Сўнгги кунларда тижорат банклари фуқароларга уларга тегишли банк карталари ҳақида SMS-хабарлар юбормоқда. Ўзбекистон Марказий банкининг маълум қилишича, тижорат банклари буни регуляторнинг тегишли кўрсатмасига мувофиқ амалга оширмоқда.
Бундан мақсад фуқароларни уларнинг номига расмийлаштирилган банк карталари тўғрисида хабардор қилиш экани айтилган. Таъкидланишича, анъанавий усулда банк картаси очишдан ташқари фуқаролар номига банк карталари (хусусан, виртуал банк карталари) фирибгарлар томонидан банк мобиль иловаларидаги фуқаро шахсий кабинети эгалланиши оқибатида ёки фуқаронинг ўзи банк мобил иловасида рўйхатдан ўтиши орқали расмийлаштирилиши мумкин.
SMS-хабарларда келтирилган банк карталари рақамлари ахборот хавфсизлиги ҳамда киберхавфсизлик талабларидан келиб чиқиб, қисман беркитилган тарзда акс эттирилган.
Марказий банк фуқароларга SMS-хабарларда қайд этилган банк карталари уларнинг номига расмийлаштирилгани билан боғлиқ бирор тушунмовчилик келиб чиққан тақдирда, хизмат кўрсатувчи тижорат банкига мурожаат қилиб, ҳолатга аниқлик киритиши ҳамда фойдаланилмаётган банк карталарини ёпишни тавсия этган.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Марказий банк бир фуқаро номига расмийлаштириш мумкин бўлган карталар сони бўйича вақтинчалик тартибни ишлаб чиққанди. Унга кўра битта жисмоний шахс (битта ЖШШИР учун) битта банкда кўпи билан 5 та ва умуман барча банкларда 20 тагача, шу жумладан, виртуал ва кобейджинг карталарига эга бўлиши мумкин.
Бунда ушбу талаб хорижий валютада очилган карталарга татбиқ этилмайди. Шунингдек, банкларга жисмоний шахсларнинг карталари (шу жумладан виртуал) бўйича 12 ой давомида ҳеч қандай операция амалга оширилмаган бўлса, карта эгасини албатта хабардор қилган ҳолда уларни блоклаш топшириғи берилганди. Тартибнинг амал қилиш муддати 2025 йил 1 январдан 2025 йил 31 декабргача белгиланган.
Регулятор ноябрь ойи охирида бир кишига тўғри келадиган карталар сонини чеклашни режалаштираётганини маълум қилган эди. Чора карталар билан шубҳали (фирибгарлик) операцияларнинг олдини олишга ва жисмоний шахсларга тегишли банк ҳисобварақлари ҳамда карталаридан фирибгарлик схемаларида фойдаланишни камайтириш мақсадига қаратилган, деб тушунтирганди Марказий банк.
Таъкидланишича, ўша пайтда банк карталари эгаларининг қарийб 97 фоизи (22 млн киши) 5 тагача, 3 фоизи (770 минг киши) 5 тадан 20 тагача картага эга бўлган ва атиги 0,03 фоизи ёки 7000 киши 20 дан ортиқ картани рўйхатдан ўтказган.
Жисмоний шахслар номига кўп миқдорда очилган карталар таҳлил қилинганда, ушбу карталарнинг бир қисмидан (аксарият ҳолларда эгаларининг билишисиз) фирибгарлик мақсадида фойдаланиш ҳолатлари аниқланган, деб таъкидлаганди Марказий банк.
Регулятор маълумотларига кўра, 1 ноябрь ҳолатига Ўзбекистонда 54,9 млндан ортиқ банк карталари (декабрь ойи бошида — 56,9 млн) муомалада бўлган. Бу Ўзбекистондаги ҳар бир кишига 1,5 та картадан ёки меҳнатга лаёқатли ҳар бир кишига 2,9 та картадан (2023 йилда меҳнатга лаёқатли аҳоли сони — 19,58 млн киши) тўғри келади.
Таққослаш учун, Қозоғистонда сентябрь ойи якунига кўра тўлов карталари сони 80 млн донага етган, яъни ўртача бир кишига 4 та карта тўғри келади (аҳоли сони 20,2 млн киши). Қирғизистонда эса бу кўрсаткич 8,55 млн донани ташкил этиб, бир кишига 1,2 та карта тўғри келади.
