорлар улуши камайди.
Сўровда қатнашган тадбиркорларнинг фикрича, ишбилармонлик муҳитидаги ижобий ўзгаришлар, биринчи навбатда, банк хизматлари сифатининг яхшиланиши (сўровда қатнашганларнинг қарийб 80 фоизи), кредит олиш имкониятлари кенгайгани (62 фоиз), рақобат муҳитининг мустаҳкамлангани (50 фоиз) билан боғлиқ.
Шу билан бирга, ҳудудларда божхона тарифлари ва чекловлари, монополлашув даражаси, солиқ маъмурчилиги, газ ва электр энергияси билан таъминлашда сезиларли ижобий ўзгаришлар қайд этилмаган.
Респондентлар учинчи чоракда (июль-сентябрь) газ ва электр таъминотида кузатилган ижобий тенденциялар тўртинчи чоракда (октябрь-декабрь) бироз ёмонлашганини таъкидлади. Ўртача ҳисобда йўл инфратузилмасини яхшилаш суръати ҳам секинлашган, бу, айниқса, қурилиш, савдо, туризм ва коммунал соҳа вакиллари томонидан қайд этилган.
Лицензиялар ва сертификатлар олиш тартиблари, шунингдек, солиқ маъмурлигидаги қийинчиликлар энг кўп логистика, умумий овқатланиш ва савдо соҳаларида фаолият юритувчи корхоналарга таъсир кўрсатди.
Ҳисобот даврида ёқилғи-энергетика истеъмоли ўртача даражада ўсди, буюртмалар ҳажми ҳам ошди. Бироқ охирги икки чоракда юк ташишда, қўшимча ишчи кучига бўлган талабда, кредит ва қарзлар бўйича тўловларда жиддий ўзгаришлар кузатилмади.
Тўртинчи чоракда олдинги даврга нисбатан ёқилғи ва энергия истеъмоли ошди, аммо ишлаб чиқариш ҳажми бироз камайди.
Охирги уч чоракда нисбатан паст ишлаб чиқариш қувватларида ишлаётган тадбиркорлар улуши ўсди ва тўртинчи чоракда 55 фоизга етди (ўтган чоракда 50 фоиз). Бу, айниқса, қишлоқ хўжалиги, қурилиш ва таълим соҳаларида яққол кўзга ташланади. Шу билан бирга, тиббиёт, ахборот-коммуникация технологиялари ва маиший хизмат кўрсатиш соҳаларидаги корхоналар ўрта ва нисбатан юқори қувватларда ишлашда давом этмоқда.
Пойтахт ва Тошкент вилояти тадбиркорлари ишлаб чиқариш қувватларидан тўлиқ фойдаланилмаётганининг асосий сабаблари сифатида газ ва электр энергияси таъминотидаги узилишлар (сўровда қатнашганларнинг 25 фоизи, учинчи чоракда 20 фоиздан кам эди), ички бозорда талабнинг етарли эмаслиги, ижара ҳақининг юқорилигини кўрсатмоқда.
Кейинги чорак учун прогнозлар
Тадбиркорлар ёқилғи-энергетика истеъмоли янада ошишини кутмоқда. Ушбу кўрсаткичнинг энг катта ўсиши коммунал хизматлар, умумий овқатланиш ва қурилишда қайд этилиши мумкин. Бундан ташқари, юк ташиш ҳажмлари бўйича ижобий кутилмалар улуши учинчи чоракдаги 40% дан тўртинчи чоракда 47% гача кўтарилди.
Тиббиёт, таълим, умумий овқатланиш ва қурилиш соҳаларида ишчи кучига талаб ортиши кутилмоқда, ишлаб чиқариш ҳажмлари ва буюртмалар бўйича ижобий кутилмалар бироз пасайган.
Таълим, тиббиёт ва умумий овқатланиш соҳаларида кредит маблағларига талабнинг ортиши эҳтимоли бор.
Иқтисодий вазият ва ишбилармонлик муҳити яхшиланишини кутаётган тадбиркорлар улуши 62 фоиздан 56 фоизга камайди.
