Марказий банк 21 февралдан бошлаб хорижий валюталарнинг ўзбек сўмига нисбатан янги қийматини белгилади.
АҚШ доллари курси кунлик савдолар якунига кўра яна 20,11 сўмга арзонлашди. Умуман олганда, доллар курси кетма-кет бешинчи савдо куни (14 февралдан бери) сўмга нисбатан пасайиб, деярли 74,03 сўмга — 13003,95 сўмдан 12929,92 сўмга арзонлашмоқда.
Яъни бу даврда сўм долларга нисбатан 0,56% мустаҳкамланиб, йил бошидан буён деярли бутун девальвацияни қоплади (1 январда Америка валютасининг курси 12920,48 сўмни ташкил этган). Таққослаш учун: 2024 йилнинг ушбу даврида сўм 1,1%, 2023 йилда эса 0,84% қадрсизланган.
Пайшанба куни тижорат банклари долларни 12 870 сўмдан 12 920 сўмгача (фақат «Бизнесни ривожлантириш банки», Mybank ва «Микрокредитбанк»да) қабул қилди. Сотиш курси 12950 дан (Anorbank) 13010 сўмгача ўзгарди.
1−20 февраль кунлари Тошкент валюта биржасидаги савдолар ҳажми 1,78 миллиард долларни (кунига ўртача 85,9 миллион доллар) ташкил этди, бу ўтган йилнинг шу даврига — 2,1 миллиард долларга (ўртача 132,4 миллион доллар) нисбатан 15,6% кам.
Бундан ташқари, сўм мустаҳкамланган сўнгги беш савдо кунида (14−20 февраль) банклар томонидан 422,8 миллион долларлик валюта олди-сотдиси амалга оширилди. Аввалги беш кун ичида (6−13 февраль) доллар кескин мустаҳкамланиб, 13 минг сўмдан ошганида, валютага бўлган талаб 1,8 баравар — 753 миллион долларгача кўпайган эди.
Сўмнинг кучайишига нима сабаб бўлди?
Жанубий Кореянинг Чонбук миллий университети иқтисодчиси, магистранти Миркомил Холбоевнинг фикрича, бу ҳолатнинг асосий сабаби — Ўзбекистоннинг асосий савдо ҳамкорлари валюталарининг мустаҳкамланиши.
Февраль ойи бошида Россияда 1 доллар 97,8 рублни ташкил этган бўлса, 19 февралда аллақачон 90,4 рублга тушган (рубль 7,6% мустаҳкамланган). Охирги 20 кун ичида рублнинг ўртача курси 5,8% мустаҳкамланди.
Қозоғистон тенгеси ҳам мустаҳкамланмоқда — февралда 3%.
Россия ва Қозоғистон Ўзбекистоннинг ташқи савдо ва халқаро пул ўтказмалари бўйича энг йирик ҳамкорлари ҳисобланади. Бу давлатлар ҳиссасига ташқи савдо айланмасининг 24,1 фоизи, норесурс экспортининг 27,3 фоизи тўғри келади. Иқтисодчининг қайд этишича, рубль ва тенгенинг мустаҳкамланиши сўм курсига таъсир кўрсатмоқда.
Нега сўм рубль ва тенге каби тез мустаҳкамланмаяпти?
Унинг сўзларига кўра, бунга иккита сабаб (ёки иккаласи бир вақтнинг ўзида) бўлиши мумкин:
- валюта бозори реакциясининг кечикиши (лаг), бунинг натижасида валюта курси ҳали мослашишга улгурмаган;
- Марказий банк сиёсати сўм алмашув курсининг нисбий барқарорлигини сақлашга қаратилган.
Унинг қайд этишича, 2024 йилнинг иккинчи ярмида рубль ва тенге кескин қадрсизланганида, сўм нисбатан барқарор бўлган.
2024 йил июль-декабрь:
- Рубль долларга нисбатан 15% арзонлади;
- тенгега — 8,9%;
- сўмна — атиги 2%.
Натижада ўша даврда сўмнинг реал валюта курси мустаҳкамланди.