Вашингтон ва Минск ўртасида «катта келишув» режалаштирилмоқда, унга кўра, Беларусь «кўплаб сиёсий маҳбусларни» озод қилади, АҚШ эса мамлакатга қарши санкцияларни юмшатади. Бу ҳақда АҚШ давлат котиби ёрдамчиси ўринбосари Кристофер Смит 13 февраль куни Вилнюсда бўлиб ўтган Ғарб дипломатлари учрашувида маълум қилди, деб ёзмоқда The New York Times нашри.
Газетанинг таъкидлашича, Смит бир кун аввал — 12 февралда Беларусга борган, у республика президенти Александр Лукашенко билан учрашган. Бу сўнгги беш йил ичида Беларусь президентининг АҚШ Давлат департаменти юқори мартабали амалдори билан биринчи учрашуви бўлди ва икки давлат муносабатларидаги «сезиларли илиқлик»нинг бошланиши бўлиши мумкин. Учрашув натижасида уч маҳбус, жумладан, АҚШ фуқароси озод қилинди, дея қўшимча қилди газета.
NYT`нинг ёзишича, бу икки воқеа Вашингтоннинг Ғарбда унча шуҳрат топмаган етакчиларни кўп йиллар давомида изоляция қилишга уринишларидан воз кечганининг белгиси бўлди. Бу етакчиларнинг машҳур эмаслиги уларнинг репрессив сиёсати ва Украинадаги уруш туфайли эди.
Вилнюсдаги дипломатлар билан учрашувда Смит уч маҳбуснинг озод этилишини «махсус операция» ва «катта ғалаба ҳамда президент Трампнинг кучи орқали тинчлик сиёсатига жавоб» деб атади. Кейинги қадам, унинг таъкидлашича, «катта келишув» бўлиши керак, унинг доирасида Лукашенко кўплаб сиёсий маҳбусларни, жумладан, таниқли маҳбусларни озод қилади. Бунинг эвазига АҚШ Беларусь банклари ва йирик ишлаб чиқарувчиси Беларусь бўлган калий ўғитлари экспортига нисбатан санкцияларни юмшатиши лозим.
Вилнюсда ўтган учрашувда иштирок этганларнинг сўзларига кўра, Смит Лукашенкога Беларусдаги репрессияларни юмшатишга тайёр экани ҳақида ишонч билдирган. Америкалик дипломат АҚШнинг бу жараёндаги асосий мақсади сифатида кўп сонли сиёсий маҳбусларни озод қилиш, шунингдек, «Лукашенкога Россия таъсир доирасидан ташқарида бироз тин бериш» ниятини айтган.
Давлат департаментида Лукашенко билан алоқалар ва келишув ҳақида расман хабар берилмади.
«Весна» инсон ҳуқуқлари ташкилоти маълумотларига кўра, ҳозирда Беларусда 1226 нафар сиёсий маҳбус бор. Сўнгги ойларда Лукашенко 200 дан ортиқ маҳбусни афв этиш тўғрисидаги фармонларни имзолади. Бироқ, мухолифат фаолларининг сўзларига кўра, бу вақт ичида ундан ҳам кўпроқ одам ҳибсга олинди.
АҚШ 2020 йилда Беларусда бўлиб ўтган президентлик сайловлари атрофидаги вазият туфайли Европа Иттифоқи ва Буюк Британиядан кейин 2021 йилнинг ёзида Беларусь иқтисодиётига нисбатан санкциялар киритганди. Ўшанда Лукашенконинг ғолиб деб эълон қилиниши ортидан мамлакатда норозилик намойишлари бошланган. Кейинчалик бир қатор мухолифатчи сиёсатчилар турли муддатларга ҳукм қилинди, уларнинг бир қисми сайловларда Лукашенконинг рақиби Светлана Тихановская бошчилигида хорижга чиқиб кетди.
Ғарб давлатлари сайлов натижаларини тан олмади. Беларусга қарши санкциялар бир неча бор кенгайтирилди. Лукашенко Ғарб томонидан киритилган чеклов чораларини «босқинчилик» деб атади. Шу билан бирга, у санкциялар даври «имкониятлар вақти» эканини айтди.
2025 йил январь ойида Беларусда президентлик сайловлари бўлиб ўтди, унда Лукашенко, МСК маълумотларига кўра, 86,82 фоиз овоз билан ғалаба қозонди. Бу унинг еттинчи президентлик муддатидир.
АҚШ Давлат департаменти Минскдаги элчихонасининг фаолиятини кенг кўламли Россия-Украина уруши бошланганидан кўп ўтмай, 2022 йил 28 февралда тўхтатган. Ўшанда Давлат департаменти америкаликларга мамлакатни тарк этишни тавсия қилган. Кейинчалик АҚШ Беларусга саёҳат қилиш бўйича ўз тавсияларини бир неча бор янгилаган.
Давлат департаментига кўра, Беларусь ҳукумати ўн минглаб шахсларни, жумладан, АҚШ фуқаролари ва бошқа чет эл фуқароларини мухолифат партияларига алоқадорлиги ва сиёсий намойишларда иштирок этгани учун ҳибсга олган, ҳатто бу алоқадорлик Беларусь ташқарисида содир бўлгани ҳақида далиллар бўлса ҳам. Ҳозирда Қўшма Штатларда жиноят деб ҳисобланмайдиган сиёсий ҳаракатлар учун 1300 га яқин маҳбус қамоққа олинган. Беларусь ҳукумати маҳбусларга элчихона ва адвокатлар билан учрашиш, қамоқхоналардан ташқарида оила аъзолари билан мулоқот қилиш ва маълумот олишни тақиқлаган.
